Cần một cuộc kiến tạo "làn sóng" xuất khẩu lần thứ 2

Thưa ông, gần đây có nhiều ý kiến cho rằng hoạt động xuất khẩu nói riêng và nền kinh tế nói chung của Việt Nam đang bộc lộ nhiều điểm nghẽn cần phải thay đổi. Đánh giá của ông về vấn đề này như thế nào?

Vị thế quốc gia xuất khẩu của Việt Nam ngày hôm nay là thành quả của công cuộc đổi mới trong suốt thời gian qua. Tuy nhiên, chất lượng xuất khẩu, chất lượng tăng trưởng của chúng ta đã đến lúc phải xem xét lại. Từ trước đến nay, chúng ta chủ yếu mới chỉ xuất khẩu những gì sẵn có, xuất khẩu thô và chỉ chú trọng đẩy nhanh số lượng. Đến nay, làn sóng xuất khẩu lần thứ 1 này đã đạt đến ngưỡng và cần phải có sự chuyển hóa về chất.

Chúng ta không thể bỏ lỡ con tàu hướng về tương lai mà ở đó giá trị của sản phẩm được thể hiện ở yếu tố minh bạch về thông tin, tôn vinh màu xanh môi trường, và được sản xuất, tiếp thị, xuất khẩu dựa trên ứng dụng các thành tựu của cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Từ những đòi hỏi đó, Việt Nam cần một cuộc kiến tạo làn sóng xuất khẩu lần thứ 2 với cốt lõi là thay đổi năng lực cạnh tranh của sản phẩm, đi vào giá trị gia tăng, nâng tầm thương hiệu, hình ảnh quốc gia.

Tuy nhiên, hiện nay chúng ta đang phải đối mặt với rất nhiều khó khăn về cơ sở hạ tầng phục vụ cho sản xuất, xuất khẩu. Cùng với đó là sự nhũng nhiễu của một bộ phận cán bộ công chức làm cản trở tiến trình cải cách thủ tục hành chính của Chính phủ và tăng chi phí ngầm của DN. Do đó, cần sớm bắt tay vào cải cách giải quyết triệt để những vấn đề này ngay từ bây giờ.

Đó là những vấn đề nội tại của nền kinh tế, còn trên thế giới, những yếu tố nào đang chi phối và ảnh hưởng tới tình hình xuất khẩu của Việt Nam trong bối cảnh hiện nay, thưa ông?

Có thể nói Việt Nam đang ở trong hoàn cảnh “thập diện mai phục” bởi bên cạnh những vấn đế nội tại bên trong thì kinh tế toàn cầu đang phải chứng kiến không ít diễn biến khó lường. Trong đó, có thể kể đến những bất ổn tại châu Âu; chính sách bảo hộ thị trường và sản xuất trong nước của Tổng thống Mỹ Donald Trump; Trung Quốc cũng đang tiến hành tái cơ cấu, tập trung vào thị trường nội địa, và có những chiến lược hết sức mạnh mẽ để cạnh tranh với Nhật, Hàn Quốc, và cả với Mỹ trong lĩnh vực chất lượng và năng suất. Cùng với đó, nước Nhật cũng đang đẩy mạnh sản xuất robot để từng bước thay thế con người. Trong khi đó, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đang tác động hết sức mạnh mẽ, làm thay đổi sâu sắc phương thức sản xuất, quản trị xã hội, dịch vụ, thương mại… làm cho chiến lược phát triển của các nước dựa vào thu hút đầu tư nước ngoài và lợi thế lao động giá rẻ có nguy cơ phá sản.

