Lần đầu cải cách phương thức thu thuế xuất nhập khẩu

Ảnh minh họa. Nguồn: Tư liệu

Giai đoạn này, Chính phủ thống nhất bãi bỏ các thứ đóng góp vô lý và tập trung thu các loại thuế nông nghiệp, thuế công thương nghiệp, thuế hàng hóa, thuế XNK, thuế sát sinh, thuế trước bạ, thuế tem. Trong đó, thuế XNK là công cụ để quản lý việc xuất, nhập hàng hoá giữa vùng tự do và vùng bị tạm chiếm, bảo vệ và phát triển kinh tế của vùng tự do. Thuế tính theo giá hàng và thuế suất cao hay thấp là tuỳ theo yêu cầu hạn chế hay khuyến khích xuất hoặc nhập nhiều hay ít, yêu cầu đấu tranh kinh tế có lợi cho ta. Hàng xuất nói chung được miễn thuế. Hàng nhập hạn chế vào những thứ tối cần thiết cho cuộc kháng chiến, gồm 116 thứ, thuế suất từ 30% trở lên. Thuế hàng hóa là thuế đánh vào một số mặt hàng nhất định nhằm khuyến khích sản xuất, bảo hộ công thương nghiệp điều tiết tiêu thụ, bảo vệ chính sách giá cả đồng thời điều tiết thu nhập, bảo vệ chính sách giá cả đồng thời điều tiết thu nhập của các tầng lớp nhân dân, tích luỹ vốn cho ngân sách Nhà nước. Thuế suất cao hay thấp tùy theo loại hàng, tư liệu sản xuất hay hàng tiêu dùng, hàng cần thiết hay hàng xa xỉ... Thuế hàng hoá còn bổ sung cho thuế XNK để bảo vệ hàng hoá nội hóa, chống việc hàng ngoại vào xâm chiếm thị trường ta.

Ông Nguyễn Ngọc Khiêm, nguyên chuyên viên Cục Kiểm tra thu thuế XNK, Tổng cục Hải quan nhớ lại, hồi đó thuế xuất do Bộ Tài chính ban hành, giá tính thuế do khu thuế XNK tính. Trong đồn thuế các hàng hóa giữa vùng tạm chiếm ra vùng tự do được áp thuế suất từ 10% đến 70%. Nhu cầu hàng hóa phục vụ kháng chiến và dân sinh ngày càng lớn, trong khi đó hàng hóa chỉ đi theo một đường độc đạo. Do đó, Nghị quyết Hội nghị Trung ương Đảng Lao động Việt Nam lần từ I (tháng 3-1951) đã chỉ rõ: “Không phải ta đặt ra hàng rào ngăn cách giữa ta và địch, mà chúng ta phải mở mang buôn bán với địch, nhưng chỉ cho vào vùng địch những thứ hàng không hại cho ta và đưa ra vùng tự do những thứ hàng cần cho kháng chiến và đời sống nhân dân...”.

Trong tình hình mới thành lập, lực lượng của ta còn yếu, nên tháng 7-1951 hệ thống mậu dịch quốc doanh đã hình thành suốt vùng tự do trên miền Bắc và hoạt động kinh doanh đã được mở ra ở các thị trường chính như thị xã Thái Nguyên, Thanh Cù (Phú Thọ) Nho Quan (Ninh Bình), Cầu Bố (Thanh Hóa) đã tích cực thu, mua, sắm nguồn hàng, do đó, năm 1953 số lâm, thổ, sản thu mua được trị giá bằng 88.785 tấn thóc tăng 59% so với năm 1952. Số hàng XK vào vùng địch kiểm soát trong 9 tháng đầu năm 1953 tăng 44% so với cuối năm 1952.

