Kiểm soát dòng tiền thương mại điện tử: Bài toán khó cần lời giải mạnh tay

Thu thuế TMĐT vẫn là bài toán nan giải

Số thu tăng mạnh, nhưng vẫn thất thoát

Theo báo cáo mới nhất của Bộ Tài chính, tổng thu thuế từ các tổ chức, cá nhân có hoạt động TMĐT trong giai đoạn 2022–2024 đạt khoảng 296.000 tỷ đồng, riêng 6 tháng đầu năm 2025, số thu đã đạt 98.000 tỷ đồng, tăng 58% so với cùng kỳ năm ngoái.

Đây rõ ràng là con số ấn tượng, cho thấy nỗ lực của ngành thuế trong việc thu hẹp dần những khoảng trống trong quản lý nguồn thu của nền kinh tế số.

Nhìn sâu hơn, có thể thấy kết quả này đến từ việc hệ thống chính sách đã bắt đầu chạm tới nhóm nhà cung cấp xuyên biên giới.

Tính đến hết nửa đầu năm 2025, đã có 163 nhà cung cấp nước ngoài như Google, Facebook, TikTok... trực tiếp đăng ký thuế, kê khai và nộp thông qua Cổng thông tin điện tử với tổng số thu đạt 5.700 tỷ đồng, tăng 41% so với cùng kỳ.

Gần 93.000 tổ chức, cá nhân kinh doanh TMĐT mang về 88.600 tỷ đồng, hơn 130.000 hộ, cá nhân tự giác đăng ký, kê khai và nộp gần 1.700 tỷ đồng.

Ngoài ra, hơn 752.000 hộ và cá nhân kinh doanh thương mại điện tử đã đóng góp gần 1.500 tỷ đồng.

Nhưng so với quy mô doanh thu thương mại điện tử thực tế – ước tính hàng tỷ USD mỗi năm – thì số thuế thu được vẫn chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Vấn đề lớn nhất chính là lỗ hổng kiểm soát dòng tiền.

Thực tế, vẫn còn quá nhiều cá nhân, tổ chức bán hàng online, chạy quảng cáo trên Facebook, YouTube, Google, Zalo…, nhưng không đăng ký mã số thuế, không kê khai doanh thu thật.

Nhiều khoản thanh toán luân chuyển qua ví điện tử, qua tài khoản cá nhân, hoặc qua nền tảng thanh toán quốc tế vượt khỏi tầm kiểm soát của cơ quan thuế.

Thanh tra Chính phủ trong báo cáo góp ý Dự án Luật Quản lý thuế (thay thế) do Bộ Tài chính xây dựng đã thẳng thắn chỉ ra: Việc thiếu cơ chế kiểm soát dòng thanh toán là nguyên nhân khiến nguồn thu thuế từ TMĐT vẫn “rò rỉ”.

Đề xuất cổng thanh toán chuyên biệt – bước đi quyết liệt

Tham gia góp ý với Bộ Công Thương – đơn vị chủ trì soạn dự thảo Luật TMĐT, Bộ Tài chính đề nghị bổ sung các yêu cầu về cung cấp thông tin của các chủ thể, người bán, nền tảng TMĐT trung gian, tổ chức cung cấp dịch vụ logistics, tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán.

Đặc biệt, Bộ Tài chính đề xuất đưa vào quy định bắt buộc các chủ thể hoạt động kinh doanh thương mại điện tử phải thực hiện thanh toán qua Cổng thanh toán dành riêng cho hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới.

Các nền tảng trung gian, ví điện tử, ngân hàng… cũng phải chia sẻ dữ liệu minh bạch, kết nối với hệ thống quản lý của cơ quan thuế. Khi đó, mỗi đơn hàng online, mỗi lượt thanh toán hay vận chuyển đều phải để lại “dấu vết” có thể kiểm tra, đối chiếu chéo.

Tuy nhiên, một cổng thanh toán chuyên biệt chỉ thật sự phát huy hiệu quả nếu được vận hành trên nền tảng công nghệ đủ mạnh.

Hàng triệu giao dịch TMĐT mỗi ngày đòi hỏi một hệ thống dữ liệu lớn (Big Data), công cụ phân tích tự động và bảo mật cao.

Quan trọng hơn, thông tin phải được chia sẻ linh hoạt giữa các bên: cơ quan thuế, ngân hàng, sàn thương mại điện tử, đơn vị logistics…

Song song đó, chế tài xử phạt cũng phải đủ sức răn đe. Các nền tảng trung gian, ví điện tử hay tổ chức thanh toán nếu không tuân thủ quy định, che giấu hoặc cung cấp thông tin sai lệch cần bị xử lý nghiêm minh.

Nhiều ý kiến cho rằng, Việt Nam đã chậm một nhịp so với thực tế phát triển TMĐT. Đề xuất “cổng thanh toán chuyên biệt” vì thế càng cần được Quốc hội và các bộ ngành liên quan khẩn trương xem xét, thể chế hóa và sớm triển khai đồng bộ.

Khi đó, “tảng băng chìm” doanh thu TMĐT sẽ không còn là bài toán bất khả thi. Chỉ khi thu đúng, thu đủ, TMĐT Việt Nam mới thực sự phát triển bền vững – đúng như vai trò trụ cột của nền kinh tế số mà chúng ta đang kỳ vọng.