Bài 2: Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuế hộ kinh doanh ở Việt Nam

Thực trạng công tác quản lý hộ kinh doanh ở Việt Nam

Tiệm cận với các phương thức quản lý thuế tiến tiến, thời gian qua, ngành Thuế Việt Nam đã đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính theo đó đã phân loại hộ kinh doanh (HKD) quy mô lớn phải nộp thuế theo phương pháp kê khai - không áp dụng thuế khoán. Chỉ những HKD có quy mô nhỏ, không đáp ứng điều kiện về chế độ sổ sách, kế toán, hóa đơn, chứng từ thì nộp thuế theo phương pháp khoán. HKD nộp thuế theo phương pháp kê khai cũng áp dụng hóa đơn điện tử có mã của cơ quan thuế tương tự DN. Đối với các lĩnh vực kinh doanh trực tiếp đến người tiêu dùng, HKD cũng triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, nhằm tạo điều kiện thuận lợi trong việc sử dụng hóa đơn 24/7. Cùng với đó, Tổng cục Thuế đã triển khai nhiều giải pháp để quản lý thuế đối với các cá nhân có hoạt động kinh doanh thương mại điện tử (TMĐT). Đáng chú ý, hiện nay, ngành Thuế đang triển khai chức năng Bản đồ số HKD để công khai thông tin của hộ nộp thuế khoán và hỗ trợ việc phản hồi thông tin đến cơ quan thuế về công tác quản lý thuế đối với HKD. Cùng với các hình thức công khai đang áp dụng, thì Bản đồ số HKD còn hỗ trợ cơ quan thuế các cấp quản lý người nộp thuế (NNT) một cách trực quan, chống bỏ sót hộ, chống thất thu ngân sách, hỗ trợ công tác xây dựng dự toán. Chức năng Bản đồ số HKD cũng giúp tăng cường công khai, minh bạch trong quản lý thuế với sự giám sát của người dân và các cơ quan liên quan, đảm bảo bình đẳng giữa các HKD, giữa các địa phương trên phạm vi toàn quốc.

Tuy nhiên, thực tế triển khai công tác quản lý thuế cũng gặp phải một số vướng mắc. Cụ thể là, ý thức tuân thủ pháp luật của các H-CNKD chưa cao nên thường kê khai doanh thu chưa sát thực tế. Nhiều trường hợp cơ sở kinh doanh nhỏ nhưng doanh thu thực tế rất cao trong khi mức ấn định doanh thu khoán chưa sát thực tế (như HKD bán hàng qua internet, HKD rất ít hàng hóa bày bán, hoặc không có hàng hóa do sử dụng các hình thức vận chuyển từ nhà cung cấp đến người tiêu dùng...). Một số trường hợp khi phát hiện HKD có doanh thu thực tế cao hơn doanh thu khoán, nhưng cũng khó trong xử lý do NNT không hợp tác và cơ quan thuế không có chức năng điều tra.

Thêm một bất cập nữa là, do có sự khác biệt trong phương pháp tính thuế của HKD và DN, dẫn đến các DN và đơn vị hành chính sự nghiệp lợi dụng, dùng hóa đơn của hộ kê khai để hợp thức hóa chi phí dù không có giao dịch mua-bán thật. Điều này đòi hỏi phải có giải pháp để cơ quan thuế quản lý các trường hợp hộ kê khai xuất hóa đơn để hợp thức hóa chi phí cho DN. Ngoài ra, quy định không bắt buộc phải có thông tin mã số thuế người mua trên hóa đơn bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ đối với một số ngành nghề, cũng gây khó khăn trong việc quản lý giá trị hàng hóa, dịch vụ mua vào của HKD và đối chiếu với doanh thu khoán, doanh thu kê khai.

