Vì sao ngành điện tiếp tục tiết giảm năng lượng tái tạo trong 5 năm tới?

	Cắt giảm gần 1,7 tỷ kWh điện năng lượng tái tạo trong năm 2021
	Đầu tư ồ ạt, sắp cắt giảm hàng trăm kWh năng lượng tái tạo mỗi tháng

Ảnh minh hoạ. Ảnh: Nguyễn Thanh

Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) đang hoàn thiện giải trình các ý kiến kết luận của Phó Thủ tướng Chính phủ tại Thông báo số 91/TB-VPCP ngày 3/5/2021 của Văn phòng Chính phủ về Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045 (Quy hoạch điện VIII).

Trong báo cáo giải trình này, Viện Năng lượng đã đề cập khá nhiều tới nội dung rà soát, đánh giá kỹ thêm về hiện trạng năng lực hệ thống điện quốc gia hiện nay; khả năng cung ứng điện tối đa trong trường hợp có và không có ràng buộc về truyền tải công suất các nguồn điện hiện hữu trong hệ thống.

Theo đánh giá của Viện Năng lượng, hệ thống điện Việt Nam là một trong những hệ thống điện có tốc độ tăng trưởng cao nhất của thế giới. Sản lượng điện thương phẩm toàn quốc năm 2020 đạt 216,83 tỷ kWh, tăng 2,53 lần so với năm 2010 (85,6 tỷ kWh), tương ứng tăng trưởng điện thương phẩm bình quân cả giai đoạn 2011-2020 là 9,7%/năm (giai đoạn 2011-2015 tăng 10,87%/năm và giai đoạn 2016-2020 tăng 8,62%/năm).

Riêng năm 2020, tăng trưởng điện thương phẩm chỉ đạt 3,4%, thấp nhất trong thập kỷ vừa qua, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19.

Đến hết năm 2020, hệ thống điện Việt Nam có tổng công suất lắp đặt nguồn điện khoảng 69 GW (bao gồm điện mặt trời áp mái). Bên cạnh các nguồn truyền thống, nguồn điện mặt trời (ĐMT) và ĐMT áp mái cũng có sự tăng trưởng đột ngột trong các năm 2019-2020. Từ mức không đáng kể đầu năm 2018, công suất ĐMT (bao gồm ĐMT áp mái) đã đạt 4,7 GW cuối 2019 và 16,7 GW cuối năm 2020.

Hiện tại, cơ cấu của nguồn NLTT biến đổi (gió và mặt trời) đã chiếm gần 26% tổng công suất đặt của nguồn điện. Nhiệt điện khí và dầu hầu như không phát triển mới trong suốt giai đoạn 2011 – 2020.

Tính đến hết tháng 12/2020, tổng công suất ĐMT (bao gồm cả ĐMT áp mái) là 16.500 MW (chiếm 24,1% tổng công suất); tổng công suất điện gió là 567 MW (chiếm khoảng 0,86% tổng công suất).

Hiện nay, tổng công suất các nguồn NLTT đã được phê duyệt bổ sung quy hoạch đến năm 2025 khoảng 25.500 MW (chưa bao gồm các dự án ĐMT mái nhà), gồm 13.900 MW ĐMT trang trại và 11.500 MW điện gió.

Như vậy còn lại khoảng 5.000 MW ĐMT và 6.144 MW điện gió đã phê duyệt quy hoạch nhưng không kịp đưa vào vận hành trong năm 2021. Tuy nhiên, hiện nay chưa có thông tin cụ thể về các cơ chế khuyến khích phát triển NLTT cho giai đoạn sau tháng 10/2021 nên tiến độ các nguồn này còn nhiều rủi ro.

Các loại hình NLTT nói chung và ĐMT nói riêng có thời gian đầu tư xây dựng ngắn hơn nhiều so với việc đầu tư xây dựng lưới điện truyền tải. Hơn nữa, các nguồn điện NLTT có nhiều đặc tính vận hành khác biệt với các nguồn điện truyền thống như tính bất định cao, chế độ vận hành phụ thuộc vào thời tiết, không đóng góp cho quán tính hệ thống và điều tần sơ cấp…

“Do vậy, sự gia tăng đột biến của loại hình nguồn điện này dẫn đến nhiều vấn đề trong vận hành hệ thống điện như đầy tải, quá tải cục bộ, sụt giảm quán tính hệ thống, tăng số lần khởi động và yêu cầu điều chỉnh công suất các nhà máy nhiệt điện. Một trong những hệ quả trực tiếp của các vấn đề này là việc giảm phát các nguồn NLTT”, Viện Năng lượng nêu rõ.

Năm 2020, sản lượng không khai thác được của ĐMT vào khoảng 364 triệu kWh. Năm 2021, theo dự kiến của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), sản lượng điện không khai thác được của các nguồn NLTT nói trên tăng lên, đạt khoảng 1,68 tỷ kWh (trong đó, dự kiến tiết giảm 1,25 tỷ kWh ĐMT và 430 triệu kWh điện gió, tương đương khoảng 7-9% sản lượng khả dụng các nguồn điện này).

Sự gia tăng của ĐMT và điện gió sẽ gia tăng hiện tượng nghẽn mạch, tiết giảm NLTT trên hệ thống điện. Dự kiến giai đoạn 2021-2025, hệ thống điện Việt Nam sẽ tiếp tục tiết giảm nguồn NLTT.

Nguyên nhân cụ thể đầu tiên được chỉ ra là bởi, quá tải lưới nội vùng 220/110kV Trung, Nam (khu vực các tỉnh Bình Định, Khánh Hòa, Phú Yên, Bình Thuận, Ninh Thuận, An Giang, Long An).

Bên cạnh đó là quá giới hạn truyền tải cung đoạn Nho Quan – Nghi Sơn - Hà Tĩnh; nguy cơ thừa nguồn toàn hệ thống (sau khi đã tiết giảm NLTT do quá tải nội vùng và quá tải truyền tải 500kV mà vẫn còn thừa nguồn) trong thời điểm thấp điểm trưa ngày nghỉ.