Luật BHXH sửa đổi: Hướng tới đảm bảo an sinh xã hội

Quang cảnh hội nghị. Ảnh: N.H.

Tỉ lệ tham gia thấp

Theo Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, đến cuối năm 2013, tổng số đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đã đạt khoảng 10,8 triệu người, tương đương khoảng 78% tổng số lao động thuộc diện phải tham gia BHXH bắt buộc theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội.

Năm 2013, cả nước có khoảng 53,7 triệu lao động từ 15 tuổi trở lên. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc và tự nguyện mới chiếm khoảng 20%. Đến cuối năm 2013, mới chỉ có khoảng 173 nghìn người tham gia BHXH tự nguyện, chiếm 0,5% tổng số lao động thuộc diện tham gia. Đặc biệt, phần lớn lao động trong khu vực phi chính thức, nông dân chưa tham gia BHXH.

Theo ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, hiện nay có khoảng 16 triệu lao động đang làm việc tại các DN nhưng mới chỉ có 10,8 triệu lao động tham gia BHXH bắt buộc (kể cả cán bộ, công chức, viên chức khu vực hành chính sự nghiệp và lực lượng vũ trang). Như vậy, còn khoảng trên 5 triệu người chưa tham gia BHXH, tương ứng với số thu BHXH, BHYT khoảng 56 ngàn tỷ đồng/năm, đây là thất thoát lớn ảnh hưởng trực tiếp đến Quỹ BHXH và quyền lợi của người lao động.

Bên cạnh đó, tình trạng DN nợ, chậm đóng BHXH đang diễn ra phổ biến (50% DN không tham gia BHXH và số tiền nợ BHXH đến cuối tháng 4-2014 là 12.451 tỷ đồng) Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu quỹ mà còn ảnh hưởng trực tiếp quyền và lợi ích chính đáng của người lao động.

Bà Nguyễn Nguyệt Nga, chuyên viên cao cấp Ngân Hàng thế giới tại Việt Nam cho rằng, hệ thống hưu trí ở Việt Nam còn tồn tại nhiều bất cập. Cụ thể, tốc độ dân số già hóa nhanh, tỷ lệ người tham gia BHXH thấp; hệ thống hưu trí không bền vững về tài chính trong dài hạn. Đặc biệt, hệ thống quản lý hành chính BHXH còn quá lạc hậu, hiệu quả thấp… Nguyên nhân là do công tác thu tiền đóng bảo hiểm chưa hiệu quả; tỷ lệ tuân thủ chỉ đạt 60-65% ở khu vực chính thức; các hình thức chế tài chưa đủ mạnh tỷ lệ lãi đầu tư quỹ hưu chưa đạt hiệu quả (thấp hơn tăng trưởng trung bình của GDP và tỉ lệ lạm phát)...

Mở rộng đối tượng tham gia

Theo các chuyên gia, để khắc phục những hạn chế nêu trên, việc sửa đổi Luật BHXH lần này sẽ hướng đến 2 mục tiêu: đảm bảo an sinh xã hội thông qua việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH (đặc biệt là BHXH tự nguyện), tăng thời gian làm việc, giảm số lượng người hưởng trợ cấp một lần và thực hiện nguyên tắc đóng - hưởng để đảm bảo cân bằng quỹ BHXH thông qua việc điều chỉnh công thức tính lương hưu, mức tiền lương tháng đóng BHXH. Đồng thời, đổi mới hoạt động của tổ chức BHXH.

TS Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban về Các vấn đề xã hội của Quốc hội cho biết, mục tiêu đặt ra khi xây dựng luật BHXH sửa đổi là mở rộng đối tượng tham gia, đảm bảo sự bình đẳng trong tham gia và thụ hưởng BHXH của người lao động ở mọi thành phần kinh tế, để đạt được mục tiêu mở rộng diện bao phủ BHXH đến năm 2015 là 18% dân số (chiếm 33% lực lượng lao động); năm 2020 là 29% dân số (chiếm 50% lực lượng lao động).

Theo đó, bên cạnh việc tăng cường các hoạt động kiểm tra, giám sát, chế tài để tăng số lượng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc còn cần mở rộng các hoạt động tuyên truyền, vận động các thành phần khác như nông dân, lao động tự do và các đối tượng thuộc khu vực phi chính thức tham gia BHXH.

Cùng chung quan điểm như trên, bà Nguyễn Nguyệt Nga cũng cho rằng, muốn xây dựng một chiến lược với tầm nhìn dài hạn cho cả hệ thống BHXH cũng như cải cách hệ thống quản lý thì cần tập trung mở rộng độ bao phủ ở khu vực chính thức với nhiều cách tiếp cận đa dạng đối với nhiều nhóm dân số khác nhau. Bên cạnh đó cần các chính sách hỗ trợ bước đầu của Chính phủ (thông qua cơ chế đối ứng lương hưu xã hội hoặc mở rộng của bảo hiểm y tế..) để mở rộng mức độ bao phủ tới khu vực phi chính thức (nông dân, lao động tự do...)

“Đồng thời, cũng cần phải tăng cường hơn nữa công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm minh, kiên quyết đối với các trường hợp cố tình vi phạm pháp luật về hợp đồng lao động”- TS Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh.