Để "vòi đa cấp" không còn “lách luật"

Biến tướng của bán hàng đa cấp ngày càng nở rộ và diễn biến phức tạp. Ảnh: ST.

Sờ đâu cũng vi phạm

Đã tròn 1 năm kể từ khi Bộ Công Thương ban hành Chỉ thị 02/CT-BCT về việc tăng cường công tác kiểm tra, giám sát xử lí vi phạm pháp luật trong hoạt động BHĐC. Từ đó đến nay, thông tin rút giấy phép, dừng hoạt động của một loạt DN BHĐC với những lỗi vi phạm khác nhau được Cục Quản lí cạnh tranh (Bộ Công Thương) phát đi dồn dập. Đơn cử như chỉ trong tuần đầu tháng 3/2017, Cục Quản lí cạnh tranh thông báo rút giấy phép của 5 DN gồm: Công ty TNHH Thương mại Tiến Thịnh Phát, Công ty TNHH My Fortuna, Công ty cổ phần Queenet Quốc tế, Công ty cổ phần Nhượng quyền Thương mại Quốc tế G10, Công ty TNHH MTV Gano Excel Việt Nam. Thống kê chưa đầy đủ cho thấy, đã có khoảng 40 công ty đa cấp bị rút giấy phép trong thời gian qua. Nguyên nhân các DN này bị rút giấy phép chủ yếu là do chưa đủ điều kiện, giấy phép hết hiệu lực, làm ăn thua kém, hoặc tự xin phá sản...

Để chấn chỉnh hoạt động này, Bộ Công Thương đã thành lập đoàn kiểm tra đối với 7 DN, trong đó có những “ông trùm” đa cấp như Công ty TNHH Thiên Ngọc Minh Uy, Công ty TNHH Amway Việt Nam, Công ty cổ phần Tập đoàn Liên kết Việt Nam, Công ty TNHH Nhượng quyền Thăng Long. Kết quả kiểm tra cho thấy, hầu hết các DN đều vi phạm các quy định của pháp luật về sản xuất, kinh doanh hàng đa cấp. Trong đó, đa số các công ty này vướng vào các vi phạm như: Hợp đồng BHĐC kí với nhà phân phối không điền đầy đủ các thông tin theo quy định; không gửi báo cáo định kì đến các Sở Công Thương địa phương nơi đăng kí hoạt động BHĐC. Bên cạnh đó, các công ty này đã kí nhiều hợp đồng với cùng một nhà phân phối và cho phép một nhà phân phối có nhiều mã số, đồng thời, không quản lí được các đại lí tham gia…

Như vậy, so với 67 DN đa cấp hoạt động trong năm 2015 theo công bố của Bộ Công Thương thì con số này đã vơi đi phần nhiều. Sự vào cuộc của cơ quan quản lí một mặt nào đó cũng có tác dụng nhất định. Theo ông Trịnh Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lí cạnh tranh, nhiều hành vi vi phạm pháp luật về BHĐC đã được phát hiện, điều tra và xử lí, góp phần lành mạnh hóa hoạt động BHĐC, hạn chế các hành vi BHĐC bất chính ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của người tham gia và người tiêu dùng. Song liệu có phải vì thế mà niềm tin của người dân đối với hoạt động BHĐC sẽ tăng lên?

Trên thực tế, hoạt động BHĐC du nhập vào Việt Nam từ những năm cuối thế kỉ 20. Đến năm 2004, lần đầu tiên thuật ngữ “BHĐC” được ghi nhận trong hệ thống pháp luật Việt Nam tại khoản 11 Điều 3 Luật Cạnh tranh. Pháp luật về quản lí BHĐC được quy định tại Nghị định 42/2014/NĐ-CP thay thế cho Nghị định 110/2005/NĐ-CP về quản lý hoạt động BHĐC. Về bản chất, BHĐC là hình thức kinh doanh thông minh của một xã hội hiện đại, mang đến sự tiện lợi bởi nó giúp người mua hàng có thể trực tiếp mua hàng mà không thông qua các cửa hàng bán lẻ hay đại lí trung gian. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động nhiều đơn vị núp bóng kinh doanh hàng đa cấp, thậm chí một số công ty danh chính ngôn thuận cũng biến tướng hình thức này theo hướng kinh doanh tiêu cực. Tất cả đều có một đặc điểm chung là sử dụng mô hình đa cấp mà cụ thể là mô hình kim tự tháp để huy động tài chính, lấy tiền của người sau để trả cho người trước. Kiểu kinh doanh này là kinh doanh trái phép, đã bị luật pháp nghiêm cấm.

