Tiếng gà gáy: Biểu tượng của sức mạnh và sự khởi đầu

Truyện rằng, thuở đất trời còn hỗn độn, Ngọc Hoàng sáng tạo ra mặt đất nhưng mặt đất lại quá tối tăm, lạnh lẽo nên Người liền ban xuống mười mặt trời để mang ánh sáng và hơi ấm cho vạn vật. Thế nhưng Ngọc Hoàng lại quên không thu lại khiến mặt đất trở nên khô cháy. Để cứu muôn loài, một chàng dũng sĩ đã lấy cung tên bắn liên tiếp rụng chín mặt trời, mặt trời còn lại sợ hãi trốn chạy biệt tăm. Con người lại vội cùng muôn loài đi gọi mặt trời, nhưng đều bất lực. Cuối cùng, chỉ có chú gà trống khỏe mạnh, cường tráng cất tiếng gáy vang vọng khắp chốn không gian, thế là mặt trời về dần lại, mặt đất sáng bừng, muôn loài lại rộn ràng dưới ánh nắng ấm áp.

Tiếng gà gáy từ đó đã trở thành biểu tượng của âm thanh chỉ báo thời gian sắp bình minh của một ngày mới. Đồng thời nó còn là thứ vật chất có sức mạnh vô hình. Trong sự âm u, trong bóng tối, ở đâu có tiếng gà gáy là ở đó đang có hoạt động sống. Mỗi khi tiếng gà gáy sáng cất lên, nó như truyền đi sức mạnh xóa tan sự âm u, tĩnh mịch của không gian tăm tối, nó khơi dậy những hoạt động của muôn loài. Tiếng gà gáy tượng trưng cho khí dương, thuộc dương, nên nó gắn liền với hình ảnh mặt trời mang điều tươi sáng, năng lượng cho cuộc sống. Trong dân gian phổ biến có tục quỷ sợ gà, hồn ma kỵ tiếng gà gáy mà chính nhiều tác phẩm nghệ thuật đã diễn tả. Khi gà gáy sáng song hành lúc mặt trời ló rạng là lúc mặt đất không còn ma quỷ, bởi ma quỷ không còn nơi ẩn náu ở dương gian. Tiếng gà gáy sáng là âm thanh của sự tươi mới, bảo hộ cho cuộc sống yên lành.

Với người Việt, nhiều thế hệ học sinh tiểu học những năm 1970, 1980 đều được đi học với chữ cái đầu tiên là chữ O, chữ O ở trang đầu với bức họa con gà trống rướn cổ vang lên âm thanh mạnh nhất của hoạt động gáy- “ò ó o...”. Sau rồi sách giáo khoa có những thay đổi, nhiều người vẫn luyến tiếc sự khởi đầu đẹp đẽ ấy, bởi nhiều nhà ngôn ngữ, nhà sinh học, y học có chung nhận định: Khi con gà trống gáy là lúc nó có sự sung sức nhất về sức khỏe, chỉ những con trưởng thành mới có thể gáy. Hơn nữa, khi âm thanh “ò ó o” vang lên cũng là lúc thể hiện sự biểu đạt tình cảm cao độ của gà trống, sự hào sảng, phóng khoáng được toát ra. Những điều đó đều được truyền vào tâm hồn trẻ khi trẻ tưởng tượng theo âm thanh và bức hình, đặc biệt khi trẻ thực hành âm thanh gáy đó cũng là lúc trẻ có được sự lưu thông khí huyết tốt hơn, tưởng tượng ra một không gian rộng hơn, phong phú hơn trong đầu, khẩu hình của trẻ cũng trở nên đẹp hơn.

Trong đời sống, tiếng gà gáy sáng đã trở thành hiện thân của thời gian trong trái tim mỗi người. Không phải ngẫu nhiên, lịch sử phát triển của những chiếc đồng hồ cổ nhất đều gắn liền với con gà trống, mỗi giây khắc được ấn định bằng một lần gà mổ thóc, nhiều kiểu mẫu đồng hồ đều có hình ảnh chú gà trống dưới những cách biểu đạt khác nhau. Rồi xa xưa nữa khi chưa có công cụ đo thời gian, người ta đã lấy tiếng gà để đánh dấu những thời khắc: Gà gáy canh một, gà gáy canh hai, gà gáy lúc ra khỏi chuồng (trời đã chính thức sáng)...

