Số phận Syria trong bàn cờ Mỹ-Nga tại Thượng đỉnh Trump-Putin

Syria dự kiến là một trong những chủ đề quan trọng được thảo luận tại cuộc gặp Thượng đỉnh Mỹ - Nga sắp tới. Ảnh: Reuters.

Nhân tố Iran

Theo tờ Washington Post, kiểm soát quyền lực của Iran đã trở thành một mục tiêu quan trọng của chính quyền Tổng thống Trump tại Syria, nơi khủng bố IS đã gần như bị quét sạch. Ông Trump nhiều lần phát đi những tín hiệu về một chính sách “chấp nhận Assad”, đồng nghĩa với việc "bỏ rơi" một phe đối lập từng được Mỹ đào tạo và hậu thuẫn.

Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ John Bolton mới đây cũng khẳng định, việc Tổng thống Syria Bashar al-Assad tiếp tục nắm giữ quyền lực không còn là vấn đề chiến lược với Mỹ, và Tổng thống Donald Trump hy vọng sẽ đảm bảo sự hỗ trợ của Nga trong việc đưa các lực lượng Iran ra khỏi Syria. Điều này nằm trong chính sách cứng rắn với Tehran của chính quyền Tổng thống Trump, mà trọng tâm là việc Mỹ đã rút khỏi Thỏa thuận hạt nhân lịch sử ký kết giữa nhóm P5+1 với Iran vào năm 2015, bất chấp sự phản đối của chính các đồng minh châu Âu.

Từ ngày 19/6, lực lượng chính phủ Syria được Nga hỗ trợ đã tấn công các khu vực do phe đối lập kiểm soát tại tỉnh Daraa. Ảnh: AFP.

Thỏa thuận khung về Syria

Chính sách về Syria của Tổng thống Trump lâu nay bị phe đối lập trong nước chỉ trích là "bật tới bật lui như quả bóng bàn". Đặc điểm dễ thấy nhất là ông đi ngược lại những cam kết quân sự tại Trung Đông được đưa ra từ thời những người tiền nhiệm George W. Bush (Tổng thống Bush con) và Barack Obama.

Trước thềm cuộc gặp thượng đỉnh vào ngày 16/7 tại Helsinki (Phần Lan) giữa nhà lãnh đạo Mỹ với Tổng thống Nga, Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ John Bolton đã bay tới Moskva để thảo luận các công tác chuẩn bị. Tờ Al Monitor cho hay, Moskva đã trao cho phía Washington một văn bản dài 2 trang, có thể là thành phần chính của bản dự thảo cho tuyên bố chung dự kiến được hai nhà lãnh đạo đưa ra vào cuối cuộc gặp.

Trong khi đó, theo tờ Washington Post, nhiều các chuyên gia phân tích Israel, châu Âu và Mỹ đã vạch ra một số thành tố của thỏa thuận khung về Syria. Theo đó, về cơ bản, để đổi lấy việc Mỹ rút những yêu sách về chuyển giao chính trị tại Syria, Nga sẽ ủng hộ một loạt biện pháp kiểm chế ảnh hưởng Iran, bao gồm:

Lực lượng do Iran hậu thuẫn sẽ ở lại cách xa biên giới Israel trên Cao nguyên Golan ít nhất 80km; Israel sẽ có sự cho phép ngầm của Nga tấn công các mục tiêu có nguy cơ đe dọa của Iran tại Syria, miễn là không ảnh hưởng tới lực lượng Nga. Trên thực tế, những tuần gần đây, Israel đã thể hiện quyền “tự do hành động” này khi tấn công những cơ sở mật của Iran và ngăn cản Tehran mở “mặt trận thứ hai” tại Syria chống Israel, hỗ trợ Hezbollah tại Lebanon.

Xe tăng của lực lượng chính phủ Syria. Ảnh: AP.

Quân đội chính phủ Assad, với sự hậu thuẫn của không quân Nga, sẽ thống nhất kiểm soát ở khu vực tây nam Syria, giành lại các vị trí tiền đồn trên biên giới với Jordan. Về phần mình, Jordan cũng ủng hộ quyền kiểm soát của chính phủ Tổng thống Assad ở biên giới, bởi điều này cho phép nối lại hoạt động của các đoàn xe tải, thúc đẩy giao thương kinh tế với Jordan. Lực lượng đối lập ở tây nam Syria sẽ bị bỏ rơi, phải tự kháng cự.

