Ngành nuôi trồng thủy sản: DN “ngoại” chi phối

DN FDI "ôm" luôn cả thị trường con giống.

Mặc dù Việt Nam là nước dẫn đầu về XK cá tra, basa, tôm, nhưng đầu vào của ngành chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản lại do các DN “ngoại” chi phối. Không chỉ về thức ăn, DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) đang chiếm ưu thế trong việc cung ứng con giống, thuốc cho nuôi trồng thủy sản.

“Thống lĩnh” từ thức ăn tới con giống

Hiệp hội Chế biến và XK thuỷ sản Việt Nam (VASEP) cho biết, các doanh nghiệp FDI trong ngành thủy sản như Công ty CP-Việt Nam (Thái Lan), Uni-President Việt Nam (Đài Loan-Trung Quốc), Tom Boy (Pháp)… đang nắm trong tay gần như toàn bộ thị phần thức ăn cho tôm (theo ước tính khoảng 95%). Do đang rơi vào thời điểm trái vụ nên giá thức ăn cho tôm tỷ lệ đạm 35-40% có giá 28-30.000 đồng/kg, tuy nhiên khi bước vào thời điểm chính vụ giá thức ăn có thể lên giá từ 38-42.000 đồng/kg.

Bên cạnh chi phối thị trường thức ăn chăn nuôi, trong 2 năm trở lại đây, DN FDI cũng “ôm” luôn thị trường con giống. Hiện tại thị trường tôm giống của các DN FDI đang chiếm khoảng 70% lượng nguồn cung con giống trên thị trường. Dựa trên những yếu tố trên, DN FDI nắm trong tay khả năng chi phối giá.

Trong khi đó, DN trong nước do kết hợp nhiều yếu tố, nghiên cứu chiến lược kinh doanh dài hạn, khả năng tài chính yếu kết hợp với việc thắt chặt tín dụng trong nước cũng như ít có DN chấp nhận rủi ro nên đã chịu lệ thuộc DN nước ngoài ngay trên “sân nhà”.

Theo thông tin từ Hiệp hội Thức ăn chăn nuôi Việt Nam (VAFA), DN trong nước hiện chỉ còn làm chủ thị trường thức ăn dành cho cá tra vì đã khép kín cung ứng từ thức ăn, con giống cho đến tiêu thụ sản phẩm. Các thị phần còn lại của ngành thủy sản như tôm, cua, nhuyễn thể… phần lớn đã rơi vào tay các DN FDI như Cargill, Green Feed, New Hope, CJ Vina, Anco…

Ông Phạm Đức Bình, Phó Chủ tịch VAFA cho biết, thức ăn nuôi tôm đã gần như hoàn toàn thuộc về DN FDI. “Tôm là thế mạnh bậc nhất trong XK thủy sản của Việt Nam. Diện tích nuôi tôm ngày càng mở rộng, nhu cầu thức ăn cho tôm ngày càng lớn nhưng DN trong nước không thể chen chân vào được. Hiện DN FDI đã bỏ xa DN Việt Nam trong việc sản xuất, cung cấp con giống, như giống tôm sú và tôm thẻ chân trắng. Ước tính mỗi năm, DN FDI cung cấp hàng tỷ con tôm giống cho thị trường trong nước.

Chuyên gia kinh tế Phạm Việt Tường cho rằng, lợi nhuận mà ngành thức ăn cho thủy sản nói chung và thức ăn cho tôm nói riêng chiếm đến 80% giá thành sản phẩm. Trong khi đó, ngành thức ăn chi phí đầu vào rất thấp và đầu ra rất cao. Hiện tại giá thức ăn cho tôm chính vụ là 40-42.000 đồng/kg, còn chi phí đầu vào khoảng dưới 20.000 đồng/kg, cho nên giá trị này là khá lớn.

Không chỉ thức ăn nuôi tôm đang lệ thuộc gần như hoàn toàn vào các DN FDI, theo bà Vũ Thị Ngọc Trinh, Phó Tổng Giám đốc Công ty Thuốc thú y Minh Dũng, thị trường thuốc thú y, thuốc thủy sản cũng đang rơi vào tay DN FDI, họ đã chiếm hơn 90% thị phần.

Cần liên kết trong chuỗi giá trị

Việc các DN FDI vào Việt Nam để phát triển thị trường thức ăn cho tôm là một điều cần thiết bởi vì nguồn vốn của họ lớn. Ví dụ Công ty Uni-President, hiện tại đang có dự án phát triển một nhà máy thức ăn cho tôm ở Quảng Nam, vốn đầu tư 20 triệu USD. Trong khi đó, mỗi năm Việt Nam cần khoảng 2,4 triệu tấn thức ăn cho tôm, nghĩa là chúng ta cần sự đầu tư tương đương bằng nửa tỷ USD. Do vậy, dễ nhận thấy đây là nguồn vốn lớn mà không phải DN Việt Nam nào cũng làm được.

Tuy nhiên, theo ông Phạm Việt Tường, khi DN FDI nắm đến 95% sản lượng thức ăn cho tôm thì họ có thể khống chế về giá, điều chỉnh về sản lượng đưa ra, thậm chí có ý đồ gây áp lực lên ngành tôm để ngưng cung cấp, khi đó chắc chắn chúng ta sẽ khốn đốn. Riêng về giá, từ đầu năm đến nay họ nâng giá đến 6-7 lần, mức tăng mỗi lần cũng là vài trăm đồng/kg. Điều này cho thấy, rất nhiều hệ lụy trong việc DN FDI nắm giữ khâu quan trọng của quá trình nuôi tôm.

Theo ông Dương Ngọc Minh, Phó Chủ tịch VASEP: Một ngành sản xuất lớn như thủy sản phụ thuộc hoàn toàn vào thức ăn của DN FDI thì nguy cơ nông dân sẽ dần biến thành những người chăn nuôi, gia công. Rõ ràng chúng ta đang nhận lấy khâu có giá trị thấp nhất trong chuỗi giá trị của ngành thủy sản.

Để khắc phục tình trạng DN FDI lấn lướt trong nhiều khâu của nuôi trồng thủy sản, ông Tường đưa ra giải pháp: “Về lâu dài chúng ta muốn nâng cao, lấy lại thị trường thì phải phát triển công nghiệp phụ trợ, sản xuất ra yếu tố vi lượng, các loại sản phẩm pha trộn trong thức ăn cho tôm.

Các tổ chức, DN kinh doanh trong nước phải có sự gắn kết với nhau. Trong 10 năm qua, chúng ta chỉ chú ý đến khâu phát triển nuôi mà chưa chú ý đến khâu phục vụ cho chăn nuôi như con giống, thức ăn. Cho nên chúng ta đã để mất dần đi thị trường trong nước vào tay các DN nước ngoài. DN trong nước cần xoay chuyển tình thế bằng cách phối hợp, gắn bó, phân công nhau trong chuỗi giá trị, từ người sản xuất thức ăn, người sản xuất tôm giống, người chăn nuôi, người chế biến đến người XK sao cho hợp lý. Nếu không có sự bắt đầu thì khó có sự phát triển trong tương lai”.

Hồng Nụ