Tự chủ đại học: Quá nhiều luật tác động nhưng thiếu quy định rõ ràng

Hiện có 23 cơ sở giáo dục đại học công lập trực thuộc các bộ, ngành trung ương thực hiện thí điểm tự chủ. Ảnh: ST.

Ba điểm nghẽn

Ngày 24/10/2014 Chính phủ ban hành Nghị quyết 77/NQ-CP về thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập giai đoạn 2014-2017, đã quy định về quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học, bao gồm: Tự chủ về đạo tạo, nghiên cứu khoa học, tổ chức bộ máy nhân sự, về tài chính. Theo đó, từ tháng 10/2014- 9/2017, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động, giai đoạn 2015-2017 theo Nghị quyết 77 cho 23 cơ sở giáo dục đại học công lập trực thuộc các bộ, ngành trung ương. Tuy nhiên, đến nay những trường đại học đầu tiên thực hiện thí điểm tự chủ đại học vẫn đang loay hoay với tự chủ.

Bà Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã chỉ ra 3 nguyên nhân cơ bản gây ra chậm chạp và khó khăn cho quá trình tự chủ đại học. Thứ nhất, khung pháp lý chưa tạo thuận lợi cho các cơ sở giáo dục đại học thực hiện quyền tự chủ; Thứ hai là cơ chế giám sát không dựa vào các KPIs (chỉ số đánh giá thực hiện công việc), mà chủ yếu dựa vào kiểm soát đầu vào; Thứ ba là thiết chế hội đồng trường chưa rõ. “Hiện vẫn còn có sự không rõ ràng về quyền và nhiệm vụ của hội đồng trường và các bộ, ngành, Bộ chủ quản. Ba điểm nghẽn này được tháo gỡ thì chắc chắn tự chủ đại học sẽ tạo ra một xung lực cho toàn hệ thống giáo dục đại học tương tự như “khoán 10” đã tạo ra những bước nhảy ngoạn mục của ngành nông nghiệp trong những năm đầu đổi mới”, bà Lan nói.

Nhóm nghiên cứu toàn diện về tự chủ đại học của trường Đại học Kinh tế Quốc dân chỉ ra nguyên nhân dẫn đến những vướng mắc, hạn chế trong việc thực hiện tự chủ của các trường đại học là do hoạt động tự chủ của các trường đang chịu ảnh hưởng trực tiếp của rất nhiều luật. Dù đã có một số văn bản "cởi trói" cho các trường được thí điểm tự chủ nhưng do tất cả các văn bản đó đều không thể vượt qua khỏi luật, đặc biệt là Luật Giáo dục Đại học, Luật Đầu tư công, Luật Khoa học công nghệ… Thực tế, các trường đại học tự chủ vẫn cho rằng cơ sở pháp lý về tự chủ đại học chưa vững chắc và thiếu đồng bộ. Nghịch lý là các trường thực hiện thí điểm tự chủ cần triển khai thực hiện theo Nghị quyết 77/NQ-CP năm 2014 của Chính phủ thì lại được hướng dẫn "làm theo quy định hiện hành".

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Phùng Xuân Nhạ cũng thừa nhận, các cơ sở giáo dục đại học được giao thí điểm tự chủ vẫn chưa nhận thức đầy đủ về tự chủ đại học, chưa chuẩn bị tốt các điều kiện để thực hiện tự chủ. Năng lực quản trị đại học của nhiều trường chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, đặc biệt là cơ chế bảo đảm tính công khai, minh bạch cũng như nâng cao trách nhiệm giải trình với các bên liên quan chưa hiệu quả. Những bất cập này đã hạn chế hiệu quả của việc thực hiện tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học. Tự chủ chưa thực sự trở thành động lực phát huy khả năng chủ động, sáng tạo, nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường cạnh tranh và đa dạng hóa các loại hình đào tạo của trường đại học.

Dần xóa bỏ "cơ quan chủ quản"

Trong quá trình các trường đại học thực hiện thí điểm tự chủ đại học vẫn chịu sự ràng buộc của bộ chủ quản và gặp vướng mắc ở một số quy định của Luật Cán bộ, Công chức và Luật Viên chức…

Bà Lan cho rằng, cơ quan chủ quản chỉ xem xét và phê chuẩn kết quả bầu hai chức danh là chủ tịch hội đồng trường và hiệu trưởng, các công việc khác về tổ chức và nhân sự giao về các cơ sở giáo dục. “Về công tác tổ chức và nhân sự, trường đại học là một tổ chức học thuật có đặc thù riêng, không thể và không nên lấy các tiêu chuẩn và thước đo của các cơ quan hành chính nhà nước “áp” vào công tác nhân sự”, bà Lan nói.

Bà Lan cũng đề xuất: “Nhà nước cần làm rõ và phân định thẩm quyền của bộ chủ quản, các bộ, ngành với hội đồng trường, giao hội đồng trường thay mặt bộ chủ quản quyết định và chịu trách nhiệm về một số công việc quản trị đại học, để giảm tải thủ tục hành chính của cơ sở giáo dục cũng như của các bộ,, ngành. Hội đồng trường sẽ quyết định và giám sát những chủ trương, định hướng lớn về chiến lược đào tạo, nghiên cứu khoa học, tài chính, đầu tư của cơ sở giáo dục, thay mặt Nhà nước giám sát các chỉ số KPIs đầu ra của cơ sở giáo dục đại học. Còn những vấn đề cụ thể của cơ sở giáo dục thì ban giám hiệu trường quyết định nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo”.

Nhóm nghiên cứu về toàn diện tự chủ của Đại học Kinh tế Quốc dân kiến nghị, Chính phủ sớm ban hành Nghị định về tự chủ đại học thay thế cho Nghị quyết 77, chính thức hóa tự chủ đại học là con đường tất yếu của giáo dục đại học Việt Nam. Nhóm nghiên cứu đề xuất: Đối với các trường chưa tự chủ, Chính phủ cần yêu cầu phải thực hiện tự chủ kể từ năm 2020; có biện pháp đóng cửa các trường không thể tự chủ từ thời điểm này. Bên cạnh đó, Chính phủ cần xây dựng, công bố lộ trình, điều kiện để dần xóa bỏ cơ chế "cơ quan chủ quản" và cơ chế xin cấp phép về công tác chuyên môn, nhân sự, tài chính với trường đại học tự chủ. Các trường tự chủ cần được xem là có một tư cách pháp nhân độc lập và về lâu dài, các trường này cần trở thành pháp nhân độc lập, không có cơ quan chủ quản.

Nhóm nghiên cứu cũng đề xuất, Chính phủ xóa biên chế đối với giảng viên, giáo viên trong các trường đại học. Theo đó, người làm việc trong các trường đại học được điều chỉnh theo Bộ luật Lao động, không theo Luật Cán bộ, Công chức và Luật Viên chức như hiện nay. Chính phủ cũng cần triển khai, hướng dẫn thực hiện phương thức nhà nước đặt hàng đào tạo, từng bước tiến tới thực hiện phương thức đấu thầu đào tạo từ ngân sách nhà nước.