“Ăn đụng” nét đẹp văn hóa ngày Tết

Ngày chưa xa, lợn quê tôi nuôi không có cám tăng trọng như bây giờ, nên thời gian để được chú lợn thịt khá lâu. Lợn thường được nuôi bằng các thức ăn thừa, cám gạo, bã rượu... nấu với rong bèo vớt ở các ao đầm.

Gần Tết, các nhà hàng xóm, hoặc là họ hàng gần gũi trong làng hay rủ nhau đụng một con lợn. Thịt ra chia phần về ăn tết. Thường thì độ bốn nhà chung một con. Con to có thể tới tám nhà. Rất ít khi hai nhà xẻ thịt một con. Nhà nào mà mổ nguyên con lợn ăn Tết thì ấy là một sự kiện lớn của làng, thường chỉ có nhân dịp Tết mà khao thượng thọ bố mẹ, ông bà hoặc một việc đại hỉ nào đó.

Còn phần đông chỉ là đụng một góc, một phần con lợn để ăn Tết mà thôi. Các nhà đụng lợn sẽ trả dần cho nhà chủ bằng thóc hoặc bằng tiền thì tùy thỏa thuận. Nhưng đến mùa gặt hái thu hoạch mới phải trả hết. Mà nếu khó khăn chưa trả được thì gia chủ cũng chẳng lấy thế làm điều khó chịu. Bởi thế làng tôi, các nhà gia cảnh giàu nghèo khác nhau nhưng năm hết Tết đến, hầu như nhà nào cũng vẫn có đủ lệ bộ: Bánh chưng xanh, thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ... Có lẽ cái câu ca dao, “ Số cô chẳng giàu thì nghèo/ ngày ba mươi Tết thịt treo trong nhà” là ở quê tôi mà ra chăng?

Vùng quê tôi xưa có tục nếu là cơm bữa hàng ngày thì thường do đàn bà nấu nướng. Thế nhưng những bữa cỗ to như cưới xin ma chay, những ngày lễ trọng thì lại do đàn ông làm cỗ là chủ yếu. Lúc ấy các bà lại chỉ đóng vai phụ bếp và rửa bát đĩa! Tôi cũng không hiểu sao lại có tục này. Nhưng cho đến khi lớn lên, đi học rồi ra khỏi làng tôi vẫn nhớ như in những hình ảnh bố tôi đi làm cỗ cùng các ông trong làng mỗi khi đám xá. Mỗi buổi đụng lợn tết hàng năm cũng vậy. Đến trưa là bố tôi bê mâm thịt phần về nhà. Đậy kín treo lên xà nhà. Ông thường mang phần lòng chín mới được chia xuống thái miếng bày ra các đĩa.

Một đĩa thường có đủ thứ như lòng dồi, lòng non, vài lát dạ dày, vài lát gan thái chéo trên rắc thêm ít nhánh mùi xanh nõn, thơm nức. Thực thà mà nói, cái món lòng lợn nóng vẫn cứ là khoái khẩu. Món này hình như phổ biến toàn quốc và có nhiều chỗ làm ăn ngon. Cơ mà cái cảm giác, mùi vị ngon lành ngọt ngào thơm tho khi gắp miếng lòng, miếng gan nóng hổi cho vào miệng những trưa cuối năm vừa đi đụng lợn về thì tôi không còn gặp nữa.

Có lẽ đó là ký ức sâu thẳm của những ngày xưa thiếu thốn khi quanh năm chỉ được vài bữa ngon chăng? Những bữa trưa đó bố tôi thường nhâm nhi chén rượu. Một chén thôi. Đủ để thơm miệng như lời ông nói. Bởi chiều còn pha phần thịt của nhà. Ba chỉ làm mỡ bánh. Xương chân giò nấu đông nấu măng. Thịt nạc làm giò chả. Mỡ lá rán lấy mỡ nước đổ vào âu cất đi để nấu nướng dần...

Bắc Ninh- Kinh Bắc quê tôi có nhiều tập tục. Cả phong tục và hủ tục. Ngày nay trong thời buổi văn minh hóa, nhiều tập tục xưa cũ đã mai một và dần mất đi. Cái tục đụng lợn ăn Tết cũng không còn duy trì được như trước. Song về cơ bản, trong tiềm thức của mỗi người dân Việt, đây mãi là nét phong tục đẹp, thể hiện tinh thần đoàn kết, yêu thương, chia ngọt sẻ bùi của người dân quê tôi nói riêng và người Việt ta nói chung.