Quân cảnh Nga sẽ tuần tiễu khu vực tây nam Syria và có thể cả các khu vực khác trong nỗ lực ổn định hóa tình hình. Trong khi đó, Mỹ sẽ giữ lại căn cứ ở al-Tanf, miền nam Syria nhằm ngăn cản bất cứ bước tiến nào của Iran tại đây.

Nga và chính quyền Damascus sẽ mở rộng ảnh hưởng với các lực lượng người Kurd ở vùng đông bắc Syria, nơi người Kurd đã hợp tác thành công với các chiến dịch đặc biệt của Mỹ nhằm đánh bại khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng và khôi phục ổn định. Các chỉ huy Mỹ hy vọng lực lượng của họ có thể ở lại đây thêm 18 tháng, tuy nhiên Tổng thống Trump đã tỏ ra mất kiên nhẫn với sứ mạng này.

Binh lính chính phủ Syria đốt cờ của phe đối lập hôm 7/7 sau khi giành chiến thắng ở khu vực Nassib, giáp biên giới Jordan, thuộc tỉnh miền nam Daraa. Ảnh: AFP/Getty Images.

Những "quân cờ" khác

Trong khi đó, phe đối lập tại Syria hiện đang "cay đắng" thất vọng trước thông tin về việc thỏa thuận trên đang thành hình. Phe này đã cảnh báo “sự phản bội” của Mỹ sẽ dẫn đến những phong trào thánh chiến trong tương lai. Một số nước châu Âu cũng nghi ngờ sự thành công của kế hoạch Syria.

Việc Tổng thống Trump sẵn sàng nhường lại quyền lực cho Nga tại Syria, từ bỏ những "thành quả" Mỹ đã đạt được cũng gây tâm lý bất bình với nhiều quan chức Lầu Năm góc và CIA. Tuy nhiên họ dường như đang yếu thế trong cuộc tranh luận. Khi Tổng thống Trump rút khỏi "cuộc chơi" tại Syria, bỏ rơi mục tiêu "Assad must go" (Tổng thống Assad phải ra đi), giới chức Lầu Năm góc cho rằng Mỹ không còn gì để "mặc cả" bởi Nga hiện đã là người chơi chủ chốt, quyết định diễn biến tại Syria, không chỉ về quân sự, mà còn trên mặt trận ngoại giao, với những tiến triển đạt được qua hội nghị Astana với Iran và Thổ Nhĩ Kỳ.

Với Israel, một số nhà phân tích cho rằng, lúc này Tel Aviv đang ngả theo hướng Tổng thống Syria Assad duy trì quyền lực. Dưới thời ông Assad, khu vực cao nguyên Golan mà Israel chiếm đóng của Syria được duy trì yên ổn, trong khi một sự trỗi dậy cầm quyền của phe đối lập Syria có thể gây ra mối đe dọa với Tel Aviv. "Xuất hiện một xu hướng với Israel - có thể là nhờ kết quả cuộc tham vấn Israel - Nga - Mỹ gần đây - là đảm bảo sự chấp nhận của Israel với chính quyền Assad", Elie Podeh, giáo sư về Trung Đông tại Đại học Hebrew ở Jerusalem phát biểu với tờ Al Jazeera. "Israel muốn đảm bảo ổn định và yên tĩnh ở biên giới Israel-Syria, và nếu chính quyền Assad làm đúng trách nhiệm của mình - như đã làm - thì Israel sẽ hài lòng", ông Podeh bổ sung.

Tuy vậy, cũng có những tranh cãi rằng, mối quan hệ thân thiết của chính phủ Tổng thống Assad với Iran có thể giúp Tehran mở rộng ảnh hưởng tới sát biên giới Israel, gây ra mối đe dọa còn lớn hơn.

Chỉ 5 ngày trước Thượng đỉnh Mỹ - Nga, ngày 11/7, đồng minh thân thiết nhất của Tổng thống Trump, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã có cuộc gặp với Tổng thống Putin, và đây là cuộc gặp thứ ba giữa họ chỉ trong năm nay. Có vẻ như nhân tố Israel trong vấn đề Syria đã được Moskva giải quyết ổn thỏa.