Hy vọng lớn về thỏa thuận cuối cùng cho chương trình hạt nhân của Iran

Đàm phán hạt nhân Iran đang ở thời điểm "quyết định"

Việc ký kết được thỏa thuận này được đánh giá là bước tiến đáng khích lệ nhằm tiến tới một thỏa thuận khung cuối cùng về chương trình hạt nhân của nước Cộng hòa Hồi giáo.

Theo Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov, Moscow đã đóng vai trò khai thông thế bế tắc trong ngày đàm phán cuối cùng khi đưa ra lối tiếp cận "chia thành nhiều giai đoạn và song phương" trong các phương diện của vấn đề. Trong đó, nguyên tắc xuyên suốt để đi đến thỏa thuận là khẳng định quyền được làm giàu urani vì mục đích hòa bình của Tehran, đặt chương trình hạt nhân của nước này dưới quyền kiểm soát toàn bộ của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), đồng thời tháo dỡ tất cả các biện pháp trừng phạt đối với Iran.

Một nguồn tin thân cận với phái đoàn Mỹ cho biết trong ngày đàm phán 1/4, Iran và P5+1 vẫn tiếp tục đàm phán soạn thảo văn kiện tổng kết cuộc đàm phán. Theo đánh giá khách quan của các bên tham gia, nhiều khả năng một văn kiện chính trị về chương trình hạt nhân của Iran sẽ được ký kết trong ngày đàm phán kéo dài này.

Trưởng đoàn đàm phán của Iran Abbas Araghchi nói: "Chúng tôi đã có một cuộc họp vô cùng quan trọng và các phiên thảo luận rất chi tiết", đồng thời khẳng định rằng "chúng tôi có được các giải pháp" cho hầu hết các vấn đề tồn đọng. Trong khi đó, Bộ trưởng Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị cho biết ông cảm thấy "lạc quan một cách thận trọng" và cho biết rằng khác biệt giữa các bên đang dần "thu hẹp".

Các cường quốc thế giới mong muốn Iran thu hẹp quy mô chương trình hạt nhân của nước này nhằm mục đích chế tạo bom hạt nhân và chấm dứt cuộc khủng hoảng vốn đã đe dọa leo thang trong 12 năm qua. Tehran đã phủ nhận việc mong muốn có được vũ khí hạt nhân và kêu gọi gỡ bỏ các biện pháp trừng phạt làm kìm hãm ngành xuất khẩu dầu mỏ mang tính sống còn với Iran và quyền tiếp cận hệ thống tài chính thế giới. Một nhà ngoại giao hôm 29-3 cho biết Iran đã "phần nào" đồng ý cắt giảm số lượng máy li tâm làm giàu urani từ 20.000 xuống còn 6.000 và chuyển ra nước ngoài hầu hết lượng urani được làm giàu ở mức thấp. Việc này sẽ làm kéo dài quá trình tinh chế các nguyên liệu lên mức dùng để chế tạo vũ khí. Các quan chức Iran phủ nhận con số trên và nói rằng đó chỉ là "sự suy đoán", trong khi ông Araghchi loại bỏ khả năng chuyển kho urani ra nước ngoài, tuy vậy, ông nói rằng "các lựa chọn khác" đang được xem xét. Giải pháp này có thể bao gồm việc pha loãng số urani được làm giàu ở cấp độ thấp hoặc chuyển chúng sang dạng khác.

Nhằm thu hẹp chương trình hạt nhân của Iran, các cường quốc cũng mong muốn các cơ sở hạt nhân còn lại của nước này phải nằm dưới sự thanh tra của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) ở mức độ chưa từng có. Các nhà ngoại giao cho biết cơ sở ngầm tại Fordo cũng sẽ bị ngăn cấm thực hiện làm giàu urani, tuy vậy nó vẫn có thể mở cửa cho mục đích nghiên cứu. Mỹ, EU và các nước khác chỉ sẵn sàng tạm ngừng các biện pháp trừng phạt, chứ không chấm dứt hoàn toàn chúng, và tiến hành theo từng giai đoạn nhất định để đảm bảo rằng Iran không vi phạm thỏa thuận.

Là một quốc gia có trữ lượng dầu mỏ lớn thứ 4 thế giới và trữ lượng khí đốt lớn thứ 2 thế giới, nền công nghiệp năng lượng là nền tảng quan trọng đối với nền kinh tế Iran, song nó lại bị tác động nghiêm trọng bởi biện pháp trừng phạt của Mỹ và châu Âu áp dụng từ năm 2012. Các biện pháp trừng phạt đã đẩy nền kinh tế của quốc gia thành viên Tổ chức các nước xuất khẩu dầu hỏa (OPEC) này vào tình trạng suy thoái nhưng hiện đang ghi nhận tăng trưởng trở lại.