Quản lý hóa đơn bất hợp pháp: giải pháp nào hiệu quả? - Bài 3: Ngăn chặn hóa đơn bất hợp pháp: những nỗ lực từ ngành Thuế

Từ các chỉ đạo quyết liệt của Tổng cục Thuế…

Tổng cục Thuế cho biết, thực hiện Luật Quản lý thuế và Nghị định số 123/2020/NĐ-CP, Thông tư số 78/2021/TT-BTC quy định về hóa đơn chứng từ, ngành Thuế đã triển khai thành công hóa đơn điện tử (HĐĐT) trên toàn quốc đem lại nhiều thuận lợi cho DN, người dân. Tính đến cuối tháng 7/2024, toàn ngành đã tiếp nhận và xử lý trên 8,54 tỷ hóa đơn, trong đó có 2,35 tỷ hóa đơn có mã và hơn 6,19 tỷ hóa đơn có mã của cơ quan thuế. Tuy nhiên, lợi dụng sự thông thoáng của Nhà nước, nhiều tổ chức, cá nhân đã thành lập DN không để sản xuất kinh doanh mà nhằm mục đích buôn bán hóa đơn không hợp pháp để chiếm đoạt tiền thuế của Nhà nước. Để khắc phục ngay những vấn đề này, Tổng cục Thuế đã có nhiều văn bản chỉ đạo toàn ngành như Công văn số 3221/TCT-VP ngày 28/7/2023 về công tác phối hợp tuyên truyền trong lĩnh vực thuế; Công văn số 3638/TCT-VP ngày 18/8/2023 về tăng cường công tác quản lý HĐĐT; Công văn số 2689/TCT-TCCB ngày..... về tăng cường kỷ cương, kỷ luật; xác định xử lý nghiêm trách nhiệm của lãnh đạo, công chức liên quan trong quản lý sử dụng hóa đơn. Trong đó, Tổng cục Thuế yêu cầu các cục thuế phân công nhiệm vụ cụ thể đến từng lãnh đạo cục thuế, chi cục thuế và từng cán bộ quản lý thực hiện quyết liệt việc rà soát, kiểm tra các đơn vị thuộc danh sách DN rủi ro cao trong công tác quản lý và sử dụng hóa đơn, các DN có chênh lệch giữa hóa đơn và tờ khai GTGT để kiểm soát chặt chẽ việc phát hành, sử dụng HĐĐT; kịp thời phát hiện và xử lý hành vi sử dụng hóa đơn không hợp pháp. Tổng cục Thuế cũng yêu cầu các vụ, đơn vị thuộc và trực thuộc theo chức năng thực hiện kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc thực hiện trên Hệ thống HĐĐT của ngành Thuế; quán triệt, phổ biến đến tất cả cán bộ, công chức trong đơn vị tiếp tục khai thác, sử dụng đầy đủ, hiệu quả các chức năng của Hệ thống HĐĐT.

Cùng với đó, Tổng cục Thuế đã ban hành một loạt các quyết định về quản lý HĐĐT, như Quyết định số 1447/QĐ-TCT ngày 5/10/2021 ban hành Quy trình quản lý HĐĐT; Quyết định số 18/QĐ-TCT ngày 12/1/2023 ban hành Quy trình áp dụng quản lý rủi ro trong quản lý thuế; Quyết định số 78/QĐ-TCT ngày 2/2/2023 ban hành Bộ chỉ số tiêu chí đánh giá, xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn; Quyết định số 575/QĐ-TCT ngày 10/5/2023 ban hành Quy trình áp dụng quản lý rủi ro đánh giá, xác định người nộp thuế có dấu hiệu rủi ro trong quản lý và sử dụng hóa đơn. Đây là những căn cứ để cơ quan thuế rà soát, kiểm tra thực tế tình hình tuân thủ quy định pháp luật thuế và pháp luật liên quan trong quản lý hoạt động của người nộp thuế; đồng thời là căn cứ để cơ quan thuế lập kế hoạch, thực hiện kiểm tra thực tế, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

