Khoảng trống pháp lý đối với thuốc lá thế hệ mới và hệ lụy

Lực lượng Quản lý thị trường Hà Nội kiểm tra lô thuốc lá điện tử vi phạm.

Đa phần nhập lậu

Mới đây, ngày 17/8, Đội Quản lý thị trường số 12, Cục Quản lý thị trường TPHCM phối hợp kiểm tra một địa điểm kinh doanh, phát hiện 317 đơn vị sản phẩm là thuốc lá điện tử dùng một lần và tinh dầu dùng cho thuốc lá điện tử các loại, không có hoá đơn chứng từ, chưa qua sử dụng, có chứa hàm lượng 5% nicotine, do Trung Quốc sản xuất. Đội trưởng Đội Quản lý thị trường số 12 đã ban hành Quyết định tạm giữ toàn bộ số hàng hóa nêu trên để xử lý theo quy định.

Tình trạng buôn bán thuốc lá thế hệ mới, phổ biến nhất là thuốc lá điện tử diễn biến phức tạp và ngày càng gia tăng về quy mô và mức độ nghiêm trọng. Ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế (Tổng cục Quản lý thị trường) cho hay, nhu cầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới đang tăng theo cấp độ số nhân. Chỉ tính riêng trên địa bàn thành phố Hà Nội, 6 tháng năm 2023 có tới 81 vụ việc liên quan đến sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, số tiền xử phạt trên 1 tỷ đồng, thu gần 20.000 tang vật.

Tại Tọa đàm “Khung khổ pháp lý để quản lý thuốc lá thế hệ mới” tổ chức mới đây, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho hay: Việt Nam là một trong 15 nước có tỷ lệ hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và là quốc gia đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN có số người trưởng thành hút thuốc lá cao nhất chỉ sau Indonesia và Philippines. Thời gian gần đây, sự xuất hiện của thuốc lá thế hệ mới chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đã thay đổi cục diện thị trường thuốc lá tại Việt Nam. Tất các sản phẩm này đều là sản phẩm nhập lậu hoặc xách tay, bởi hiện nay chưa có khung pháp lý nên mặt hàng này chưa được phép lưu hành.

“Thực tế trên cho thấy, sự xuất hiện của các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đang đặt ra những thách thức mới đối với cơ quan Nhà nước trong việc quản lý và kiểm soát nhóm sản phẩm này”, ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh.

Đưa thuốc lá thế hệ mới vào khuôn khổ

Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá hiện nay định nghĩa thuốc lá theo hướng mở. Tức là bao gồm thuốc lá truyền thống được làm từ cây thuốc lá. Ngoài ra, khái niệm thuốc lá trong luật cũng bao gồm các nguyên liệu thay thế khác và được chế biến dưới dạng khác. Tuy nhiên, hiện nay chưa rõ cụm từ “nguyên liệu thay thế khác” có bao gồm các loại thuốc lá thế hệ mới hay không.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Bộ Công Thương hiện vẫn đang trong quá trình sửa đổi Nghị định 67/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá (Nghị định 67). Hiện đang có nhiều luồng quan điểm về việc quản lý thuốc lá thế hệ mới như thế nào, có nên đưa vào Nghị định 67 không, nếu đưa thì đưa những nội dung gì?

Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng đang đề xuất bổ sung các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng chịu thuế đặc biệt, vậy những sản phẩm cụ thể nào đang được đề xuất bổ sung vào đối tượng chịu thuế cũng là điểm có nhiều ý kiến khác nhau, cần được xác định và thống nhất.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, hiện nay vẫn còn khoảng trống pháp lý về thuốc lá thế hệ mới gây ra nhiều hệ hụy xã hội như: không bảo đảm chất lượng sản phẩm, gây rủi ro về sức khỏe người tiêu dùng, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ em, gây thất thu ngân sách nhà nước. Do đó, với thực trạng sử dụng thuốc lá thế hệ mới như hiện nay thì việc đưa ra khung khổ pháp lý cho sản phẩm này cần được thực hiện luôn và ngay. Khung pháp lý toàn diện cần đồng bộ, bao trùm từ việc quy định tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, các quy định về kinh doanh, sản xuất, xuất nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa, quảng cáo, khuyến mại… cho cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế (Bộ Tư pháp) cho biết, theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuốc lá làm nóng, thuốc lá thế hệ mới cần được quản lý theo luật hiện hành như đang áp dụng cho thuốc lá điếu thông thường của nước sở tại.

Tại Việt Nam, Luật Phòng chống tác hại thuốc lá 2012 quy định rõ với các sản phẩm chứa thuốc lá, cần chịu sự kiểm soát dưới luật. Ngoài ra, còn có Luật Đầu tư 2020, Nghị định số 67/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá làm căn cứ pháp lý phục vụ cho việc quản lý thuốc lá làm nóng.

Do đó, để quản lý các loại thuốc lá mới này, cần có biện pháp và quy định chặt chẽ về quản lý, quy định như tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, quy chuẩn sản xuất, nhập khẩu, quy định về thu thuế, quy định về nguyên tắc kinh doanh có trách nhiệm của nhà sản xuất, nhà cung cấp.

Còn theo bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, việc đặt các sản phẩm thuốc lá mới vào khung khổ quy định phù hợp cũng giúp đảm bảo người dùng được tiếp cận với những sản phẩm chính danh, được kiểm soát chất lượng, tránh hàng nhập lậu không rõ nguồn gốc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng, cũng như thành phần bên trong sản phẩm.