Tranh “Vinh hoa” với hình ảnh bé trai ôm gà trống bên chậu hoa cúc thể hiện lòng mong mỏi có con trai khỏe mạnh, cường tráng sau này lớn lên sẽ là người thành đạt, vinh hiển; Hoa cúc, gà trống biểu hiện đức tính thanh cao mạnh mẽ của thân tử

Tranh “Gà đại cát” mang ý nghĩa như lời chúc tụng, ước vọng cho một cuộc sống may mắn

Buổi sáng, khi tiếng gà báo hiệu bình minh là lúc gia đình ở nông thôn bắt đầu thức dậy, là thời điểm cả gia đình sum họp, quan tâm săn sóc nhau, cha mẹ chăm con, con cháu chăm sóc ông bà, bố mẹ. Trong gian bếp, người mẹ chuẩn bị bữa cơm sáng cho gia đình. Bên bếp lửa hồng, các em nhỏ ngồi bên mẹ, trong vòng tay mẹ, dù mắt còn ngái ngủ nhưng đã hưởng trọn hơi ấm từ mùi ngai ngái của củi, của rơm, hưởng trọn những âm thanh rộn vang cắt cơn buồn ngủ là tiếng gà trống gáy phát ra từ đầu bếp. Những âm thanh, hình ảnh ấy như dòng phù sa bồi đắp tâm hồn mỗi chúng ta để rồi theo ta suốt cuộc đời. Những ai nhớ mẹ, nhớ những bữa cơm sáng đầm ấm trong gia đình có lẽ không ai quên được những âm thanh, hình ảnh đầy ý nghĩa đó. Giờ đây, cuộc sống đã nhiều đổi thay, đô thị hóa nhanh chóng, ít gia đình có điều kiện nuôi gà nhưng chắc hẳn với gia đình nông thôn dù còn một khoảnh sân cũng vẫn cố nuôi vài con gà cho cuộc sống thêm vui vẻ. Với ai đang ở những nhà lô, chung cư trong phố, chắc chắn rằng, mỗi sáng sớm, vọng xa một tiếng gà gáy cũng khiến chúng ta dừng lại đôi khắc để lắng nghe, để yêu hơn một thứ âm thanh nay đã trở thành quý giá.

Không chỉ trong cuộc sống đời thực, từ ý nghĩa sâu sắc của tiếng gà trống gáy mà người Việt đã mang vào đời sống tâm linh hình ảnh gà trống ở nhiều khía cạnh. Với mỗi gia đình Việt, trước mỗi thời khắc giao thừa cũng như nhiều ngày lễ quan trọng khác trong năm, người ta đều sắm lễ để cúng tổ tiên, thần linh mà trong đó không thể thiếu một con gà trống. Cúng gà trống đêm giao thừa với quan niệm đêm giao thừa là đêm tối nhất trong năm, nên gà trống là chủ thể đánh thức, gọi mặt trời lên mang lại ánh sáng, sự ấm áp cho cả năm. Lễ vật gà trống như một biểu tượng của sự khởi đầu sáng sủa, tinh khôi, cầu mong sức mạnh, sự thành công, sự bình yên, hạnh phúc...

Trong quan niệm về phong thủy, gà trống còn là biểu tượng của ngũ đức: Văn, Võ, Dũng, Nhân, Tín. Gà trống có “đầu đội mũ” là Văn. Chiếc mào gà dựng đứng, cao thẳng là tạo hình thể hiện rõ chí khí. Nó còn tương tự mũ cánh chuồn của quan văn trong triều đình xưa. Chân gà có cựa, thứ vũ khí lợi hại, gà trống thường đi đầu đàn, dẫn đàn, tư thế nhanh nhẹn, mạnh mẽ gọi là Võ. Gà trống gặp địch là chọi luôn, những cú đánh đạp, mổ đều chính xác để bảo vệ đàn của mình đó là nghĩa của đức Dũng. Khi phát hiện có thức ăn, gà trống thường kêu cả đàn đến chia sẻ, ăn chung đó là thể hiện chữ Nhân. Gà trống là nhân vật luôn gác đêm, báo giờ, cảnh báo nguy hiểm, xua đuổi bóng đêm, hiểm độc đó là chữ Tín. Từ những ý nghĩa này nhiều người am hiểu phong thủy đã trưng dụng tượng gà như một vật quý giá hàng đầu trong văn phòng, gia đình mình để mong có nhiều điều như ý.

Cuộc sống nay tuy chúng ta không còn nhiều điều kiện để chăn nuôi, duy trì cuộc sống nhiều mật thiết với loài gà, nhưng những ý nghĩa từ đời thực và ý nghĩa văn hóa sâu sắc, nhất là hình ảnh con gà trống, người Việt luôn dành nhiều tình cảm yêu quý với vật nuôi này. Những giá trị văn hóa gắn liền với con gà sẽ mãi mãi tồn tại trong tâm thức của mỗi người, trong dòng chảy không ngừng của văn hóa Việt.