Tổ chức bộ máy Hải quan theo yêu cầu công việc

Công chức Hải quan KTM Lao Bảo (Quảng Trị) kiểm tra hàng NK. Ảnh: Q.H

Quy định về Hệ thống tổ chức của Hải quan Việt Nam tại Điều 14 Dự thảo Luật Hải quan (sửa đổi) được quy định như sau: Tổng cục Hải quan; Cục Hải quan; Chi cục Hải quan, Đội Kiểm soát Hải quan và đơn vị tương đương.

Như vậy, so với Điều 13 Luật Hải quan hiện hành thì hệ thống tổ chức Hải quan trong Dự thảo Luật Hải quan (sửa đổi) vẫn được quy định 3 cấp. Trong đó sửa đổi quy định về cấp Cục Hải quan: bỏ cụm từ “tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương”.

Theo ông Phạm Duy Hiền, Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ - Tổng cục Hải quan, quy định như trên để có cơ chế linh hoạt trong việc xây dựng tổ chức bộ máy không bị gắn với địa giới hành chính địa phương nhằm nâng cao hiệu quả của tổ chức bộ máy, đáp ứng được yêu cầu cải cách, hiện đại hóa của ngành Hải quan.

Phân tích vấn đề này, ông Phạm Duy Hiền cho biết, hiện nay ngành Hải quan có 34 Cục Hải quan tỉnh. Trong đó có 21 Cục Hải quan quản lý 1 tỉnh, thành phố và 13 Cục Hải quan quản lý từ 2 tỉnh, thành phố trở lên.

Trong số 21 Cục Hải quan quản lý 1 tỉnh, một số Cục Hải quan tỉnh có số lượng biên chế và khối lượng công việc không lớn như: Cà Mau, Quảng Nam, Quảng Bình, Bình Phước… Trong số 13 Cục Hải quan quản lý từ 2 tỉnh, thành phố trở lên cũng có những Cục có biên chế và khối lượng công việc không lớn như: Điện Biên, Đắk Lắk, Bình Định…

Thực tế quá trình tổ chức thực hiện Luật Hải quan hơn 10 năm qua cho thấy quy định tổ chức hải quan cấp Cục gắn với địa giới hành chính tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương như Luật hiện hành đã bộc lộ một số hạn chế, khó khăn, những bất cập phát sinh từ nguyên nhân không đồng đều về địa bàn quản lý, biên chế, khối lượng công việc của các Cục Hải quan tỉnh, thành phố.

Điểm dễ nhận thấy là cơ cấu tổ chức phân định theo địa bàn tỉnh, liên tỉnh, thành phố dẫn đến thực trạng một số Cục Hải quan quản lý địa bàn rất rộng như: Hà Nội, Hải Phòng, Điện Biên… Khoảng cách giữa trụ sở Cục và các đơn vị trực thuộc rất xa (khoảng hơn 200 km) và ngược lại. Điều này ảnh hưởng tới công tác chỉ đạo, điều hành của cấp Cục Hải quan và Chi cục Hải quan.

Quy định cấp Cục Hải quan gắn với địa giới hành chính tỉnh, liên tỉnh, thành phố chưa thực sự phù hợp với yêu cầu, khối lượng công việc đặc thù của mỗi địa phương. Bởi tình hình phát triển kinh tế xã hội tại các địa phương rất khác nhau, có Cục Hải quan quản lý địa bàn rộng lớn nhưng kinh tế không phát triển nên khối lượng công việc ít và ngược lại.

Bên cạnh đó, phạm vi quản lý bị chia tách theo từng địa bàn tỉnh, thành phố nên việc đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị máy móc, hệ thống công nghệ thông tin bị phân tán, dàn trải; việc xử lý, chia sẻ dữ liệu thông tin cũng gặp nhiều khó khăn. Việc bố trí nguồn nhân lực bị phân tán, nên hạn chế về năng lực và hiệu quả hoạt động trong một số lĩnh vực nghiệp vụ đòi hỏi sự tập trung chỉ đạo thống nhất, kịp thời trong một số lĩnh vực chuyên sâu như chống buôn lậu, chống ma túy, kiểm tra sau thông quan…

Việc tổ chức cấp Cục Hải quan gắn với địa giới hành chính (tỉnh, liên tỉnh) không thực sự bảo đảm tính linh hoạt, chủ động trong việc sắp xếp, tổ chức lại, thành lập các đơn vị Hải quan mới (chia tách hoặc sáp nhập) phù hợp với quy mô hoạt động, yêu cầu công việc, đặc điểm từng địa bàn, điều kiện kinh tế xã hội, yêu cầu quản lý của Hải quan trong những giai đoạn phát triển khác nhau.