Ngày 17-7-1951, Bộ trưởng Bộ Tài chính Lê Văn Hiến ký Nghị định số 63/NĐ ấn định hệ thống tổ chức Sở Thuế thuộc Bộ Tài chính. Trong đó quy định, ngành Thuế XNK đảm nhận các công việc của Nha Thuế quan và Thuế gián thu trước đây. Cũng từ ngày 17 đến 25-7-1951, Hội nghị đấu tranh kinh tế với địch lần thứ I họp tại Việt Bắc diễn ra. Hội nghị đề ra chủ trương, biện pháp đấu tranh kinh tế với địch và thống nhất kế hoạch tổ chức ngành thuế và thu thuế công thương nghiệp, thuế hàng hóa, thuế XNK (bỏ thuế gián thu...). Tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 44-SL bãi bỏ thuế môn bài, thuế lãi DN, thuế lợi tức tổng họp và các thứ thuế gián thu khác, đặt ra thuế công thương nghiệp và thuế hàng hóa. Điều lệ tạm thời số 116-TTg về “Hàng hóa XNK và thu thuế XNK” cũng được “khai sinh” từ Hội nghị này. Trong đó, thể lệ XNK quy định các thương nhân phải đăng ký, xin giấy phép, làm thủ tục và nộp thuế XNK tại đồn thuế XNK; phải chịu sự kiểm soát của các đồn, trạm, đội kiểm soát thuế XNK; phải tôn trọng quy chế vòng đai kiểm soát kinh tế (rộng trên dưới 10 km), khi XNK phải đi trên đường mậu dịch quy định (có đặt các đồn thuế để làm thủ tục và thu thuế XNK). Như vậy sau Hội nghị, một hệ thống tổ chức quản lý XNK được hình thành. Lúc này, tổng số các đồn thuế ở Bắc bộ lên tới 30 đồn, 20 trạm, 5 đội kiểm soát, tổng số biên chế khoảng 2.000 người.

Cũng theo Điều lệ tạm thời số 168-TTg về tổ chức bộ máy Thuế XNK ở biên giới Việt-Hoa, việc quản lý XNK ở biên giới Việt-Hoa do các Ty quản lý XNK đảm nhiệm dưới quyền điều khiển của Bộ Công Thương. Nhiệm vụ của Ty quản lý XNK và của cơ quan Thuế XNK được quy định như sau: Lãnh đạo các cơ quan đổi tiền, thuế XNK và mậu dịch XNK biên giới; điều tra theo dõi tình hình XNK ở biên giới để cung cấp tài liệu cho cơ quan lãnh đạo; làm các thủ tục về quản lý XNK. Bên cạnh đó, nhiệm vụ cụ thể của các cơ quan thuế XNK là: Tổ chức việc kiểm soát, truy nã các vụ buôn lậu hàng và lậu thuế, có thẩm quyền xét xử các vụ này; làm những giấy tờ và thủ tục cho phép hàng hóa XNK...; tổ chức thu thuế XNK. Tổ chức thuế XNK đã chuyển hướng hoạt động sang làm nhiệm vụ chống buôn lậu hàng xa xỉ phẩm và hàng tâm lý chiến từ vùng tạm chiếm ra vùng tự do.

Giai đoạn này hoạt động kiểm soát chống buôn lậu của ngành Thuế XNK diễn ra quyết liệt. Đối tượng buôn lậu có nhiều mánh khóe cất giấu hàng lậu như vải vóc quấn quanh người che giấu sự kiểm soát của nhân viên thuế. Cán bộ ngành thuế XNK phải cương quyết chống buôn lậu, phân biệt hàng nào mang theo làm lộ phí, hàng nào có tính chất buôn lậu, trốn thuế, và phải cảnh giác đề phòng sự phục kích, tập kích của địch ở trên tuyến giáp ranh.

Cuối năm 1953, diễn ra 2 Hội nghị Trung ương về XNK và Thuế XNK. Hội nghị kiểm điểm và đề ra những biện pháp chống thất thu thuế, đảm bảo thu đủ, nộp nhanh cho ngân sách Nhà nước. Khẩu hiệu bao trùm vẫn là “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến thắng”. Từ hai hội nghị trên nhiệm vụ cụ thể, chủ yếu của ngành Thuế XNK là: Kiểm tra, kiểm soát chống buôn lậu, thu thuế XNK.