Xuất khẩu Việt Nam sang Canada: Ưu đãi CPTPP bị "bỏ quên", 81% vẫn dùng MFN

Xuất khẩu sang Canada còn nhiều điểm nghẽn, nhất là việc chưa khai thác hiệu quả các lợi thế từ CPTPP và chuỗi cung ứng khu vực.

Tiềm năng lớn, nhưng vẫn “qua tay” trung gian Mỹ

Canada hiện là một trong những thị trường tiềm năng hàng đầu của Việt Nam, đóng vai trò cửa ngõ quan trọng để hàng hóa Việt Nam tiếp cận sâu hơn vào chuỗi cung ứng khu vực Bắc Mỹ.

Theo đại diện Cục Xúc tiến thương mại, Việt Nam đã vươn lên vị trí đối tác thương mại lớn thứ 7 của Canada và dẫn đầu trong khối ASEAN, chiếm gần 45% tổng kim ngạch nhập khẩu của Canada từ khu vực này. Kim ngạch thương mại song phương năm 2024 đạt khoảng 7,2 tỷ USD, trong đó xuất khẩu của Việt Nam sang Canada chiếm tới hơn 6,3 tỷ USD. Các mặt hàng chủ lực như dệt may, giày dép, gỗ, thủy sản, cà phê, linh kiện điện tử... được người tiêu dùng Canada đánh giá cao.

Tuy nhiên, bức tranh xuất khẩu sang Canada vẫn còn nhiều điểm nghẽn cần phân tích và tháo gỡ, đặc biệt là việc chưa tận dụng hiệu quả các lợi thế sẵn có. Một trong những điểm đáng chú ý nhất được Tham tán thương mại Thương vụ Việt Nam tại Canada, bà Trần Thu Quỳnh, chia sẻ tại Hội thảo xúc tiến thương mại ngày 6/6 là tỷ lệ sử dụng ưu đãi thuế quan từ Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) còn rất thấp.

Theo nghiên cứu của Thương vụ, có tới khoảng 81% hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang Canada vẫn sử dụng ưu đãi tối huệ quốc (MFN), trong khi chỉ có vỏn vẹn 18% tận dụng ưu đãi CPTPP. Tỷ lệ này cho thấy một tiềm năng rất lớn từ CPTPP đang bị bỏ ngỏ.

Bà Quỳnh chỉ rõ, các mặt hàng như giày dép, thực phẩm chế biến, sản phẩm chế phẩm ngũ cốc có tỷ lệ sử dụng ưu đãi CPTPP tốt nhất. Ngược lại, nhiều nhóm hàng thế mạnh và quan trọng của Việt Nam như dệt may, đồ chơi, sắt thép, chế phẩm thịt cá lại có tỷ lệ sử dụng ưu đãi hiệp định này thấp nhất, chỉ khoảng 5%.

Các chuyên gia nhấn mạnh, việc tận dụng các FTA nói chung và CPTPP nói riêng không chỉ đơn thuần là khai thác ưu đãi thuế quan trong ngắn hạn, mà quan trọng hơn là kết nối sản xuất, đầu tư, công nghệ để tạo ra giá trị cao hơn trong hợp tác song phương.

Đặc biệt, nhà xuất khẩu Canada rất quan tâm đến việc sử dụng hàm lượng giá trị khu vực để tận dụng nguyên tắc xuất xứ cộng gộp, từ đó xuất khẩu sang các thị trường mà cả Việt Nam và Canada có chung FTA. Đây là cơ hội để Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị khu vực.

Một thách thức lớn khác được chỉ ra là khoảng 4 tỷ USD trong tổng kim ngạch hàng hóa Việt Nam vào thị trường Canada đang đi qua các kênh phân phối trung gian đặt tại Mỹ. Nguyên nhân chính của hình thức này là do đặc điểm vận hành của chuỗi cung ứng Bắc Mỹ, nơi nhiều tập đoàn bán lẻ lớn đặt trung tâm logistics tại Mỹ để phục vụ cả khu vực.

