Quản lý thuế hoạt động thương mại điện tử: hạn chế pháp lý và đề xuất hoàn thiện

Hành lang pháp lý quản lý thuế TMĐT còn nhiều hạn chế

Hiện hành, các quy định pháp luật về thuế trong lĩnh vực TMĐT được điều chỉnh bởi Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14. Cụ thể, Luật Quản lý thuế năm 2019 đã bổ sung quy định về kê khai, nộp thuế đối với hoạt động kinh doanh TMĐT, kinh doanh dựa trên nền tảng số và các dịch vụ khác được thực hiện bởi nhà cung cấp nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam. Trên cơ sở các quy định của Luật Quản lý thuế, Nghị định số 126/2020/NĐ-CP đã quy định chi tiết một số nội dung cụ thể có liên quan đến quản lý thuế hoạt động kinh doanh TMĐT của tổ chức, cá nhân.

Theo đó, trường hợp tổ chức hợp tác kinh doanh với cá nhân (trong mọi lĩnh vực bao gồm cả TMĐT) thì cá nhân không trực tiếp khai thuế mà tổ chức hợp tác có trách nhiệm kê khai thuế GTGT đối với toàn bộ doanh thu của hoạt động hợp tác kinh doanh theo quy định của pháp luật về thuế và quản lý thuế, không phân biệt hình thức phân chia kết quả hợp tác kinh doanh, đồng thời khai thay và nộp thay thuế TNCN cho cá nhân hợp tác kinh doanh. Bên cạnh đó, Nghị định số 91/2022/NĐ-CP cũng quy định chủ sở hữu sàn TMĐT có trách nhiệm cung cấp đầy đủ, chính xác và đúng hạn thông tin của thương nhân, tổ chức, cá nhân có tiến hành một phần hoặc toàn bộ quy trình mua-bán hàng hóa, dịch vụ trên sàn giao dịch TMĐT cho cơ quan thuế. Điều này có nghĩa là sàn TMĐT chỉ có trách nhiệm cung cấp thông tin xuất hóa đơn trên sàn TMĐT cho cơ quan chức năng mà không có nghĩa vụ nộp thuế thay người bán. Ngoài ra, Nghị định số 125/2020/NĐ-CP cũng quy định, nếu vi phạm về thời hạn đăng ký thuế (quá thời hạn quy định) thì tổ chức, cá nhân kinh doanh sẽ bị xử phạt từ 1 triệu đồng đến 10 triệu đồng; nộp hồ sơ khai thuế quá thời hạn bị xử phạt từ 2 triệu đồng đến 25 triệu đồng. Trường hợp hộ, cá nhân kinh doanh trên sàn TMĐT không nộp hồ sơ đăng ký thuế; không nộp hồ sơ khai thuế hoặc nộp hồ sơ khai thuế sau 90 ngày, kể từ ngày hết thời hạn nộp hồ sơ khai thuế thì bị phạt tiền từ 1 đến 3 lần số thuế trốn. Trường hợp trốn thuế với số tiền từ 100 triệu đồng đến dưới 300 triệu đồng, hoặc dưới 100 triệu đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi trốn thuế thì phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội trốn thuế theo Điều 200 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Những quy định này đã và đang tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT, đồng thời bảo đảm tính công bằng và minh bạch trong việc đóng góp nghĩa vụ thuế vào NSNN.

Mặc dù vậy, qua nghiên cứu cho thấy, các quy định về quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT vẫn có những hạn chế. Do nhiều tổ chức, cá nhân kinh doanh TMĐT tại Việt Nam không tiến hành đăng ký kinh doanh, nên cơ quan nhà nước khó theo dõi, quản lý, xác định đối tượng, nhất là đối với loại hình quảng cáo trực tuyến, bán hàng qua mạng xã hội (như thông qua Google, Facebook, Zalo...). Trong đó, các hành vi mà DN vi phạm thường là không kê khai hoặc kê khai không đúng, không đầy đủ doanh thu thuế GTGT; không kê khai thuế nhà thầu đối với dịch vụ của một số công ty đa quốc gia có phát sinh ở Việt Nam. Chưa kể, trong khi hoạt động bán hàng trực tuyến qua mạng xã hội của các tổ chức, cá nhân đang bùng phát nhanh chóng, thì cơ quan quản lý lại thiếu chế tài để tiến hành thu thuế kinh doanh khi phát sinh giao dịch.

Cùng với đó, do hoạt động TMĐT chưa có trong danh mục ngành nghề kinh doanh, dẫn đến khó khăn trong việc xác định bản chất, loại hình để đánh thuế, trong khi trên thực tế đã xuất hiện nhiều cá nhân thực hiện các giao dịch mua-bán tiền “ảo”, chuyển nhượng các vật phẩm “ảo” trong game hay cho thuê ứng dụng để đặt quảng cáo trực tuyến có doanh thu lên đến hàng chục tỷ đồng, thậm chí hàng trăm tỷ đồng nhưng không kê khai, nộp thuế đầy đủ.

