Bộ Tài chính đang lấy ý kiến góp ý dự thảo nghị định quy định về phân cấp, phân quyền quản lý nhà nước trong lĩnh vực thuế, quản lý thuế. Dự thảo nghị định đáp ứng yêu cầu chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về triển khai Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương và kịp thời đẩy mạnh phân quyền, phân cấp đối với một số lĩnh vực ưu tiên, cấp bách trong lĩnh vực thuế, quản lý thuế.

Hiện nay, Luật Quản lý thuế hiện hành có nhiều nội dung giao cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, như quy định về đơn giản hóa chứng từ khai thuế đã có trong hệ thống, chi tiết về thời điểm khai thuế theo tháng/quý/năm; thời hạn nộp hồ sơ các loại thuế đất đai và tài nguyên, địa điểm nộp cho người có nhiều hoạt động kinh doanh, thủ tục khoanh nợ và xóa nợ từ 15 tỷ đồng, chi tiết về dịch vụ hóa đơn điện tử.

Thực tế triển khai Luật Quản lý thuế và các văn bản hướng dẫn đã phát sinh nhiều vấn đề cần điều chỉnh bổ sung, đáp ứng yêu cầu quản lý. Tuy nhiên, do thẩm quyền tập trung ở Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, nên việc sửa đổi, bổ sung thường mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác quản lý thuế.

Điển hình như vướng mắc về chính sách hóa đơn điện tử khi triển khai Nghị định số 123/2020/NĐ-CP đã phải chờ gần một năm mới được điều chỉnh, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong tuân thủ. Tương tự, quy trình xử lý xóa nợ trên 15 tỷ đồng cho doanh nghiệp phá sản phải qua nhiều cấp thẩm quyền, khiến thời gian giải quyết kéo dài từ 1-2 năm, ảnh hưởng đến quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp và thu hồi vốn vào ngân sách.

Hiện nay một số thủ tục hành chính thuế cần được điều chỉnh, sửa đổi nhanh chóng đáp ứng yêu cầu thực tiễn như nộp hồ sơ khai thuế, hóa đơn điện tử, xóa nợ thuế… Việc phân cấp thẩm quyền sẽ giúp rút ngắn thời gian xử lý các vấn đề này, tạo môi trường kinh doanh thông thoáng hơn cho doanh nghiệp và người dân. Đồng thời, công tác quản lý thuế sẽ có được sự chủ động cần thiết để xây dựng, điều chỉnh và ban hành các quy định phù hợp với đặc thù thực tiễn, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và tạo thuận lợi cho người nộp thuế.

Nhằm đáp ứng yêu cầu chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ về triển khai Luật Tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức chính quyền địa phương và kịp thời đẩy mạnh phân quyền, phân cấp đối với một số lĩnh vực ưu tiên, cấp bách trong lĩnh vực thuế, quản lý thuế, Bộ Tài chính đã dự thảo Nghị định quy định phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực thuế và quản lý thuế.

Cụ thể, dự thảo đề xuất Bộ Tài chính phân cấp cho UBND cấp tỉnh, TP đối với nhiệm vụ xây dựng, ban hành bảng giá tính lệ phí trước bạ và bảng giá tính lệ phí trước bạ điều chỉnh, bổ sung.

Dự thảo cũng đề xuất Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ phân quyền cho Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định chi tiết việc người nộp thuế không phải nộp các chứng từ trong hồ sơ khai thuế, nộp thuế, hồ sơ hoàn thuế và các hồ sơ thuế khác mà cơ quan quản lý nhà nước đã có; quy định chi tiết hồ sơ khai thuế; quy định loại thuế khai theo tháng, quý, năm, từng lần phát sinh nghĩa vụ thuế, khai quyết toán thuế...

Kịp thời đẩy mạnh phân quyền, phân cấp đối với một số lĩnh vực ưu tiên, cấp bách. Ảnh: ST.

Đáng chú ý, dự thảo cũng đề xuất cho phép Bộ trưởng Bộ Tài chính có thẩm quyền quyết định xóa nợ đối với doanh nghiệp, hợp tác xã trong trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 85 của Luật Quản lý thuế có khoản nợ tiền thuế, tiền chậm nộp, tiền phạt từ 15 tỷ đồng trở lên. Quy định chi tiết dịch vụ về hóa đơn điện tử và trường hợp sử dụng hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế không phải trả tiền dịch vụ, phải trả tiền dịch vụ.