Kéo gần khoảng cách pháp luật với thực thi

Trong phiên chất vấn trước Quốc hội hồi tháng 11/2016, ông Trần Tuấn Anh, Bộ trưởng Bộ Công Thương thừa nhận, quá trình thực hiện các nội dung quy định của pháp lí từ năm 2014 đến năm 2016 đã bộc lộ một số vấn đề trong quản lí nhà nước và chế tài xử lí đối với hoạt động BHĐC. Theo đó, tồn tại của loại hình kinh doanh này đó là các khung khổ pháp lí chưa đầy đủ và chưa hoàn thiện. Công tác quản lý hoạt động BHĐC chưa thực sự bài bản và chưa có sự phân công rạch ròi và đảm bảo hiệu quả của các cấp. Hiện tại, quản lý BHĐC theo quy định của các nghị định và thông tư hướng dẫn được phân cấp cho chính quyền của địa phương và Sở Công Thương tại các địa phương để quản lý trực tiếp các hoạt động BHĐC của DN.

Phía các Sở Công Thương cũng cho rằng, có nhiều khó khăn, vướng mắc đối với cả cơ quan quản lí và DN trong các vấn đề liên quan tới BHĐC đối với các đối tượng không phải là hàng hóa, hệ thống quản lí mạng lưới các nhà phân phối, mô hình trả thưởng, tiếp nhận thông báo hoạt động BHĐC, hoạt động của người tham gia BHĐC, tiền kí quỹ, tổ chức hội nghị, hội thảo, đào tạo, vấn đề kí gửi hàng hóa của người tham gia...

Do vậy, một số chuyên gia cho rằng, việc chậm phản ứng chính sách và chưa ban hành kịp thời những nội dung sửa đổi, điều chỉnh của khung khổ pháp lí sẽ càng tạo cơ hội cho những DN làm ăn bất chính lách luật. Hơn nữa, ông Trần Tuấn Anh cũng thẳng thắn nhìn nhận, sức hút lợi nhuận từ kinh doanh đa cấp bất chính rất lớn, khiến người tham gia dễ bị nhầm lẫn, bị lừa đảo… Nếu không kịp thời có biện pháp tăng cường quản lý thì nguy cơ, hậu quả sẽ rất lớn, người dân sẽ lãnh đủ. “Bộ Công Thương đã nhìn nhận trách nhiệm của mình trong việc tiếp tục nghiên cứu và báo cáo với Chính phủ, đề nghị sửa đổi Nghị định 42 cũng như các thông tư hướng dẫn để khắc phục những tồn tại, bất cập mà các cơ quan quản lí chưa làm được, đặc biệt trong phân cấp ở địa phương", ông Trần Tuấn Anh nói.

Theo thông tin từ Bộ Công Thương, dự thảo nghị định thay thế Nghị định 42 sẽ xây dựng theo hướng bảo đảm hài hoà quyền, lợi ích hợp pháp DN BHĐC và người tham gia BHĐC, hoàn thiện hành lang pháp lí, tăng cường kiểm soát, nâng cao hiệu quả công tác quản lí nhà nước và xử lí vi phạm đối với hoạt động BHĐC, đồng thời bảo đảm không để xảy ra tình trạng lợi dụng phương thức kinh doanh đa cấp để huy động vốn trái phép.

Nhiều người đang kì vọng vào sự lành mạnh của hoạt động kinh doanh hiện đại này khi có khung khổ pháp lí đầy đủ, chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, một vấn đề muôn thuở vẫn được nhắc đến đó là từ chính sách cho đến khâu thực hiện vẫn là một khoảng cách khá xa. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc nhất quán từ các bộ, ngành đến địa phương để đưa hoạt động BHĐC vào khuôn khổ. Bên cạnh đó, trong bối cảnh nguồn nhân lực còn hạn chế không đủ để dàn quân "đánh trận" thì phải tăng cường cả khâu hậu kiểm để xử lý các sai phạm, ngăn chặn các hành vi trục lợi, lừa đảo.