… đến các giải pháp cụ thể

Nghiêm túc thực hiện các chỉ đạo của Tổng cục Thuế, thời gian qua, các vụ đơn vị với chức năng nhiệm vụ được giao đã áp dụng nhiều giải pháp để ngăn chặn tình trạng gian lận trong sử dụng HĐĐT. Theo Phó Trưởng ban Quản lý rủi ro (QLRR) Tổng cục Thuế - bà Ngô Thị Thùy Linh, thời gian qua, Ban QLRR đã triển khai các nghiệp vụ liên quan đến kiểm soát thông tin HĐĐT theo các dấu hiệu cảnh báo sớm. Từ đó, có biện pháp phòng ngừa, hoặc đưa vào danh sách tăng cường giám sát, kiểm tra thường xuyên và cảnh báo tới cán bộ quản lý về sự bất thường ngay khi người nộp thuế thực hiện xuất hóa đơn. Đồng thời, tiến hành rà soát, đối chiếu, phát hiện các sai lệch cần xử lý, nhằm đưa ra kết quả cụ thể từ dữ liệu hiện có; đồng thời sử dụng ngay để xem xét đưa ra các biện pháp xử lý phù hợp. Cụ thể, từ ngày 5/4/2024, Tổng cục Thuế đã nâng cấp chức năng cảnh báo sử dụng HĐĐT tại ứng dụng quản lý HĐĐT trên toàn quốc. Qua danh sách người nộp thuế đăng ký sử dụng HĐĐT, ứng dụng sẽ phân tích đưa ra danh sách các trường hợp thuộc diện giám sát theo ngành nghề trọng điểm. Hệ thống thực hiện đồng bộ dữ liệu của người nộp thuế từ thông tin trên đăng ký thuế, tờ khai thuế, báo cáo tài chính và các ứng dụng nguồn của ngành để tính toán và đưa ra danh sách thuộc diện cảnh báo sử dụng hóa đơn. Từ ngày 15/5/2024, ứng dụng hỗ trợ đã gửi email thông báo tự động đến người nộp thuế là người bán thuộc danh sách cảnh báo khi có phát sinh hóa đơn trong ngày và người mua trên hóa đơn.

Kết quả rà soát từ chức năng cảnh báo của ứng dụng HĐĐT đã có 49.332 người nộp thuế thuộc danh sách cảnh báo sử dụng hóa đơn. Cơ quan thuế đã ra thông báo DN rủi ro, dừng sử dụng hóa đơn, cưỡng chế ngừng sử dụng hóa đơn đối với 264 trường hợp. Qua xử lý nghiệp vụ đối với người nộp thuế thuộc diện cảnh báo, cơ quan thuế các cấp đã chuyển hồ sơ của 182 trường hợp sang cơ quan điều tra; đưa 64 trường hợp vào kế hoạch thanh tra kiểm tra; 19 trường hợp đã ban hành quyết định thanh tra, kiểm tra. Cũng qua rà soát, cơ quan thuế đã xác định được 16.536 người nộp thuế thuộc diện cảnh báo để chuyển sang tạm ngừng cảnh báo.

Ở nghiệp vụ đối chiếu dữ liệu hóa đơn HĐĐT với tờ khai thuế GTGT, cơ quan thuế đã phát hiện 7.394 trường hợp tạm dừng hoạt động; 7.801 trường hợp đã dừng hoạt động; 12.363 trường hợp bỏ địa chỉ kinh doanh. Theo báo cáo của các cục thuế, tính đến ngày 23/6/2024, đã có 11.806 trường hợp thực hiện điều chỉnh tờ khai đầu ra. Số thuế GTGT đầu ra đã thực hiện điều chỉnh là 1.276,8 tỷ đồng. Đã có 5.299 trường hợp thực hiện điều chỉnh tờ khai đầu vào; số thuế GTGT đầu vào đã thực hiện điều chỉnh là 1.310 tỷ đồng.

