Lộ diện kinh tế chưa được quan sát, đâu là thách thức?

	Nhiều dự án đầu tư lớn “xông đất” kinh tế 2019
	Tổng kết 15 năm tiếp tục đổi mới, phát triển, nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể
	Sản xuất - Lực đẩy kinh tế của ASEAN
	Phác họa bức tranh đầy đủ, chính xác quy mô nền kinh tế
	Kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp... sẽ được tính vào GDP từ 2020

Những hoạt động như buôn lậu sẽ được đo lường khi Đề án thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát được thực hiện. Trong ảnh: Lãnh đạo UBND TP Hải Phòng và Cục Hải quan Hải Phòng kiểm tra lô giày converse trên sản phẩm thể hiện dòng chữ "Made in USD" nhưng lô hàng có xuất xứ từ Trung Quốc do Hải quan Hải Phòng phát hiện, bắt giữ khi được vận chuyển về khu vực cảng Hải Phòng (tháng 7 năm 2017). Ảnh: T. Bình.

Gặp nhiều khó khăn trong đo lường

Trong thực tiễn, cho tới nay chưa nền kinh tế nào đo lường được đầy đủ kết quả của tất cả các hoạt động sản xuất kinh doanh. Điều này cho thấy sự khó khăn phức tạp của việc thống kê thông tin kinh tế, ngay cả với các nước phát triển. Tuy nhiên, vì tầm quan trọng của việc tính toán đầy đủ quy mô nền kinh tế cũng như xuất phát từ việc cùng với sự phát triển chung của nền kinh tế, các hoạt động kinh tế chưa được quan sát xuất hiện ngày càng đa dạng và phức tạp, tồn tại trong nhiều lĩnh vực, cho nên đến nay, không chỉ có Việt Nam quan tâm đến việc thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát mà nhiều quốc gia trên thế giới đã tiến hành các nghiên cứu để đo lường khu vực kinh tế này.

Theo Đề án Thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát vừa được phê duyệt, khu vực kinh tế này bao gồm 5 nhóm: Hoạt động kinh tế ngầm; hoạt động kinh tế bất hợp pháp; hoạt động kinh tế phi chính thức chưa được quan sát; hoạt động kinh tế tự sản, tự tiêu của hộ gia đình; các hoạt động kinh tế bị bỏ sót trong các chương trình thu thập dữ liệu thống kê.

Theo bà Nguyễn Thị Hương, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê, hiện có không ít hoạt động kinh tế chưa cập nhật được đầy đủ kết quả sản xuất kinh doanh do còn bị bỏ sót trong các chương trình thu thập dữ liệu thống kê. Có hai thành tố là kinh tế ngầm - là hoạt động kinh tế hợp pháp nhưng bị giấu giếm một cách có chủ ý nhằm trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế, tránh thực hiện các thủ tục pháp lý, thủ tục hành chính và trách nhiệm xã hội.

Kinh tế bất hợp pháp - là hoạt động kinh tế bị pháp luật cấm và các hoạt động kinh tế hợp pháp, nhưng hoạt động khi chưa được cấp phép là những hoạt động kinh tế chưa thống kê được.

Về phương pháp thống kê, bản thân cơ quan thống kê cũng xác định việc đo lường khu vực kinh tế chưa được quan sát sẽ gặp nhiều khó khăn, bởi khu vực kinh tế chưa được quan sát bao gồm nhiều hoạt động có bản chất kinh tế rất khác nhau, nhưng thường đan xen với nhau, gây khó khăn cho việc sử dụng các phương pháp đo lường.

Một vấn đề khác là quản lý dòng tiền và nguồn gốc của dòng tiền để có thông tin chính xác về các hoạt động kinh tế, thu nhập của người dân. Về vấn đề này, chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng, để có thể thống kê, quản lý được các khu vực kinh tế chưa được quan sát, Việt Nam phải giảm dùng tiền mặt. Theo TS Nguyễn Minh Phong, điều quan trọng nhất hiện nay là quan sát còn thu thuế sẽ tính sau. Để đưa các khu vực kinh tế này vào quản lý, vào thống kê nhà nước là một tham vọng rất lớn, cần thời gian dài và cũng là việc khó khăn, ngay cả nước phát triển như Mỹ vẫn còn chưa làm được.

