Nhật Bản: Hai thập kỷ suy giảm kinh tế

Kinh tế Nhật Bản chưa thoát khỏi vòng xoáy suy giảm kinh tế (ảnh minh họa)

Sau khi Chiến tranh Thế giới thứ II chấm dứt, Nhật Bản là nước đầu tiên trên thế giới tạo được mức tăng trưởng bền vững liên tục (hơn 10%/năm) từ giữa thập niên 50 cho tới đầu thập niên 70 của thế kỷ trước.

Vào đầu thập niên 80 của thế kỷ trước, kinh tế Nhật Bản phát triển mạnh và giá trị các tài sản như địa ốc, chứng khoán tăng vọt. Tuy nhiên, tới cuối thập niên 80 và đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, giá tất cả tài sản ở Nhật Bản - trong đó có chứng khoán và địa ốc - bắt đầu sụt giảm và kinh tế nước này bắt đầu suy giảm. Giá địa ốc và chứng khoán giảm đã kéo theo cuộc khủng hoảng trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng.

Tới năm 1995, các ngân hàng nhỏ đã phải đóng cửa và tới cuối thập niên 90, Nhật Bản chìm trong tình trạng suy giảm nghiêm trọng. Tháng 11-1997, cuộc khủng hoảng đã lên tới mức đỉnh điểm và chính phủ Nhật Bản phải ra tay hành động để cứu nguy.

Một trong những biện pháp chính phủ thực hiện là ban hành một cơ chế cho phép chính phủ tạm thời quốc hữu hóa các ngân hàng bị thua lỗ. Sau đó, chính phủ chấn chỉnh và vực dậy những ngân hàng này rồi bán lại cho tư nhân. Tuy nhiên, trong giai đoạn kinh tế Nhật Bản khủng hoảng, nước này lại có nhiều thủ tướng thay phiên nắm quyền lãnh đạo, do vậy các chính sách không được thực hiện một cách nhất quán và cương quyết.

Chính phủ Nhật Bản vừa công bố gói kích cầu trị giá 18.000 tỷ yên (khoảng hơn 250 tỷ đôla Australia). Đây là gói kích cầu lớn nhất trong số 9 gói Nhật Bản công bố trong thập niên qua. Nhật Bản đang là quốc gia có mức nợ công lớn nhất so với các nước công nghiệp phát triển.

Hiện nay, biện pháp duy nhất để mà Nhật Bản đang áp dụng để không bị vỡ nợ là áp dụng chính sách lãi suất trong nước rất thấp. Nếu lãi suất tăng, Nhật sẽ gặp vấn đề nghiêm trọng trong việc duy trì khoản nợ khổng lồ này. Tình trạng thất nghiệp tại Nhật Bản đã lên tới mức kỷ lục (3,5 triệu người). Đây là mức cao nhất kể từ khi Nhật thực hiện các cuộc thống kê về thất nghiệp kể từ sau Chiến tranh Thế giới thứ II.

Đánh giá thực trạng Nhật Bản, các nhà kinh tế đã rút ra một số bài học. Theo họ, bài học đầu tiên là chính sách tài chính. Đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, các biện pháp kích cầu tài chính đã giúp kinh tế Nhật Bản hồi phục. Tuy nhiên, khi kinh tế bắt đầu phát triển, chính phủ đã phạm một sai lầm vào năm 1996 là tăng thuế và cắt giảm chi tiêu quá nhanh.

Việc thực hiện các biện pháp củng cố tài chính quá nhanh có thể đẩy kinh tế rơi trở lại vào tình trạng suy thoái. Đây là điều mà nhiều nước châu Âu đang phải đối mặt hiện nay. Bài học thứ hai là chính sách tiền tệ, vốn từ trước tới nay vẫn chưa được Chính phủ Nhật Bản thúc đẩy ở mức thích hợp. Từ đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, Nhật Bản đã cắt dần mức lãi suất và cuối cùng mức lãi suất được đẩy xuống con số 0.

Chính phủ Nhật không đủ mạnh dạn để thử nghiệm những chính sách tiền tệ mới như mua vào các tài sản. Tuy vậy, sau nhiều lần lưỡng lự, cuối cùng Ngân hàng Nhật Bản đã thực hiện chính sách mua tài sản này. Trong khi đó tại Mỹ, Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ đã thực hiện rất tích cực việc mua vào các tài sản.

Bài học thứ ba là chính sách ngân hàng. Nhật Bản rất chậm chạp trong việc đối phó với cuộc khủng hoảng ngân hàng. Vào giữa thập niên 90 của thế kỷ trước, các khoản nợ khó đòi đã bắt đầu phát sinh nhiều. Tuy nhiên, phải mất tới 7-8 năm chính phủ mới buộc các ngân hàng ra tay hành động nhằm xóa các khoản nợ này.

Các nhà kinh tế từng gọi Nhật Bản là “phép màu Đông Á”, đồng thời xem Nhật Bản là một trong những nước thành công nhất trong lịch sử kinh tế thế giới. Tuy nhiên, giờ đây phép màu đã hết hiệu nghiệm. Người dân và Chính phủ Nhật Bản thực sự đang rất khó khăn trong việc tìm giải pháp để thoát khỏi vòng xoáy suy giảm kinh tế.

Cẩm Tuyến