Quan hệ trầm lắng giữa Nga-Ukraine

Căng thẳng giữa Nga và Ukraine tại Biển Azov

Hiệp ước về Hữu nghị, Hợp tác và Đối tác giữa Nga và Ukraine được ký lần đầu tiên vào ngày 31/5/1997 tại Kiev. Hiệp ước, có hiệu lực trong vòng 10 năm kể từ ngày 1/4/1999, quy định nguyên tắc đối tác, công nhận biên giới hiện có không thể bị phá vỡ, tôn trọng chủ quyền lãnh thổ và nghĩa vụ song phương không sử dụng lãnh thổ của mình chống lại nhau. Hiệp ước này sẽ được tự động gia hạn nếu hai bên đều nhất trí. Do đó, sau khi được gia hạn tự động lần thứ nhất vào năm 2009, hiệp ước này có hiệu lực đến năm 2019. Tuy nhiên, Ukraine đã bất ngờ quyết định chấm dứt hiệu lực văn kiện này sau những căng thẳng giữa hai nước.

Giới phân tích cho rằng động thái trên chắc chắn sẽ khiến quan hệ Nga và Ukraine trở nên căng thẳng hơn nữa. Trên thực tế, mối quan hệ giữa Nga và Ukraine đã đổi chiều sau cuộc xung đột ở miền Đông Ukraine và việc Moskva sáp nhập trở lại Bán đảo Crimea kể từ năm 2014. Mối quan hệ này tiếp tục bị đẩy lên một nấc thang mới vào năm 2018 sau loạt vụ hai bên bắt giữ các tàu của nhau, đỉnh điểm là vụ Hải quân Ukraine bắt giữ tàu đánh cá Nord của Nga cuối tháng 3 cùng 10 công dân Nga, hay tàu chở dầu Mechanic Pogodin hồi tháng 8 trên Biển Azov. Đáp lại, Nga siết chặt việc kiểm tra các tàu nước ngoài qua Eo biển Kerch, trong đó nhiều tàu thương mại của Ukraine cũng bị giữ.

Đỉnh điểm là vào tháng 11/2018 khi Nga bắt giữ 3 tàu Hải quân Ukraine với cáo buộc các tàu này xâm phạm lãnh hải. Phía Hải quân Ukraine cho rằng Nga đã cho tàu chặn đường qua Eo biển Kerch, không để hai tàu chiến loại nhỏ cùng một tàu kéo Ukraine đang từ Biển Đen đi qua eo biển này để vào Biển Azov. Với sự yểm trợ của máy bay quân sự quần đảo phía trên, tàu cảnh giới của Nga đã đâm vào tàu kéo Ukraine, nổ súng và giữ cả 3 con tàu. Đụng độ khiến ít nhất 3 thủy thủ Ukraine bị thương. Ukraine gọi đây là "hành động có chủ định" của phía Nga.

Tuy nhiên, Nga cáo buộc Ukraine không thông báo trước về việc 3 con tàu qua Eo biển Kerch, đồng thời cho biết các tàu của Ukraine đã đi lại một cách nguy hiểm và phớt lờ những chỉ dẫn của phía Nga nhằm kích động căng thẳng, buộc Moskva phải dùng tới vũ lực để ngăn chặn các tàu Ukraine xâm phạm bất hợp pháp vùng biển Nga. Phía Nga đánh giá đây là hành động khiêu khích với ý đồ "quân sự hóa" biển Azov, và đã triển khai thêm tàu cùng lực lượng tới khu vực này.

Trước tình hình căng thẳng leo thang, từ ngày 26/11/2018, Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko đã ban bố tình trạng chiến tranh trong 30 ngày tại 10 vùng giáp giới Nga, Biển Đen và Biển Azov, đồng thời ban hành lệnh cấm nhập cảnh đối với công dân Nga là nam giới trong độ tuổi từ 16 - 60. Trong khi đó, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho rằng căng thẳng giữa Nga và Ukraine liên quan tới biển Azov là một "sự cố biên giới" và việc Kiev ban bố tình trạng chiến tranh trong 30 ngày tại 10 vùng giáp biên giới Nga, Biển Đen và Biển Azov là "một phản ứng thái quá". Không chỉ vậy, ngày 3/12/2018, Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko đã trình Quốc hội một dự luật khẩn về việc chấm dứt Hiệp ước Hữu nghị, Hợp tác và Đối tác giữa Nga và Ukraine. Ngày 10/12/2018, Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko đã ký luật chấm dứt Hiệp ước Hữu nghị, Hợp tác và Đối tác giữa Nga và Ukraine. Tổng thống Ukraine Poroshenko cũng tuyên bố việc chấm dứt hiệu lực Hiệp ước Hữu nghị Nga - Ukraine là “một phần của chiến lược hoàn toàn cắt đứt với quá khứ và hướng sang châu Âu”. Bên cạnh đó, Kiev còn thông báo hủy bỏ 49 thỏa thuận đã ký giữa nước này với Nga, đồng thời cảnh báo khoảng 50 thỏa thuận nữa giữa hai bên sẽ có thể chung số phận và nước này sẽ xem xét toàn bộ cơ sở thỏa thuận pháp lý với Nga.

Đáp lại, Nga ra tuyên bố lấy làm tiếc về động thái mà theo Moskva là mang tính "phá hoại" của Kiev, coi đây là hành động “tự bắn vào chân mình”. Rõ ràng, trong bối cảnh căng thẳng không ngừng leo thang và hai bên không có bất kỳ động thái nào nhằm kiềm chế các hành động gây hấn, mâu thuẫn giữa Kiev và Moskva chắc chắn sẽ bị đẩy lên một nấc thang mới. Khi đó, không ai dám chắc về nguy cơ đẩy hai nước tới bờ vực của cuộc đụng độ quân sự quy mô lớn.