Từ những phân tích này, đại diện của Vụ Tổ chức cán bộ cho rằng, định hướng trong thời gian tới cần thiết phải sắp xếp lại các Cục Hải quan theo hướng linh hoạt nhằm nâng cao hiệu quả của tổ chức bộ máy hải quan, đồng thời tạo sự chủ động trong việc trình Chính phủ sắp xếp cơ cấu của cấp Cục Hải quan cho phù hợp với yêu cầu công việc, từng giai đoạn phát triển ngành Hải quan .

Vì vậy, tại Điều 14 dự thảo Luật Hải quan quy định về tổ chức bộ máy theo hướng bỏ cụm từ “tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương” tại cấp Cục, bỏ cụm từ “cửa khẩu”. Dự thảo quy định có tính nguyên tắc chung về hệ thống tổ chức Hải quan Việt Nam gồm có: Tổng cục Hải quan; Cục Hải quan; Chi cục Hải quan; Đội Kiểm soát Hải quan và đơn vị tương đương.

Không làm gia tăng bộ máy

Theo phân tích của Ban soạn thảo Luật Hải quan (sửa đổi), việc tổ chức bộ máy theo phương án này sẽ tạo điều kiện để bảo đảm hiệu quả trong việc bố trí nguồn nhân lực, vật lực; phù hợp với yêu cầu quản lý hải quan. Theo đó, hệ thống tổ chức của Hải quan được xây dựng theo hướng không phụ thuộc vào địa giới hành chính mà phụ thuộc vào quy mô, khối lượng, yêu cầu công việc, tính chất hoạt động XNK, đặc thù địa bàn, điều kiện kinh tế xã hội. Như vậy, về cơ bản Cục Hải quan có tính chất vùng trong địa giới nhiều tỉnh, trường hợp đặc biệt phù hợp yêu cầu nhiệm vụ, thông lệ quốc tế có 2 Cục Hải quan nằm trong địa giới 1 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, nhưng trường hợp này là rất ít.

Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng quy định như trên liệu có dẫn đến việc tăng tổ chức bộ máy và biên chế tại cấp Cục Hải quan?

Đại diện Vụ Tổ chức cán bộ - Tổng cục Hải quan khẳng định, việc tổ chức bộ máy theo Điều 14 dự thảo Luật Hải quan (sửa đổi) sẽ không làm tăng thêm biên chế và tăng tổ chức bộ máy, thậm chí tổ chức bộ máy của ngành Hải quan sẽ được gọn đi rất nhiều.

Việc tổ chức theo mô hình này sẽ tăng cường được năng lực quản lý, điều hành của cấp Tổng cục Hải quan, giảm bớt đầu mối trung gian để phù hợp với yêu cầu cải cách, hiện đại hóa. Tiêu chuẩn hóa trụ sở làm việc gắn với hệ thống cơ sở vật chất và công nghệ thông tin hiện đại. Đặc biệt, nguồn nhân lực sẽ được chuyên nghiệp và nâng cao chất lượng hơn.

Hơn thế nữa, mô hình này hiện đã được Hải quan các nước trên thế giới áp dụng và triển khai có hiệu quả như: Hải quan Pháp, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Thái Lan, Malaysia, Hàn Quốc…

Ông Phạm Duy Hiền cũng cho biết, việc thay đổi này không phải triển khai ngay khi Luật Hải quan (sửa đổi) có hiệu lực mà cần có lộ trình thực hiện thích hợp trong 5 đến 10 năm, có thể sẽ làm thí điểm ở một vài đơn vị….

Bên cạnh đó, tại dự thảo Luật cũng quy định: Thủ tướng Chính phủ quy định về việc thành lập, tổ chức lại Cục Hải quan căn cứ vào yêu cầu, khối lượng công việc, quy mô, tính chất hoạt động XNK, đặc thù địa bàn, điều kiện kinh tế xã hội.

Thu Trang