Hoàn thiện khung khổ pháp lý đối với HKD

Tiếp thu kinh nghiệm thế giới, để khắc phục những bất cập, đồng thời đơn giản hóa việc kê khai, nộp thuế của các H-CNKD, đặc biệt là trong bối cảnh TMĐT phát triển mạnh mẽ, Tổng cục Thuế đang tham mưu với Bộ Tài chính trình Chính phủ, Quốc hội sửa đổi các quy định hiện hành về quản lý thuế HKD theo hướng thu gọn đầu mối kê khai, tạo điều kiện thuận lợi cho số lượng lớn các cá nhân có thu nhập không ổn định, không thường xuyên không phải trực tiếp thực hiện các nghĩa vụ khai, nộp thuế. Theo đó, để kiểm soát hoạt động của các H-CNKD TMĐT, Tổng cục Thuế đang kiến nghị sửa các quy định về khai nộp thuế theo hướng tăng cường khai, nộp thuế tại nguồn, quy định các sàn giao dịch TMĐT có chức năng đặt hàng trực tuyến có trách nhiệm khai thuế thay, nộp thuế thay, xuất hoá đơn thay các CNKD trên sàn TMĐT nhằm thu gọn đầu mối kê khai. Đồng thời, sửa đổi quy định về khai, nộp thuế đối với HKD đảm bảo phù hợp với đặc thù của hoạt động kinh doanh TMĐT.

Song song với đó, cơ quan thuế đang nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung pháp luật về quản lý thuế theo hướng tăng cường trách nhiệm về cung cấp thông tin của các tổ chức có liên quan, như các tổ chức cung cấp nền tảng cho hoạt động TMĐT, các đơn vị cung cấp dịch vụ logistic, nhà cung cấp nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam có phát sinh hoạt động kinh doanh TMĐT, kinh doanh trên nền tảng số với tổ chức, cá nhân Việt Nam. Cùng lúc, sửa đổi các quy định về chính sách thuế GTGT, TNCN theo hướng làm rõ các đối tượng khai, nộp thuế, mức thuế suất áp dụng đối với các hàng hoá, sản phẩm, đảm bảo xác định rõ bản chất của từng hoạt động, xác định phạm vi tiêu dùng trong và ngoài lãnh thổ Việt Nam, đặc biệt là các hoạt động liên quan đến dịch vụ số, cung cấp hàng hóa, dịch vụ xuyên biên giới…

Hiện cơ quan thuế các cấp đang tăng cường rà soát các quy định về hóa đơn điện tử, các chế tài xử lý… để quản lý sử dụng hóa đơn điện tử đối với HKD. Đồng thời, tiếp tục phối hợp với các cơ quan chức năng hoàn thiện dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 123/2020/NĐ-CP của Chính phủ để đảm bảo cơ sở pháp lý, tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa trong việc triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền.

Ngành Thuế cũng nghiên cứu sửa đổi Quy trình quản lý thuế đối với CNKD ban hành kèm theo Quyết định số 2371/QĐ-TCT của Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế để phù hợp các văn bản quy định hiện hành. Trong đó, quy định bổ sung việc khảo sát doanh thu có thể thực hiện qua camera đường phố, nhà dân để quản lý sát nguồn thu và không ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm đáp ứng được việc quản lý H-CNKD trong giai đoạn hiện nay.

Đề xuất đổi mới phương pháp quản lý thuế HKD

Để đổi mới phương pháp quản lý đối với HKD, ngành Thuế đang nghiên cứu chỉnh sửa các quy trình theo hướng giảm dần sự khác biệt về chính sách thuế giữa HKD và DN; khuyến khích HKD quy mô lớn chuyển đổi hoạt động theo mô hình DN để kiểm soát tốt doanh thu tính thuế. Theo đó, Tổng cục Thuế đang lấy ý kiến cho 2 phương án quản lý HKD trước khi trình các cơ quan chức năng phê duyệt. Cụ thể:

Phương án 1, đối với loại hình kinh doanh cá thể: theo kinh nghiệm quốc tế, đa số các nước trên thế giới không có loại hình HKD mà kinh doanh cá thể chỉ có các loại hình: CNKD, hợp danh và DN một chủ. Chính vì vậy, Tổng cục Thuế đang nghiên cứu đề xuất đổi mới công tác quản lý HKD theo hướng tất cả các CNKD có trách nhiệm tự khai, tự nộp; thực hiện ghi chép sổ sách, lưu trữ hóa đơn, chứng từ mua vào, bán ra; xuất hóa đơn bán hàng theo quy định. Theo đó, về chế độ kế toán, CNKD thực hiện chế độ kế toán đơn giản. Về phương pháp khai thuế, tính thuế, CNKD được áp dụng phương pháp khai thuế tương tự DN thực hiện tự kê khai, tự nộp thuế. Về việc sử dụng hóa đơn, CNKD sử dụng hóa đơn bán hàng trực tiếp (đối với CNKD áp dụng tính thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp) hoặc hóa đơn GTGT (đối với CNKD áp dụng tính thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ).