Bên cạnh đó, dự thảo Nghị định cũng đề xuất Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ phân cấp cho Bộ trưởng Bộ Tài chính các nhiệm vụ, thẩm quyền tại các diều khoản cụ thể tại Nghị định số 126/2020/NĐ-CP, bao gồm: phê duyệt nội dung thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá tính thuế (APA), quyết định việc ký kết; có thể trực tiếp ký kết hoặc giao cho cục thuế ký kết APA song phương và đa phương.

Đó là khẳng định của Luật sư, TS Phan Hoài Nam - Tổng Giám đốc Hãng tư vấn W&A, Giảng viên Học viện Tư pháp, thành viên Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh Quốc (FCCA) và Hiệp hội Kế toán Công chứng Australia, người có nhiều năm đồng hành cùng cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước về các lĩnh vực tài chính, thuế và pháp lý xung quanh đề xuất phân cấp, phân quyền quản lý nhà nước trong lĩnh vực thuế, quản lý thuế.

Ông đánh giá như thế nào về công tác quản lý thuế và việc ban hành các chính sách thuế thời gian vừa qua?

Trong những năm gần đây, công tác quản lý thuế tại Việt Nam đã có những bước tiến đáng ghi nhận cả về chiều rộng và chiều sâu. Cơ quan thuế không chỉ tập trung mở rộng cơ sở thuế và tăng cường thu ngân sách, mà còn từng bước cải thiện môi trường chính sách theo hướng minh bạch, dễ tiếp cận, phù hợp hơn với thực tiễn của nền kinh tế số và hội nhập quốc tế.

Một điểm đáng chú ý là việc hoàn thiện hành lang pháp lý thông qua Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14 và các văn bản hướng dẫn đã thể hiện nỗ lực lớn trong việc chuyển đổi từ mô hình quản lý truyền thống sang quản lý rủi ro, dựa trên dữ liệu lớn và ứng dụng công nghệ thông tin. Việc áp dụng hóa đơn điện tử, triển khai Cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài, hay thí điểm cơ chế APA trong quản lý giao dịch liên kết đều cho thấy sự chủ động trong hiện đại hóa hệ thống thuế.

Tuy nhiên, ở góc độ chuyên gia tư vấn, tôi cũng nhận thấy một số tồn tại. Việc ban hành một số chính sách thuế đôi khi vẫn mang tính phản ứng, chưa kịp thời điều chỉnh theo diễn biến của thực tế. Các thủ tục hành chính, dù đã được cải cách đáng kể, nhưng vẫn còn độ trễ nhất định khi doanh nghiệp cần hướng dẫn cụ thể cho các tình huống đặc thù. Ngoài ra, sự thiếu thống nhất giữa các cơ quan quản lý trong việc áp dụng chính sách vẫn là điểm gây khó khăn cho doanh nghiệp.

Tôi cho rằng, muốn thúc đẩy năng lực cạnh tranh quốc gia và hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững, chính sách thuế cần được định hình theo hướng chủ động, ổn định và dự báo được, đồng thời có sự phối hợp đồng bộ giữa trung ương và địa phương trong cả ban hành và thực thi.

Thực tiễn quá trình triển khai Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14 và các văn bản hướng dẫn cho thấy, có một số phát sinh cần điều chỉnh, bổ sung đáp ứng yêu cầu quản lý. Tuy nhiên, do các thẩm quyền tập trung ở Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ nên việc sửa đổi, bổ sung thường mất nhiều thời gian, nhất là trong bối cảnh hợp tác quốc tế đòi hỏi phải có sự phản ứng chính sách nhanh chóng. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Tôi hoàn toàn đồng tình với nhận định này. Việc một số nhiệm vụ và thẩm quyền trọng yếu trong quản lý thuế – chẳng hạn như phê duyệt thỏa thuận APA, xoá nợ thuế lớn, quy định chi tiết về thủ tục hành chính thuế – hiện vẫn đang tập trung tại cấp Chính phủ hoặc Thủ tướng Chính phủ, nên thực tế việc sửa đổi, bổ sung thường mất nhiều thời gian và làm giảm đáng kể tính linh hoạt trong tổ chức thực thi.

Trong bối cảnh môi trường kinh doanh toàn cầu biến động nhanh, các vấn đề như phòng chống xói mòn cơ sở thuế, điều chỉnh quy định giao dịch liên kết, hay xử lý các tình huống mới phát sinh từ kinh tế số và thương mại xuyên biên giới đều đòi hỏi phản ứng kịp thời và có tính kỹ thuật rất cao. Việc phải trải qua các quy trình lấy ý kiến, thẩm định nhiều tầng nấc khi mọi thẩm quyền đều dồn lên Chính phủ hay Thủ tướng rõ ràng không còn phù hợp trong giai đoạn chuyển đổi số và hội nhập sâu rộng hiện nay.