Song song với việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, hiện nay cơ quan thuế cũng đang tăng cường xử lý nghiêm các trường hợp mua bán HĐĐT bất hợp pháp. Phó Cục trưởng Cục Thanh tra, kiểm tra, Tổng cục Thuế - ông Nguyễn Tiến Trung cho biết, hiện nay cơ quan thuế đang lưu trữ toàn bộ HĐĐT mua vào, bán ra do người nộp thuế gửi tới. Trên cơ sở đó, đã xây dựng Bộ tiêu chí đánh giá rủi ro về HĐĐT, phát triển các ứng dụng để xử lý các dữ liệu, trong đó xác định người nộp thuế có yếu tố rủi ro gian lận trong sử dụng hóa đơn để đưa vào kiểm tra, thanh tra. Đồng thời, đối chiếu thông tin giữa hồ sơ khai thuế GTGT và dữ liệu HĐĐT đã khởi tạo gửi cơ quan thuế, để đưa ra danh sách người nộp thuế có sự sai lệch giữa hồ sơ và dữ liệu, đảm bảo khai đúng, đủ, không trì hoãn thời gian nộp thuế. Trên cơ sở rà soát các DN có giá trị hàng hóa, dịch vụ bán ra vượt quá tổng giá trị hàng tồn kho và giá trị hàng hóa dịch vụ mua vào, cơ quan thuế tiến hành nhận diện được người nộp thuế có rủi ro cao về sử dụng HĐĐT để đưa ra cảnh báo, kiểm tra và xử lý nếu có sai phạm.

Ông Nguyễn Tiến Trung cho biết thêm, Tổng cục Thuế đang tích cực phối hợp với cơ quan chức năng có liên quan như công an, hải quan, ngân hàng... để truy vết người nộp thuế có dấu hiệu mua, bán hóa đơn và điều tra, xử lý vi phạm theo quy định. Đồng thời, công khai danh sách DN không hoạt động tại địa chỉ đã đăng ký trên Cổng thông tin điện tử của Tổng cục Thuế và cơ quan thuế các cấp để người nộp thuế biết. Cùng với đó, ngành Thuế cũng đẩy mạnh tuyên truyền đến người dân, DN về các hành vi bị nghiêm cấm trong trong lĩnh vực hóa đơn, chứng từ theo quy định tại Điều 6, Điều 142, Điều 143 Luật Quản lý thuế và Khoản 2 Điều 5 Nghị định số 123/2020/NĐ-CP và về các hành vi mua, bán, sử dụng trái phép hóa đơn; tùy tính chất mức độ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự tại Điều 200 và 203 Bộ luật Hình sự. Từ đó, khuyến cáo người nộp thuế có ý định mua, bán hoặc sử dụng hóa đơn không hợp pháp để làm giảm nghĩa vụ thuế, chiếm đoạt tiền từ NSNN... từ bỏ hành vi để tránh bị xử lý theo quy định của pháp luật.

Ở góc độ địa phương, Phó Cục trưởng Cục Thuế Đồng Nai Đậu Đức Anh chia sẻ, để thực hiện tốt hơn công tác đấu tranh phòng chống gian lận hoàn thuế GTGT, cơ quan thuế cần tích cực tuyên truyền và cảnh báo cho DN về thủ đoạn lừa đảo, mua bán hóa đơn bất hợp pháp để phòng tránh vi phạm. Cùng với đó, đẩy mạnh đánh giá rủi ro bằng các ứng dụng, nhất là sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong tập hợp phân tích dữ liệu từ HĐĐT (hệ số K, chênh lệch đầu vào - đầu ra). Kịp thời cảnh báo các DN rủi ro, có dấu hiệu mua, bán bất hợp pháp hóa đơn đến các cơ quan thuế địa phương trên cả nước biết để phối hợp ngăn chặn và xử lý; tích cực phối hợp với cơ quan thuế các tỉnh, TP và chính quyền địa phương nơi DN đăng ký thuế để xác minh, thu thập thông tin DN nghi vấn. Ngoài ra, cơ quan thuế cần thiết lập, củng cố hồ sơ chặt chẽ đối với những trường hợp có dấu hiệu trốn thuế, chiếm đoạt tiền hoàn thuế GTGT để chuyển cơ quan chức năng điều tra làm rõ theo quy định của pháp luật.