Phương án 2, giữ 2 phương pháp kê khai nộp thuế đối với HKD ổn định bao gồm hộ khoán và hộ kê khai. Đồng thời thực hiện xây dựng cơ sở dữ liệu để kiểm soát doanh thu mức thuế đối với hộ khoán và thay đổi phương pháp tính thuế đối với hộ kê khai tương tự như DN để thúc đẩy hộ kê khai chuyển đổi lên DN và giảm thực trạng lợi dụng hóa đơn của hộ kê khai để hợp thức hóa chi phí cho các đơn vị hành chính sự nghiệp và DN. Cụ thể, đối với hộ khoán, các cục thuế thực hiện xây dựng cơ sở dữ liệu riêng về HKD trên địa bàn để làm cơ sở ấn định doanh thu, mức thuế sát với thực tế theo quy định. Đồng thời, thực hiện khai thác cơ sở dữ liệu về hóa đơn, ứng dụng phân tích thông tin rủi ro (TPR) với HKD để làm căn cứ rà soát, xác định lại doanh thu, mức thuế.

Đối với hộ kê khai, áp dụng phương pháp tính thuế tương tự DN. Số thuế TNCN phải nộp = (doanh thu - chi phí hợp lý) x thuế suất tương ứng với mô hình DN siêu nhỏ và nhỏ.

Về thuế GTGT, áp dụng 2 phương pháp tính thuế GTGT tương tự DN:

Phương pháp trực tiếp đối với hộ kê khai có doanh thu năm <1 tỷ đồng: Số thuế GTGT phải nộp = doanh thu x thuế suất

Phương pháp khấu trừ đối với hộ kê khai có doanh thu năm ≥ 1 tỷ đồng và hộ kê khai lựa chọn phương pháp khấu trừ. Số thuế GTGT phải nộp = thuế GTGT đầu ra - thuế GTGT đầu vào.

Về việc sử dụng hóa đơn, hộ kê khai sử dụng hóa đơn bán hàng trực tiếp (đối với hộ kê khai tính thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp) hoặc hóa đơn GTGT (đối với hộ kê khai tính thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ).

Để nâng cao hiệu quả công tác quản lý cũng như tạo thuận lợi cho NNT là cá nhân tự giác thực hiện các thủ tục hành chính thuế bằng phương thức điện tử, ngành Thuế cần tiếp tục hiện đại công tác quản lý thuế đối với H-CNKD. Trong đó, trọng tâm là tuyên truyền, hỗ trợ NNT tự giác thực hiện các chính sách pháp luật thuế đối với

H-CNKD; hỗ trợ thuế điện tử cấp độ 4.0 trong toàn bộ quy trình quản lý thuế (đăng ký, kê khai, nộp thuế, hỗ trợ tra cứu thông tin về nghĩa vụ thuế); phấn đấu đến năm 2025, 85% số H-CNKD nộp thuế theo phương pháp kê khai thực hiện nộp thuế điện tử. Bên cạnh đó, ngành Thuế tiếp tục nâng cấp ứng dụng thuế điện tử eTax Mobile nhằm bổ sung một số tính năng cho NNT là H-CNKD từ đăng ký tài khoản, liên kết tài khoản ngân hàng đến các chức năng nộp thuế, nộp thuế thay và hỗ trợ thông tin về quyết toán thuế TNCN...

Đặc biệt thời gian tới, ngành Thuế cần đẩy mạnh áp dụng quản lý rủi ro đối với H-CNKD, nhằm xác định nhanh chóng, chính xác các đối tượng có dấu hiệu rủi ro trong vi phạm pháp luật về thuế và quản lý, sử dụng hóa đơn. Trên cơ sở dữ liệu lớn, tập trung, cơ quan thuế phân tích, đánh giá, xếp hạng H-CNKD để đưa vào diện kiểm tra hoặc có biện pháp xử lý về thuế khác theo quy định. Việc đánh giá, xếp hạng rủi ro đối với các HKD được thực hiện hoàn toàn tự động, tập trung bằng ứng dụng Quản lý rủi ro-QLRR phân hệ quản lý HKD. Trường hợp đã thực hiện đúng các quy định của pháp luật và các quy định, hướng dẫn về quản lý rủi ro, công chức thuế được miễn trừ trách nhiệm cá nhân theo quy định của pháp luật.

Trung Kiên