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến dự thảo Nghị định quy định phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực thuế và quản lý thuế. Các nội dung đề nghị phân cấp đều liên quan đến yêu cầu cần phải đẩy nhanh thời gian, cắt giảm đơn giản hóa thủ tục, giảm chi phí tuân thủ cho người nộp thuế. Ông có cho rằng điều này là cần thiết nhất là trong bối cảnh triển khai thực hiện Nghị quyết 68-NQ/TW và sắp xếp, tổ chức bộ máy theo mô hình 2 cấp hiện nay?

Tôi cho rằng đây không chỉ là một yêu cầu cấp thiết, mà còn là một xu thế tất yếu trong cải cách quản lý công hiện đại. Trong bối cảnh triển khai Nghị quyết số 68-NQ/TW của Trung ương về đổi mới tổ chức bộ máy hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả – cùng với việc sắp xếp lại chính quyền địa phương theo mô hình 2 cấp – thì việc phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực thuế là mảnh ghép quan trọng để đồng bộ hóa cải cách thể chế.

Thực tiễn quản lý thuế hiện nay cho thấy, nhiều quy trình như: ban hành bảng giá tính lệ phí trước bạ, xử lý nợ thuế khó thu, ký kết APA hay xác định giá tính thuế... đang phụ thuộc vào các cấp trung ương, dẫn đến thời gian xử lý kéo dài, chi phí hành chính cao và sự lệ thuộc quá lớn của cơ quan thuế địa phương vào chỉ đạo từ trên xuống. Điều này làm tăng chi phí tuân thủ cho người nộp thuế, gây cản trở cho hoạt động sản xuất – kinh doanh, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Dự thảo Nghị định đang lấy ý kiến định hướng rất rõ việc phân quyền theo nguyên tắc "rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm", đồng thời gắn với việc tăng cường hậu kiểm, giám sát thay vì tiền kiểm. Đây là hướng đi phù hợp với mô hình quản lý hiện đại, tạo điều kiện để chính quyền cấp tỉnh chủ động hơn, linh hoạt hơn trong tổ chức thực hiện các quy định thuế – từ đó đáp ứng yêu cầu rút ngắn thời gian xử lý, thúc đẩy đầu tư và hỗ trợ doanh nghiệp.

Tôi đặc biệt đánh giá cao cách tiếp cận của Bộ Tài chính lần này: phân quyền không phải là "nhường quyền" mà là phân định lại thẩm quyền dựa trên chức năng, năng lực và trách nhiệm cụ thể của từng cấp. Nếu được thực hiện hiệu quả, đây sẽ là bước đột phá không chỉ trong lĩnh vực thuế, mà còn góp phần hình thành nền quản trị quốc gia năng động, kiến tạo và phục vụ tốt hơn cho người dân, doanh nghiệp.

Một trong những đề xuất đáng chú ý của cơ quan soạn thảo là giao thẩm quyền quyết định xóa nợ đối với doanh nghiệp, hợp tác xã với những khoản nợ tiền thuế, tiền chậm nộp, tiền phạt từ 15 tỷ đồng trở lên cho Bộ trưởng Bộ Tài chính. Ông có thể phân tích đề xuất này dưới góc độ luật pháp?

Dưới góc độ pháp lý, đề xuất giao thẩm quyền xóa nợ thuế lớn – từ 15 tỷ đồng trở lên – cho Bộ trưởng Bộ Tài chính là một thay đổi có ý nghĩa đáng kể trong cơ chế phân quyền, thể hiện bước chuyển mạnh mẽ từ quản lý tập trung sang mô hình hành chính phân quyền có kiểm soát trong lĩnh vực thuế.

Theo quy định hiện hành tại Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14, các khoản nợ thuế lớn hiện do Chính phủ hoặc Thủ tướng Chính phủ quyết định xoá. Tuy nhiên, quy trình xử lý phải qua nhiều cấp, thời gian giải quyết dài, có thể gây “ách tắc” trong quyết toán ngân sách và ảnh hưởng đến báo cáo tài chính, cũng như khả năng phục hồi của doanh nghiệp không còn hoạt động thực tế.

Việc chuyển thẩm quyền này về cho Bộ trưởng Bộ Tài chính là phù hợp với nguyên tắc phân cấp quản lý và định hướng tại Luật Tổ chức Chính phủ 2025 cũng như Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2025, trong đó nhấn mạnh việc phân định rõ thẩm quyền giữa cấp trung ương và bộ ngành chủ quản.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng, xóa nợ thuế là một công cụ quản lý đặc biệt, tác động trực tiếp đến nguồn thu ngân sách và tiềm ẩn rủi ro. Do đó, song song với việc phân quyền, phải thiết lập các cơ chế kiểm soát và trách nhiệm giải trình rõ ràng.