TS Lê Khánh Lâm, Phó Chủ tịch Hội Tư vấn và Đại lý thuế TP HCM - HTCAA, Chủ tịch HĐTV Công ty RSM Việt Nam: “Hóa đơn là chứng từ kinh tế vô cùng quan trọng, nhưng việc kiểm soát tính hợp pháp của nó luôn là thách thức lớn đối với DN. Trong quá trình cung cấp dịch vụ, các công ty tư vấn luôn khuyến cáo khách hàng nâng cao nhận thức, đặc biệt nhấn mạnh việc mua hàng hóa/dịch vụ từ những DN uy tín, có địa chỉ kinh doanh rõ ràng. Đây là biện pháp hữu hiệu không chỉ giúp DN phòng tránh rủi ro, hạn chế bị “vạ lây”, mà còn góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch”

N. Phạm

Chia sẻ về những giải pháp ngăn chặn hóa đơn bất hợp pháp trong thời gian tới, ông Nguyễn Tiến Trung thông tin, cơ quan thuế các cấp sẽ đẩy mạnh việc rà soát các thông tin có nội dung rao bán HĐĐT không hợp pháp tại các nền tảng không gian mạng. Trên cơ sở đó, thu thập thông tin của các tổ chức, cá nhân thực hiện hành vi bán trái phép HĐĐT tại địa bàn quản lý để truy xuất nguồn gốc hóa đơn rao bán (tên, mã số thuế, địa chỉ, điện thoại...). Trường hợp phát hiện hành vi vi phạm pháp luật về thuế, về hóa đơn, thì kịp thời củng cố hồ sơ, chuyển cơ quan công an để điều tra, xử lý theo quy định. Bên cạnh đó, ngành Thuế sẽ xử lý nghiêm đối với các công chức thiếu tinh thần trách nhiệm, lơ là, bỏ sót công việc; kéo dài việc xử lý để trục lợi; gây phiền hà, khó khăn cho người nộp thuế hoặc làm ngơ, tiếp tay, tham gia vào các hoạt động mua, bán, gian lận về HĐĐT nhằm chiếm đoạt tiền thuế. Tổng cục Thuế sẽ trình Bộ Tài chính, báo cáo Chính phủ hoàn thiện chính sách theo hướng quy định chặt chẽ hơn đối với tổ chức, cá nhân đăng ký mới thông tin sử dụng HĐĐT để có thể đối chiếu các thông tin của người nộp thuế đăng ký sử dụng HĐĐT với thông tin định danh...

Đại diện Tổng cục Thuế cũng cho biết, để kiểm soát HĐĐT theo thông tin cảnh báo, Tổng cục Thuế tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện các biện pháp khác nhằm nhận diện rủi ro. Từ đó, xác định và đưa ra danh sách cảnh báo chính xác hơn, phù hợp với nguồn lực của địa phương và đảm bảo tính hiệu quả trong công tác quản lý thuế. Cơ quan thuế các cấp sẽ tăng cường xử lý các trường hợp sai lệch khi đối chiếu dữ liệu hóa đơn và tờ khai thuế, định kỳ theo nghĩa vụ kê khai. Với chức năng đưa ra dữ liệu đối chiếu tự động, các cục thuế cần thường xuyên tra cứu, kết xuất dữ liệu kịp thời để đôn đốc người nộp thuế có chênh lệch kê khai điều chỉnh theo quy định. Tổng cục Thuế cũng yêu cầu cục thuế các địa phương đẩy mạnh áp dụng QLRR trong quản lý và sử dụng hóa đơn theo Bộ chỉ số tiêu chí và quy trình mới. Trong đó, cần tích cực kiểm tra, xử lý các trường hợp rủi ro cao và thực hiện phê duyệt kết quả trên hệ thống để có thể kết nối dữ liệu sang chức năng phân loại hồ sơ hoàn theo tiêu chí rủi ro. Một giải pháp quan trọng khác đó là, các, vụ đơn vị của Tổng cục Thuế sẽ cùng với cục thuế các địa phương xây dựng cơ sở dữ liệu hỗ trợ cảnh báo rủi ro liên quan đến sử dụng HĐĐT. Qua đó, tiếp tục hoàn thiện và đẩy mạnh các giải pháp phân tích dữ liệu HĐĐT, phát hiện rủi ro, phòng, chống gian lận về hóa đơn, góp phần nâng cao hiệu quả cao công tác quản lý thuế

Trung Kiên