Mặc dù mô hình này giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận người tiêu dùng Canada thuận lợi hơn nhờ tận dụng hạ tầng hiện đại của Mỹ, nhưng lại đặt ra nhiều thách thức.

Doanh nghiệp Việt Nam gặp khó khăn trong việc kiểm soát thị trường mục tiêu, nâng cao năng lực xây dựng thương hiệu quốc gia, cũng như tối ưu hóa giá trị gia tăng và phát triển xuất khẩu bền vững trong dài hạn.

Bên cạnh đó, sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam vẫn còn những hạn chế nội tại như năng lực chế biến sâu chưa mạnh, nhận diện thương hiệu chưa rõ ràng và chất lượng chưa đồng đều. Điều này khiến nhiều nhóm hàng, đặc biệt là nông sản, thực phẩm, dù có sản lượng cao nhưng giá trị kim ngạch chưa tương xứng, lợi nhuận bị chia sẻ nhiều qua các khâu trung gian.

Cơ hội mới và lời khuyên từ doanh nghiệp đi trước

Về phía Canada, có những tín hiệu tích cực mở ra cơ hội. Chính phủ Canada đang nỗ lực xóa bỏ rào cản thương mại nội bộ, đặc biệt liên quan đến quy chuẩn chung về bao bì giữa các tỉnh bang và dỡ bỏ rào cản trong vận tải. Điều này được kỳ vọng sẽ giảm chi phí thâm nhập và mở ra cơ hội đầu tư sản xuất, xây dựng trung tâm phân phối tại Canada để tiếp cận toàn bộ khu vực Bắc Mỹ, vùng Caribe và Nam Mỹ.

Canada có hệ thống đường sắt và đường thủy nội địa phát triển, có thể giúp phân phối hàng hóa dễ dàng đến các thành phố lớn của Mỹ hoặc kết nối với Nam Mỹ.

Hiện tại, phần lớn hàng hóa Việt Nam vào Canada thông qua cảng Vancouver (60%) hoặc qua cảng Mỹ (25%), trong khi chỉ 15% đi qua các cảng bờ Đông Canada. Tuy nhiên, vị trí chiến lược tại bờ Đông ngày càng quan trọng nếu doanh nghiệp Việt Nam muốn xuất khẩu nhiều hơn với chi phí cạnh tranh và thời gian giao hàng ngắn hơn vào Bắc Mỹ.

Dưới góc độ doanh nghiệp đã có mặt tại thị trường, bà Thạch Vũ Thùy Linh – Chủ tịch HĐQT Công ty Renso Foods, chia sẻ rằng chi phí hoạt động tại Canada rất cao, gấp 3-4 lần ở Việt Nam. Thị trường này cũng rất nghiêm ngặt về tiêu chuẩn kiểm soát sản phẩm nhập khẩu.

Bà Linh lưu ý rằng sản phẩm từ các nước trong khu vực (như Thái Lan, Hong Kong) đang chiếm ưu thế với các mặt hàng vốn là thế mạnh của Việt Nam tại các siêu thị lớn của Canada.

Bà Linh đưa ra lời khuyên quan trọng: Doanh nghiệp Việt Nam cần tập hợp lại, cùng xây dựng và phát triển thương hiệu Việt Nam tại thị trường này thay vì cạnh tranh riêng lẻ. Đồng thời, cần rà soát kỹ lưỡng và đáp ứng nghiêm ngặt các tiêu chuẩn nhập khẩu của Canada.

Có thể thấy, thị trường Canada đầy tiềm năng cho hàng hóa Việt Nam. Tuy nhiên, để thực sự khai thác hiệu quả, doanh nghiệp cần có chiến lược bài bản hơn, tận dụng triệt để các ưu đãi từ CPTPP, nghiên cứu các kênh phân phối trực tiếp thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào trung gian qua Mỹ, nâng cao chất lượng và xây dựng thương hiệu, cũng như chú trọng đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của thị trường.

Việc xem xét đầu tư logistics tại Canada, đặc biệt là các cảng bờ Đông, cũng là hướng đi đáng cân nhắc để tối ưu hóa chi phí và thời gian giao hàng.