Tôi cho rằng, nếu được triển khai trong một khung pháp lý chặt chẽ và minh bạch, đề xuất này sẽ góp phần giảm tải cho cấp trung ương, thúc đẩy xử lý các khoản nợ thuế khó thu, đồng thời nâng cao tính chủ động và hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn tới.

Với việc phân cấp, phân quyền một số thẩm quyền từ Chính phủ, Thủ tướng sang Bộ trưởng – là một bước tiến đúng đắn, kịp thời, và cần được tiếp tục mở rộng trong tương lai với nguyên tắc kiểm soát quyền lực đi kèm trách nhiệm giải trình rõ ràng.

Đối với UBND cấp tỉnh, TP, dự thảo đề xuất phân cấp được quyền xây dựng, ban hành bảng giá tính lệ phí trước bạ và bảng giá tính lệ phí trước bạ điều chỉnh, bổ sung. Ở đề xuất này, theo ông cần lưu ý điều gì?

Tôi đánh giá cao đề xuất phân cấp cho UBND cấp tỉnh, thành phố trong việc xây dựng và ban hành bảng giá tính lệ phí trước bạ – bao gồm cả điều chỉnh và bổ sung. Đây là bước đi phù hợp với chủ trương phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước, góp phần tăng cường tính chủ động, linh hoạt cho địa phương trong bối cảnh đẩy mạnh cải cách hành chính và hiện đại hóa công tác quản lý thuế – phí – lệ phí.

Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả khi triển khai, theo tôi cần lưu ý một số điểm sau:

Thứ nhất, cần bảo đảm tính thống nhất và minh bạch trong toàn hệ thống pháp luật. Lệ phí trước bạ là khoản thu ngân sách địa phương, nhưng chịu sự điều chỉnh bởi khung pháp lý chung trên cả nước (như Nghị định số 10/2022/NĐ-CP, Thông tư số 13/2022/TT-BTC). Do đó, việc phân cấp cho địa phương xây dựng bảng giá không đồng nghĩa với việc tuỳ nghi áp dụng mức giá, mà phải tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc xây dựng giá, căn cứ xác định và phạm vi áp dụng. Bộ Tài chính cần ban hành hướng dẫn thống nhất và có vai trò thẩm định để tránh phát sinh chênh lệch quá lớn giữa các địa phương, gây méo mó thị trường.

Thứ hai, cần thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành và giám sát hiệu quả. UBND cấp tỉnh khi xây dựng bảng giá cần có sự phối hợp chặt chẽ với Sở Tài chính, Cục Thuế, Sở Tư pháp và các đơn vị liên quan để đảm bảo tính khách quan và phản ánh đúng giá thị trường. Đồng thời, Bộ Tài chính phải giữ vai trò điều phối và theo dõi toàn quốc để bảo đảm bảng giá địa phương không đi chệch định hướng quản lý thống nhất.

Thứ ba, yêu cầu tăng cường công khai, minh bạch và cập nhật kịp thời. Bảng giá tính lệ phí trước bạ cần được công bố rõ ràng, dễ tiếp cận qua cổng thông tin điện tử của UBND và cơ quan thuế. Việc cập nhật kịp thời theo biến động thị trường sẽ giúp người dân, doanh nghiệp có căn cứ để kê khai, tránh phát sinh khiếu nại, giảm áp lực cho cơ quan thuế.

Thứ tư, cần cân nhắc yếu tố cạnh tranh và công bằng giữa các địa phương. Nếu không có giới hạn khung, việc áp giá quá cao có thể làm tăng gánh nặng chi phí cho người dân; ngược lại, áp giá quá thấp có thể dẫn đến thất thu ngân sách hoặc tạo môi trường cạnh tranh không lành mạnh giữa các tỉnh, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản, ô tô, tài sản có giá trị lớn.

Tóm lại, đề xuất này là hợp lý và mang tính cải cách cao, nhưng cần được triển khai trong một khuôn khổ pháp lý thống nhất, có sự giám sát hiệu quả từ Bộ Tài chính, đảm bảo công bằng, minh bạch và phù hợp với thực tiễn địa phương mà không phá vỡ sự đồng bộ trong hệ thống thuế – phí quốc gia.

Xin trân trọng cảm ơn ông!