Xử lý xâm phạm quyền Sở hữu trí tuệ: Chưa đồng bộ, thiếu hiệu quả

Phòng cảnh sát Điều tra tội phạm về quản lý kinh tế và chức vụ Công an TP.Hà Nội thu giữ túi sách, ví da nhái nhãn hiệu nổi tiếng (tháng 5-2015). (Ảnh: Q.TẤN)

Đại diện Bộ KH&CN thừa nhận kết quả này còn khiêm tốn, song nguyên do là sự phối hợp của các bộ, ngành chưa đồng bộ, thiếu hiệu quả nên kết quả mang lại không như mong đợi.

Kết quả còn hạn chế

Theo ông Trần Quốc Khánh, Thứ trưởng Bộ KH&CN, trong những năm qua, tình trạng xâm phạm quyền SHTT vẫn là vấn đề gây bức xúc của toàn xã hội và ảnh hưởng đến việc thực hiện các nghĩa vụ theo cam kết quốc tế của Việt Nam. Các hành vi xâm phạm quyền SHTT diễn ra đối với hầu hết các đối tượng SHTT, từ các tác phẩm văn hóa nghệ thuật, phần mềm máy tính đến các sáng chế kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, tên thương mại…

“Trên thị trường hàng hóa giả mạo, hàng hóa xâm phạm quyền SHTT ngày càng tinh vi và khó phân biệt, đặc biệt những nhóm hàng thuộc lĩnh vực công nghệ cao như thiết bị máy tính, thuốc chữa bệnh hay nhóm hàng hóa phục vụ tiêu dùng như quần áo, mỹ phẩm. Hành vi xâm phạm quyền SHTT còn xuất hiện ở nhóm hàng hóa có khả năng gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe con người như thuốc chữa bệnh, thuốc bảo vệ thực vật, thực phẩm, đồ uống… Trong khi đó, Việt Nam chưa có chương trình hành động thống nhất ở phạm vi quốc gia về bảo hộ và thực thi quyền SHTT, dẫn đến các hoạt động của mỗi bộ, ngành trong thực hiện chức năng bảo vệ quyền SHTT còn chưa đồng bộ và chưa mang lại hiệu quả như mong muốn”, ông Trần Quốc Khánh nhấn mạnh.

Theo số liệu được đưa ra tại hội nghị tổng kết Chương trình 168 giai đoạn II, qua 4 năm thực hiện mới chỉ xử phạt hành chính được gần 97 tỷ đồng. Con số này cho thấy hiệu quả chưa tương xứng với một chương trình hành động mà 9 bộ, ngành cùng tham gia. Trong số 97 tỷ đồng nộp NSNN từ việc xử phạt vi phạm hành chính từ công tác phòng, chống xâm phạm quyền SHTT thì chỉ tính riêng lực lượng Quản lý thị trường (Bộ Công Thương) đã kiểm tra và xử lý 22.441 vụ việc liên quan đến buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền SHTT với số tiền xử phạt vi phạm hành chính gần 53 tỷ đồng. Bên cạnh đó, lực lượng Công an (Cảnh sát kinh tế) đã phát hiện hơn 2.047 vụ sản xuất, buôn bán hàng giả, xâm phạm quyền SHTT liên quan đến thực phẩm, quần áo mỹ phẩm, tân dược, rượu, các linh kiện điện tử… Khởi tố 381 vụ với 553 bị can, chuyển xử lý hành chính 1.564 vụ với mức phạt 28,5 tỷ đồng. Chỉ tính riêng trong năm 2015, lực lượng Hải quan đã đã tiếp nhận, xử lý đơn yêu cầu và ra công văn chấp nhận giám sát SHTT tại biên giới đối với 250 đối tượng quyền SHTT các loại. Trong đó, xử phạt vi phạm hành chính 66 vụ, xử lý hình sự 2 vụ, trị giá hàng hóa vi phạm đạt gần 30 tỷ đồng, thu nộp NSNN 5,8 tỷ đồng. Còn lại 6 bộ, ngành chỉ thu nộp NSNN 9,7 tỷ đồng.

