Ngày Xuân về thăm phường rối nước dân gian Đào Thục

Đằng sau những “nhân vật” với các trò diễn là gương mặt khắc khổ nhưng vẫn toát nên niềm đam mê với môn nghệ thuật truyền thống.

Làng nghề lâu đời

Là ngôi làng nhỏ thuộc xã Thụy Lâm, Đông Anh, Hà Nội, làng Đào Thục nằm gọn giữa khúc quanh đê sông Cà Lồ uốn lượn. Làng có lịch sử hình thành từ thời Hùng Vương, là nơi hội tụ những nét đặc sắc và điển hình nhất của một làng quê Bắc bộ. Làng còn được biết đến và nổi tiếng nhờ biết giữ gìn những giá trị văn hóa cổ truyền của cha ông để lại, môn nghệ thuật dân gian múa rối nước.

Không phải chỉ có ở làng Đào Thục, nhiều làng quê Bắc bộ cũng có phường rối nước, mỗi làng rối lại có phong cách biểu diễn riêng. Tuy nhiên, phường rối Ðào Thục là phường rối có lịch sử lâu đời nhất. Nghệ thuật biểu diễn rối Đào Thục sử dụng loại rối máy sào dây, con rối lắc đều và vung vẩy được cả hai tay, dễ dàng sang phải, sang trái, đặc biệt con rối đi vào buồng trò bằng cách quay ngược trở lại. Các tích trò là những vở rối cổ, bắt nguồn từ công việc đồng áng của cư dân nông nghiệp như cày bừa, cấy lúa, chăn trâu, câu cá..., các trò chơi dân gian như đánh đu, múa hát được mùa..., hay là diễn lại những điển tích, truyền thuyết cổ của dân tộc như Thạch Sanh đánh Trăn Tinh...

Trong những năm gần đây du khách tìm đến phường rối Đào Thục nhiều hơn

Ông Nguyễn Văn Trách, phó trùm phường rối nước cổ Đào Thục cho biết, làng nghề múa rối nước Đào Thục đã hơn 300 năm tuổi. Phường rối hiện có hơn 30 nghệ nhân, người nhiều tuổi nhất đã hơn 70 tuổi, người trẻ nhất vẫn còn đang học phổ thông, trong đó có khoảng hơn 20 nghệ nhân tham gia biểu diễn thường xuyên mỗi khi có xuất diễn. Lịch diễn của phường rối khá đều đặn, hầu như ngày nào cũng có ít nhất 1 xuất diễn, đây chính là một động lực để phường thu hút được nhiều thanh niên trẻ trong làng theo nghề, yêu và gắn bó với nghề của cha ông.

Được biết, ông tổ nghề múa rối nước là cụ Nguyễn Đăng Vinh. Cụ sinh trong một gia đình nhà nho, đỗ tiến sỹ, được bổ nhiệm các chức quan Nội giám, Đại Nguyên Soái. Vào triều đại Lê Ý Tông, đến cuối đời Lê Chiêu Thống, triều đình suy vong nên cụ bỏ việc quan về quê hương cùng vợ là bà Lê Thị Cảnh xây lại đình chùa, làng xóm, cung tiến cho làng hơn 4 mẫu ruộng và 500 quan tiền, đặt ra các ngôi lệ cho làng, đón thầy về dạy chữ, dạy võ, dạy nghề đóng cối, trồng bông dệt vải, trồng dâu nuôi tằm, cấy lúa nước. Đặc biệt là dạy cho dân nghệ thuật múa rối nước - môn nghệ thuật mà người dân trong làng ưa thích nên mới giữ tồn tại và lưu truyền mãi cho đến hôm nay.

Kiên trì với vốn cổ

Theo chia sẻ của các nghệ nhân Đào Thục, làng nghề múa rối nước có những giai đoạn tưởng đã mất nghề, nhất là mấy chục năm chiến tranh loạn lạc, phường rối cứ thành lập lại rồi giải tán. Mãi đến năm 1984 mới được cụ trùm trưởng Tô Sanh thành lập lại và phát triển mạnh từ 1998 trở lại đây. Trải qua bao thăng trầm, phường rối Đào Thục giờ đã chọn được con đường để gìn giữ và phát triển nghề, gìn giữ một môn nghệ thuật cổ của cha ông để nó không mai một trong đời sống hiện đại.

Được biết, một vài năm trước đây bắt đầu có các công ty du lịch đưa khách về làng xem biểu diễn, đây được xem là một cơ hội mới cho công tác bảo tồn và phát triển của phường rối, đồng thời cũng là một thách thức khiến nhiều lớp nghệ nhân trăn trở. Có ý kiến rằng phải thành lập công ty quản lý và kinh doanh rối nước, hay phải cải biên, biến tấu rối cổ cho phù hợp với đối tượng là khách nước ngoài, hoặc phải chèo hóa, hiện đại hóa sân khấu rối nước cổ tại đình làng để phù hợp với việc biểu diễn cho du khách.....Tuy nhiên, sau vài năm thực tế, đến nay phường rối nước Đào Thục vẫn kiên trì với sân khấu cổ, với nghệ thuật cổ của cha ông.

Trong thời gian dài những “linh hồn” của phường rối vẫn chỉ lặng lẽ đứng sau tấm rèm che.

Những năm trở lại đây, phường rối Đào Thục đã mở rộng những cam kết, thỏa thuận với nhiều công ty du lịch, lữ hành trong và ngoài nước để quảng bá trên các kênh truyền hình, website du lịch, văn hóa... và đưa du khách về làng xem biểu diễn. Cũng nhờ đó mà hiện nay mỗi ngày đều có suất diễn tại sân khấu của làng, bên cạnh đó là những chuyến được mời đi lưu diễn ở trong và ngoài nước cũng giúp cho việc quảng bá những giá trị của múa rối nước cổ Đào Thục.

Về thăm phường rối Đào Thục hôm nay có thể nhận thấy tương lai tươi sáng của một môn nghệ thuật cổ truyền. Hằng ngày những nghệ nhân già truyền dạy những tinh hoa, giá trị, kỹ năng, nghệ thuật biểu diễn cổ cho lớp trẻ, tạo nên thế hệ kế cận để bảo tồn và phát triển vốn quý của cha ông. Đây cũng là một điều đáng tự hào của những nghệ nhân Phường rối Đào Thục trước thách thức của văn hóa hiện đại, không giống như sự mai một dần của nhiều môn nghệ thuật truyền thống trong thời buổi hiện nay.