Cơ chế giá là “chìa khoá” hút vốn đầu tư vào ngành điện

	Cần hơn 141 tỷ USD phát triển điện lực giai đoạn 2021 - 2030
	Vì sao ngành điện tiếp tục tiết giảm năng lượng tái tạo trong 5 năm tới?
	Quy hoạch điện VIII bộn bề âu lo

PGS. TS Bùi Xuân Hồi

Ông đánh giá như thế nào về tầm quan trọng của việc xác định giá điện trong thu hút vốn đầu tư vào ngành điện?

Hiện nay đối với ngành điện, Việt Nam đã có thị trường phát điện cạnh tranh nhưng giá bán điện cho hộ tiêu dùng cuối cùng vẫn do nhà nước quy định. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) hiện nay là đơn vị bán lẻ lớn nhất, mua điện biến động theo giá thị trường và bán điện theo giá nhà nước quy định. Rõ ràng nếu như Chính phủ, Bộ Công Thương không có cơ chế điều chỉnh giá kịp thời và phù hợp thì trước tiên bản thân EVN sẽ gặp nhiều khó khăn trong đảm bảo duy trì cung cấp điện ổn định. Bên cạnh đó, nếu giá cứ tiếp tục không được điều chỉnh sẽ không thể thu hút đầu tư vào ngành điện, khó đảm bảo an ninh trong cung cấp điện.

Cũng phải nói thêm rằng, cơ chế biểu giá điện của Việt Nam từ năm 2014 chưa điều chỉnh. Mức giá bán lẻ bình quân điều chỉnh lần cuối cùng là năm 2019. Việt Nam duy trì một mức giá như vậy nhưng giá đầu vào luôn biến động. Hiện nay, giá dầu mỏ có nhiều biến động, điều đó có nghĩa là giá những loại nhiên liệu khác sẽ biến động theo, trong đó có 2 nguồn là than và khí. Nếu đầu vào tiếp tục duy trì cao thì theo chia sẻ của lãnh đạo EVN, lợi nhuận của EVN năm sau có thể bằng 0. Điều đó cũng tạo áp lực cho các nhà đầu tư tham gia đầu tư vào ngành điện.

Việt Nam là đất nước đang phát triển nhanh với nhu cầu tăng trưởng về điện rất lớn. Khi đó, đầu tư vào ngành điện bằng cách này hay cách kia bắt buộc phải lớn. Như vậy, nhìn chung để thu hút đầu tư, không còn cách nào khác là phải có cơ chế điều chỉnh giá điện. Vai trò của giá điện là trọng tâm nhất trong thu hút vốn đầu tư vào ngành điện. Bởi đối với các nhà đầu tư ngay cả đầu tư nhà nước hay đầu tư tư nhân, để thu hút đầu tư vẫn phải đề cập tới khía cạnh lợi ích. Với Nhà nước là lợi ích tổng thể nhưng cũng là sử dụng nguồn vốn nhà nước; với đầu tư tư nhân là lợi nhuận. Doanh thu của nhà đầu tư sẽ bằng sản lượng bán nhân với giá bán. Ở đây, vai trò của cơ quan điều tiết nhà nước trong việc tính toán cơ chế điều chỉnh giá điện rất quan trọng vì giá điện là trung gian, chi phí của đơn vị kinh tế này nhưng lại là lợi ích của đơn vị kinh tế kia.

Việt Nam đã có thị trường phát điện cạnh tranh, từng bước thí điểm và hoàn thiện thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Vậy theo ông, kỳ vọng đến thời điểm nào Việt Nam có thể có thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hoàn chỉnh?

Vì rất phức tạp trong quá trình cung ứng và là sản phẩm thiết yếu, huyết mạch để các nền kinh tế phát triển nên ngay từ đầu ngành điện có cấu trúc độc quyền liên kết dọc. Đến thời điểm hiện nay, giá điện áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng vẫn là do Nhà nước quy định và điều chỉnh. Đó là bởi cơ cấu kinh tế có rất nhiều thành phần. Ở những thời điểm khác nhau, có thể ưu tiên phát triển ngành kinh tế này và chưa thực sự ưu tiên nhiều cho phát triển kinh tế khác. Thông qua công cụ giá, Nhà nước làm nhiệm vụ như vậy.

Trong bối cảnh hiện nay, nếu có kỳ vọng 1 thị trường bán lẻ điện cạnh tranh cũng không nên kỳ vọng quá hoặc còn rất lâu nữa. Bởi, nếu đã gọi là thị trường bán lẻ cạnh tranh có nghĩa là tất cả mọi người mua sẽ phải sòng phẳng với nhau. Ví dụ theo nguyên lý cung cấp điện, chi phí cung cấp điện cho Lào Cai cao hơn rất nhiều so với chi phí cung cấp điện cho Hà Nội. Vậy liệu người ở Lào Cai có sẵn sàng trả giá đúng theo chi phí hay không?

Xin ông cho biết, trong bối cảnh hiện tại, đâu là giải pháp cân đối giữa các yếu tố để vừa có thể thu hút nguồn vốn đầu tư vào ngành điện thông qua cơ chế về giá, vừa đảm bảo sức chống chịu của nền kinh tế cùng các hộ gia đình trước sự điều chỉnh giá?

Hiện nay về mặt tổ chức ngành, Việt Nam có thị trường phát điện cạnh tranh. Việt Nam đang nỗ lực hết sức để phần nguồn điện tổ chức dưới dạng cạnh tranh. Tất nhiên có quy luật, riêng năng lượng tái tạo hiện nay về mặt nguyên tắc vẫn là phát bao nhiêu EVN mua bấy nhiêu, phát bao nhiêu vẫn áp dụng cơ chế giá cố định (FIT) nhưng cơ bản đã nỗ lực để những gì đưa được vào thị trường thì là thị trường.

Đâu là điểm vừa trong câu chuyện giá điện vô cùng khó nói. Điểm vừa đó chính là cơ chế điều chỉnh giá của Chính phủ, nghĩa là làm sao cân đối được tài chính của EVN cũng như sức chống chịu của nền kinh tế, của các hộ gia đình trước hoá đơn tiền điện. Người tiêu dùng vẫn có thể chấp nhận được mức giá.

Việt Nam không phải không có cơ chế, nguyên tắc hiện nay là 1 năm điều chỉnh giá điện 1 lần, tuy nhiên thực tế việc điều chỉnh rất khó khăn. Mọi dữ liệu để xem có điều chỉnh giá hay không là tính toán theo dữ liệu dự báo. Tôi cho rằng, thời gian tới việc điều chỉnh giá giữa 1 bên cân đối là giá nhà nước và 1 bên là giá thị trường cần nghiên cứu nghiêm túc để xây dựng cơ chế làm sao vẫn có thể điều chỉnh được.

Xin cảm ơn ông!