Nói về những tồn tại này, Chánh Thanh tra Bộ KH&CN Trần Minh Dũng thừa nhận, kết quả đạt được còn khiêm tốn là do hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật chưa được thực hiện đồng bộ, chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu nâng cao nhận thức của cộng đồng DN trong việc tự bảo vệ quyền SHTT của mình và tôn trọng quyền SHTT của tổ chức, cá nhân khác. Đồng thời, năng lực cán bộ thực thi còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu; công tác thanh tra, kiểm tra phối hợp giữa các cơ quan quản lý, cơ quan thực thi chưa hiệu quả, chưa đáp ứng nhu cầu thực tiễn. Bên cạnh đó, cơ chế cập nhật, trao đổi thông tin giữa các đơn vị còn thiếu sót, chưa kịp thời, gây khó khăn cho công tác thực thi. Tuy nhiên, ông Trần Minh Dũng khẳng định, Chương trình 168 giai đoạn II đã cho thấy có sự chuyển biến tích cực trong nhận thức về quyền SHTT, nâng cao hiệu quả công tác thực thi, góp phần vào việc phòng, chống xâm phạm quyền SHTT. Mặc dù còn những tồn tại, nhưng hiệu quả chương trình là đáng ghi nhận, khẳng định nỗ lực của Việt Nam trong việc thực hiện cam kết quốc tế về SHTT khi gia nhập WTO và chuẩn bị các điều kiện cần thiết khi Hiệp định TPP có hiệu lực.

Cần vào cuộc quyết liệt

Ông Trần Quốc Khánh nhấn mạnh, trong thời gian tới, để đáp ứng yêu cầu gia tăng về bảo hộ và thực thi quyền SHTT trong các Hiệp định tự do thương mại thế hệ mới (như Việt Nam - EU, Hiệp định TPP), Việt Nam cần phải rà soát, sửa đổi, bổ sung văn bản pháp luật SHTT về bảo hộ sáng chế, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa, bí mật kinh doanh, quyền tác giả, NK song song và đặc biệt là hoàn thiện và nâng cao hiệu quả của hệ thống thực thi quyền SHTT. Với những yêu cầu đó, Chính phủ Việt Nam cùng toàn bộ hệ thống bảo hộ và thực thi quyền SHTT cần phải có những chuyển biến cơ bản để nâng cao hơn nữa tính hiệu quả, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế ngày càng cao của Việt Nam.

Về giải pháp cụ thể, ông Trần Minh Dũng đề nghị, Chính phủ cần tập trung phát triển các đội ngũ cán bộ thực thi phù hợp, có khả năng chống lại nạn hàng giả, các hàng hóa vi phạm quyền SHTT một cách hiệu quả, kịp thời, trên phạm vi rộng để có thể thực sự ngăn chặn được tình trạng vi phạm quyền SHTT. Nâng cao kiến thức cho các cơ quan hành chính và tư pháp để có thể xử lý được các vụ việc với tính chất phức tạp, chẳng hạn như các vụ vi phạm bằng sáng chế và cạnh tranh không lành mạnh...

Nhằm siết chặt các quy định cũng như kiểm soát chặt chẽ từ biên giới, ông Nguyễn Văn Thủy, Đội trưởng Đội Kiểm soát bảo vệ quyền Sở hữu trí tuệ, Cục Điều tra chống buôn lậu, Tổng cục Hải quan cho rằng, cần bổ sung quy định về chế tài xử phạt ngay từ khâu NK cũng như bổ sung chế tài xử lý của cơ quan Hải quan đối với hàng giả XK và quá cảnh. Bởi cần xác định rằng, nếu không có chế tài xử lý phù hợp và kịp thời với các gian lận về hàng giả XK và quá cảnh sẽ gây thiệt hại cho các DN làm ăn hợp pháp tại thị trường trong nước và ảnh hưởng xấu đến uy tín của hàng hóa xuất xứ Việt Nam cũng như nỗ lực thực thi của cơ quan chức năng Việt Nam trong mắt đối tác quốc tế.