Tạo cạnh tranh và nâng cấp doanh nghiệp tư nhân để cơ cấu ngành công nghiệp

Đó là ý kiến của bà Nguyễn Thị Tuệ Anh (ảnh), Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương trong cuộc trò chuyện với phóng viên xung quanh những tồn tại của ngành công nghiệp Việt Nam hiện nay.

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, ngành công nghiệp Việt Nam thời gian qua còn tồn tại khá nhiều điểm nghẽn, đáng chú ý là trong những năm gần đây tốc độ tăng trưởng giảm sút nghiêm trọng. Xin bà cho biết nguyên nhân của tình trạng này xuất phát từ đâu?

Trong thời gian qua, công nghiệp vẫn là ngành đóng góp lớn cho tăng trưởng của nền kinh tế. Tuy nhiên, tăng trưởng của ngành này có xu hướng chậm lại, trong khi giá trị gia tăng cũng như năng suất lao động còn thấp.

Có khá nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng này, nhưng theo tôi có một nguyên nhân cơ bản đó là công nghiệp của chúng ta vẫn chủ yếu làm gia công, lắp ráp, một số ngành còn phụ thuộc vào bên ngoài cho nên bất cứ một biến động nào đó của thị trường cũng sẽ ảnh hưởng đến các ngành công nghiệp. Thậm chí, nhiều ngành còn đang đến ngưỡng nên không thể tăng thêm.

Ở đây cũng cần đặc biệt lưu ý, dù ngành công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm tỉ trọng khá lớn trong ngành công nghiệp nói chung nhưng đây lại là ngành có năng suất lao động thấp nhất. Một số ngành khác như sản xuất điện, dù năng suất lao động cao nhưng tỉ trọng sản xuất điện trong tổng thể giá trị gia tăng của ngành công nghiệp lại chiếm tỉ lệ khá nhỏ.

Một vấn đề cần phải quan tâm đến việc tăng trưởng của ngành công nghiệp thời gian qua đó là phụ thuộc nhiều vào lao động, vốn- những yếu tố hiện hữu, còn những yếu tố khác như công nghệ dường như đóng góp thấp và không có nhiều thay đổi.

Do vậy, để có năng suất lao động và năng lực cạnh tranh cao hơn thì tới đây một nhiệm vụ của tái cơ cấu là phải tăng được hàm lượng công nghệ qua đó có thể tăng năng suất của ngành công nghiệp, từ đó mới mong đạt được mục tiêu năng suất lao động cao hơn và năng lực cạnh tranh cao hơn.

Do chủ yếu vẫn là gia công, lắp ráp nên nguồn nguyên liệu đầu vào cho sản xuất chúng ta phải NK rất nhiều. Từ thực tế này, theo bà muốn phát triển công nghiệp hỗ trợ thì chúng ta phải làm thế nào?

Chủ trương phát triển công nghiệp hỗ trợ được nói đến khá nhiều nhưng khái niệm công nghiệp hỗ trợ khá rộng. Cho nên theo tôi, chỉ nên tập trung phát triển công nghiệp phụ trợ cho một số ngành, lĩnh vực cụ thể mà không nên dàn trải.

Ví dụ như với ngành công nghiệp điện tử, chúng ta hoàn toàn có thể phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ cho ngành này bởi dung lượng thị trường khá lớn, điều kiện hoàn toàn gần như đầy đủ, chỉ thiếu một chút đó là năng lực của các DN Việt Nam.

Có thể thấy, Samsung khi vào Việt Nam đã có yêu cầu là liên kết với các DN của Việt Nam. Bởi Samsung là DN sản xuất sản phẩm cuối cùng, muốn có sản phẩm cuối cùng thì họ phải có đầu vào trung gian (có thể là NK hoặc lấy nguồn từ trong nước). Trước đây, Samsung NK khá nhiều nhưng hiện tại họ đã chuyển dần sang phát triển các DN vệ tinh để cung cấp đầu vào cho họ. Tất nhiên, Việt Nam không thể cung cấp hết các sản phẩm nhưng có thể tham gia một số công đoạn hoặc một vài linh kiện nào đó. Vấn đề đặt ra ở đây là DN Việt Nam phải đủ điều kiện năng lực để tiếp thu được yêu cầu của SamSung.

Muốn vậy, vai trò của Nhà nước là cần hỗ trợ cho DN trong nước trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh, cách tốt nhất là đào tạo hoặc xây dựng các tiêu chuẩn giúp DN đáp ứng được các yêu cầu đưa ra. Bên cạnh đó, Nhà nước cần có cách nào đó để Samsung có cam kết liên kết với DN trong nước để Samsung khi đầu tư vừa phát triển được sản phẩm của họ đồng thời kéo theo được phát triển trong nước, tăng tỉ lệ nội địa hóa lên.

Nhiều chuyên gia cho rằng, muốn phát triển ngành công nghiệp bền vững phải đi lên từ ngành nông nghiệp truyền thống. Muốn tái cơ cấu ngành công nghiệp cần quan tâm đến việc phát triển ngành nông nghiệp bền vững. Vậy để phát triển hài hòa ngành công nghiệp và nông nghiệp, chúng ta phải làm gì, thưa bà?

Thực ra, Việt Nam có nhiều lợi thế về phát triển nông nghiệp, lợi thế phát triển ngành liên quan đến nông nghiệp là công nghiệp chế biến thực phẩm, nông thủy sản.

Tôi nghĩ rằng, tới đây công nghiệp chế biến thực phẩm vẫn là một trong những ngành trọng tâm của việc cơ cấu lại nền kinh tế Việt Nam. Để phát triển bền vững, đó là câu chuyện dài, làm sao phát triển vừa hiệu quả, vừa tăng giá trị gia tăng. Vấn đề công nghệ ở đây đóng vai trò quan trọng để phát triển hài hòa công nghiệp chế biến từ đó kéo theo nông nghiệp cũng phát triển.

Nếu có đưa ra khuyến cáo để tái cơ cấu ngành công nghiệp Việt Nam trong bối cảnh hội nhập sâu rộng hiện nay thì khuyến cáo của bà là gì?

Trước hết, cần xác định vấn đề của chúng ta hiện tại là gì? Đó là giá trị gia tăng còn thấp, gia công lắp ráp vẫn lớn. Nội hàm sâu xa chúng ta đang bị tắc ở một số vấn đề như công nghệ, nhân lực, rõ nhất là cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Nếu chúng ta không tham gia vào cuộc chơi đó thì sẽ rất khó.

Tái cơ cấu ngành công nghiệp Việt Nam phải tạo ra sự cạnh tranh để cho nhiều đối tượng, chủ thể có thể tham gia vào. Bên cạnh đó, làm sao nâng cấp các DN công nghiệp khu vực tư nhân đi lên bởi DN tư nhân có vai trò hết sức quan trọng, quyết định sự thành bại.

Xin cảm ơn bà!