Cần tăng cường chia sẻ thông tin

Cũng theo TS Nguyễn Minh Phong, việc thống kê khu vực kinh tế chưa quan sát chính là một cách để “gom” những hành vi gian lận, trốn thuế vào quản lý, việc này đem lại lợi ích là làm tăng nguồn thu ngân sách. Tuy nhiên, với hoạt động kinh tế ngầm như hành vi buôn lậu thì rất khó, bởi hành vi này đều có sự chủ động, giấu giếm từ những người có liên quan. Ví dụ, DN giấu doanh thu chính thức. Việc làm rõ tới đâu là do khả năng quản lý của cơ quan chức năng, chưa kể không phải chỉ riêng DN mà hành vi này còn có thể có sự thông đồng của một bộ phận cán bộ thuộc các cơ quan nhà nước.

Hiện nay, khó khăn nhất là thành tố thuộc kinh tế ngầm, bất hợp pháp và phi chính thức lộ diện, do đều là hoạt động bị các chủ thể cố tình che giấu. Đại diện Tổng cục Thống kê cho biết, năm 2019 sẽ xác định từng danh mục, nội hàm cụ thể của các thành tố, đặc biệt là kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp, sau khi nhận diện đầy đủ thì sẽ báo cáo Chính phủ, giao cho các bộ, ngành liên quan để phối hợp với Tổng cục Thống kê thu thập thông tin và sẽ xây dựng lộ trình có tính khả thi để thực hiện.

Thách thức của việc đo lường khu vực kinh tế chưa được quan sát không chỉ đến từ việc khó khăn trong đánh giá đúng kết quả của các hoạt động kinh tế này, mà còn đến từ việc sau khi quy mô nền kinh tế có sự thay đổi theo chiều hướng tăng lên thì Việt Nam sẽ có thể phải đối mặt với quy mô nợ công tăng cao. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Bích Lâm, không cần phải lo ngại vấn đề bổ sung thêm quy mô GDP sẽ làm tăng quy mô nợ công, vì quy mô nợ công sẽ được Quốc hội, Chính phủ quy định phù hợp trong từng thời kỳ. Nợ công của Việt Nam hiện ở mức 61,8% GDP, so với các nước thì quy mô này là bình thường. Với quy mô GDP của Việt Nam, Quốc hội đưa ra trần nợ công là không quá 65%GDP và thực tế là quy mô nợ công cũng ngày càng giảm, do đó, lo ngại về tăng nợ công khi quy mô GDP tăng là lo ngại quá xa.

Liên quan đến tính khả thi của Đề án, ông Dương Mạnh Hùng, Vụ trưởng Vụ Hệ thống tài khoản quốc gia (Tổng cục Thống kê) cho biết, Đề án Thống kê khu vực kinh tế chưa được quan sát rất khó cả về lý luận và thực tiễn. Do đó, cần có sự vào cuộc đồng hành của tất cả các bộ, ngành, địa phương với Tổng cục Thống kê. Trong quá trình xây dựng Đề án đã có 16 bộ, ngành đồng hành cùng đơn vị và sẽ tiếp tục phối hợp trong thời gian tới để xác định danh mục, phạm vi của từng thành tố để thu thập thông tin và có báo cáo đầy đủ. Theo ông Hùng, tới đây cần phải tăng cường công tác chia sẻ hồ sơ hành chính. Hiện nay môi trường pháp lý kinh doanh ngày càng hoàn thiện, nhiền bộ, ngành đã triển khai các Đề án như Ngân hàng Nhà nước xây dựng Đề án án về chi tiêu không dùng tiền mặt; Tổng cục Thuế có Đề án về mở rộng cơ sở thuế, chống thất thu thuế… theo đó, với việc thực hiện các Đề án này được đồng bộ sẽ hạn chế khu vực kinh tế chưa được quan sát.