Ngoài ra, mặc dù Thông tư số 100/2021/TT-BTC yêu cầu chủ sở hữu sàn giao dịch TMĐT thực hiện việc khai thuế thay, nộp thuế thay cho cá nhân dựa trên ủy quyền theo quy định của pháp luật dân sự. Song, thực tế có không ít trường hợp không tự nguyện ủy quyền, kê khai, nộp thuế thay mà chỉ cung cấp thông tin cho cơ quan thuế khi có yêu cầu, từ đó tạo ra kẽ hở để một số cá nhân kinh doanh trên các sàn TMĐT lợi dụng trốn thuế. Thêm vào đó, Thông tư số 100/2021/TT-BTC cũng chưa quy định rõ về nội dung thông tin phải cung cấp, hình thức và tần suất cung cấp thông tin cho cơ quan thuế của các sàn giao dịch TMĐT. Luật Giao dịch điện tử năm 2023 và các văn bản dưới luật quy định về quản lý website cũng chưa có chế tài bắt buộc các công ty có trang web bán hàng, các trang mạng xã hội phải đăng ký trên sàn giao dịch điện tử và các trang mạng xã hội nếu không đăng ký với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương). Điều này cho thấy, việc thiếu quy định pháp lý ràng buộc trách nhiệm của DN cung cấp dịch vụ trên không gian mạng đã không chỉ gây thất thu thuế cho NSNN mà còn tạo sự bất bình đẳng trong quản lý thuế giữa loại hình kinh doanh truyền thống và TMĐT.

Đề xuất hoàn thiện công tác quản lý thuế hoạt động TMĐT

Trước thực trạng trên, để thực hiện tốt công tác quản lý và thu thuế TMĐT trong bối cảnh nền kinh tế số, tác giả đề xuất triển khai một số biện pháp sau:

Một là, củng cố căn cứ pháp lý. Theo đó cần sửa đổi và hoàn thiện các luật liên quan như Luật Thuế GTGT, Luật Thuế TNCN, Luật Quản lý thuế… theo hướng có sự điều chỉnh rõ ràng và chi tiết để áp dụng nguyên tắc thu thuế GTGT tại nguồn trong các hoạt động TMĐT. Việc này sẽ giúp tạo ra một khung pháp lý mạnh mẽ, cung cấp hướng dẫn rõ ràng cho các DN và người dùng về các nghĩa vụ thuế khi tham gia vào TMĐT.

Hai là, xây dựng cơ chế thu thập và xử lý thông tin hữu hiệu. Để làm được điều này cơ quan thuế cần phải có sự nghiên cứu rất kỹ lưỡng về xu hướng phát triển trong hiện tại và tương lai của TMĐT để lựa chọn kênh thu thập thông tin có hiệu quả cao. Bên cạnh đó, cần có sự phối kết hợp với các cơ quan, ban, ngành liên quan như Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Công thương, Ngân hàng Nhà nước, Cục An ninh mạng và Bộ Công an... để có thể thu thập được các thông tin mang tính chất đa chiều. Việc này giúp đảm bảo rằng thông tin về thu nhập và tiêu dùng từ các nền tảng TMĐT được rà soát và quản lý một cách hiệu quả, từ đó tạo cơ sở chắc chắn cho thu ngân sách và ngăn chặn các hành vi trốn thuế.

Ba là, hoàn thiện cơ cấu tổ chức của bộ máy cơ quan quản lý thuế (nhất là đối với TMĐT), đảm bảo phân bổ nguồn lực tối ưu hơn để nâng cao hiệu quả quản lý của cơ quan thuế trong lĩnh vực TMĐT. Có thể nghiên cứu thành lập một đơn vị chuyên trách để quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác đào tạo, tập huấn về các hình thức kinh doanh TMĐT, các kỹ năng đặc biệt cho cán bộ các kỹ năng thanh tra, kiểm tra máy tính, phương pháp thu thập, truy lần dấu vết giao dịch, phân tích và khôi phục dữ liệu kinh doanh của DN nhằm nhận diện người nộp thuế không tuân thủ, phục vụ thanh tra, kiểm tra người nộp thuế.

Tài liệu tham khảo

- “Kinh tế số, thương mại điện tử đã len lỏi vào mọi ngóc ngách của cuộc sống”, đăng trên https://baodautu.vn/kinh-te-so-thuong-mai-dien-tu-da-len-loi-vao-moi-ngoc-ngach-cua-cuoc-song-d222378.html truy cập ngày 15/10/2024
- “Thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế số tại Việt Nam”, đăng trên https://kinhtetrunguong.vn/web/guest/nghien-cuu-trao-doi/thuc-trang-va-giai-phap-phat-trien-kinh-te-so-tai-viet-nam.html, truy cập 30/10/2024
- “Quản lý thuế đối với thương mại điện tử - Nhìn từ kinh nghiệm của thế giới”, đăng trên https://mof.gov.vn/webcenter/portal/vclvcstc/pages_r/l/chi-tiet-tin?dDocName=MOFUCM140490 truy cập ngày 1/11/2024
- Lê Thị Thùy Linh (2018), Quản lý thuế đối với thương mại điện tử tại Việt Nam, Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Tài chính (tháng 4/2018);
- Trần Anh Thư, Lương Thị Minh Phương (2018), Phát triển thương mại điện tử ở Việt Nam trong bối cảnh kinh tế số, Tạp chí Tài chính (tháng 4/2018);

Lương Thị Linh Chi - Giảng viên Khoa Luật, Trường Đại học Mở Hà Nội
Nguyễn Hồng Hạnh - Sinh viên Khoa Luật, Trường Đại học Mở Hà Nội
...