Những diễn biến trên đặt ra những khoảng cách quá lớn, và những rủi ro khó tránh khỏi cho DN Việt Nam. Bởi lẽ, để bảo vệ sự đoàn kết của châu Âu, châu Âu chắc chắn sẽ đẩy mạnh đặt ra các hàng rào kỹ thuật đối với hàng nhập khẩu để bảo hộ thị trường, bảo hộ đầu tư ở các nước có trình độ phát triển chưa tương đồng. Bên cạnh đó, nước Mỹ với sự giúp sức của quá trình robot hoá sẽ hỗ trợ cho việc kêu gọi các nhà sản xuất quay trở lại Hoa Kỳ để sản xuất sản phẩm "Made in America". Và song song với quá trình ấy, nước Mỹ với thế mạnh của mình sẽ đặt ra các rào cản kỹ thuật, đôi lúc là vô lý và có thể vi phạm các quy định của WTO, dẫn chúng ta đến những vụ kiện tụng mệt mỏi. Ví dụ mới nhất như đạo luật Farm bill. Tại Trung Quốc, Chính phủ nước này đã chủ trương sẽ tự sản xuất để đáp ứng các nhu cầu trong nước. Biểu hiện cụ thể là hiện Trung Quốc đã tiến hành trồng đại trà thanh long để giảm nhu cầu nhập từ Việt Nam.

Ông cho rằng, muốn thay đổi và phát triển xuất khẩu cần thiết phải cải cách một cách quyết liệt, việc này cần thực hiện như thế nào, thưa ông?

Chúng ta cần nhìn nhận một thực tế rằng, thế giới đang đi quá nhanh với công nghệ tự động hoá, robot hoá, trí thông minh nhân tạo…, còn chúng ta để xuất khẩu hàng hóa vẫn phải dựa hoàn toàn vào sức lao động của những người công nhân. Tuy nhiên, dù có thể chế tốt nhưng không có người thực hiện thì đất nước cũng không thể thay đổi và phát triển được. Do đó, trước tiên, Chính phủ cần tạo ra một hạ tầng chia sẻ trí tuệ - kỹ năng để huy động chất xám trong xã hội. Lâu nay Việt Nam có rất nhiều công trình nghiên cứu, những giải pháp khoa học tiên tiến nhưng khi đưa vào áp dụng thực tế lại không cho được hiệu quả cao. Điều này cần phải thay đổi, cần chấm dứt ngay tình trạng nghiên cứu rồi để đó, hay một đề tài nhưng được nhiều địa phương, nhiều cơ quan đơn vị cùng nghiên cứu, gây tốn kém ngân sách và lãng phí nguồn lực. Theo đó, cần có một cơ quan đứng ra quản lý các đề tài nghiên cứu và khuyến khích toàn xã hội tham gia, phát triển thị trường mua bán phát minh sáng chế…

Bên cạnh đó, cần tạo dựng niềm tin trong cộng đồng DN và xã hội. Song song đó, luật pháp, chế tài phải đủ sức răn đe và nghiêm minh. Chính phủ đã đưa ra cam kết rằng, nếu DN, người dân làm những điều pháp luật không cấm thì nên tự tin sẽ được Chính phủ bảo vệ. Vụ việc quán cà phê Xin chào đã chứng minh tinh thần đó.

Đối với vấn đề hạ tầng, tôi đề xuất bán hết toàn bộ cổ phần DN nhà nước để có nguồn vốn tổng kiến tạo một lần hạ tầng đường sá, cầu cảng, kho bãi hiện đại phục vụ cho sản xuất, xuất khẩu. Bên cạnh đó, nhà nước có thể cấp đất, vận động các nhà hảo tâm tham gia. Ai muốn lưu danh, có thể đóng góp xây dựng các khuôn viên đại học, các thư viện, phòng thí nghiệm, các siêu máy tính xứng tầm để người Việt Nam thụ hưởng. Điều này sẽ tái tạo ra giá trị cho xã hội.

Bộ máy nhà nước cũng cần được tinh gọn tối đa, đồng thời tăng chế độ đãi ngộ và đặt ra trách nhiệm giám sát và bị giám sát đối với các cán bộ công chức. Tất cả nhằm tạo ra một bộ máy trong sạch, mạnh mẽ để có thể hoạt động với hiệu quả cao nhất, tạo ra những giá trị lớn và theo kịp sự bứt phá nhanh chóng của thời đại.

Xin cảm ơn ông!