Nick Út và tấm hình "thật như chiến tranh Việt Nam"

Út Nick tại Bảo tàng chứng tích chiến tranh TP.HCM ngày 29-3-2013.

Nick Út là phóng viên của hãng tin AP, người chụp bức ảnh Em bé napalm – cảnh những đứa trẻ bị bỏng do bom napalm của Mỹ tại Trảng Bàng - Tây Ninh năm 1972. Bức ảnh này đã mang lại cho ông giải thưởng Pulitzer và trở nên nổi tiếng khắp thế giới. Bức ảnh xếp thứ 41 trong 100 bức ảnh có tầm ảnh hưởng nhất thế kỷ 20 do Đại học Columbia bình chọn. Để rồi cho đến ngày hôm nay, khi nghĩ đến chiến tranh Việt Nam, nhân loại sẽ hình dung cảnh tượng kinh hoàng trong bức ảnh lịch sử của Nick.

"Thật như chiến tranh Việt Nam"

“Sau Em bé napalm, tôi đã chụp vô số bức hình nữa. Nhưng trong hơn 40 năm qua, tôi chỉ được nhắc tới nhiều nhất khi người ta xem bức ảnh em Kim Phúc lõa lồ hoảng loạn chạy trên đường. Tôi vinh dự đoạt giải Pulitzer, nhưng nỗi đau thương mà đồng bào tôi đã gánh chịu trong chiến tranh mới là điều thực sự ám ảnh tôi cho tới tận bây giờ. Tôi không thể tự hào vì niềm vinh quang mình có được từ mất mát của đồng bào tôi. Tôi chỉ cảm thấy may mắn vì lịch sử đã chọn mình là người nói lên sự thật” - Nick Út nói với giọng run run.

Ngưng một lúc lâu, ông kể tiếp: Mùa hè năm 1972, tình hình chiến sự đang nóng bỏng trên cả nước, tôi cùng đồng nghiệp đi chụp cảnh ném bom tại Trảng Bàng, Tây Ninh. Khi vừa dừng xe, tôi thấy cảnh người dân đang sơ tán, dắt díu nhau chạy tán loạn trên đường. Cột khói chỉ điểm màu vàng bay lên. Sau đó máy bay đến thả bom. Họ thả 4 trái bom xuống, không ai trong chúng tôi biết đó là bom napalm, chỉ thấy lửa cháy và khói đen ngòm bao kín bầu trời. Tôi thấy người trong làng túa ra, vừa chạy vừa la hét hoảng loạn trong đó có cô bé tầm 9-10 tuổi bị bỏng, vừa trần truồng vừa la hét: “Nóng quá! Nóng quá! Nước, nước, nước, khát nước quá!”. Tôi cố bình tĩnh để bấm một loạt hình trong chớp nhoáng. Tôi lấy nước dội lên người em, cho em uống nước, em uống rất nhiều. Tôi lấy áo mưa để che chắn cho Phúc khỏi trần truồng, khỏi ống kính phóng viên, rồi đưa em đến một bệnh viện thuộc tỉnh Tây Ninh lúc bấy giờ. Hồi đó, bệnh viện đông nghịt bệnh nhân, lại là bệnh viện địa phương nên cô y tá không chịu nhận thêm người nữa vì bệnh viện đã quá tải. Tôi lấy danh nghĩa phóng viên để cầu xin cho em được cứu chữa. Sau đó, tôi trở lại Sài Gòn, nhìn thấy bức ảnh đó được rửa ra, tôi run lên vì xúc động. Sau này, tôi đã giúp người nhà tìm găp lại em. Ngày 10-11-1997, Kim Phúc được Liên hợp quốc mời làm Đại Sứ Thiện Chí (Goodwill Ambassador). Hiện nay, em đang sống cùng chồng và 2 con tại Canada. Thỉnh thoảng có dịp, em lại cùng gia đình sang Mỹ để thăm tôi. Nick kể.

Khi Tổng thống Hoa Kỳ Richard Nixon bày tỏ sự nghi ngờ về sự chân thật của tấm hình và cho rằng tấm hình đã được chỉnh sửa trước đó, Nick Út đã phản bác: “Tấm hình đó đối với tôi và nhiều người khác thì nó không thể thật hơn được nữa. Tấm hình này thật như chiến tranh Việt Nam. Sự kinh khủng của chiến tranh Việt Nam được tôi chụp không cần phải được sửa. Cô gái nhỏ vẫn đang sống hôm nay và đã trở thành một nhân chứng rõ ràng của tấm hình. Khoảng khắc ba mươi năm trước sẽ mãi là điều mà Kim Phúc và tôi sẽ không bao giờ quên được”.
Cho đến ngày nay, người Mỹ vẫn thường hỏi tôi những câu chuyện về bức ảnh, và về chiến tranh Việt Nam. Chưa một lần nào tôi từ chối trả lời họ. Những gì tôi đã chứng kiến, đã cảm nhận được thì tôi sẵn sàng chia sẻ đến bạn bè quốc tế, khách quan và công bằng, ông nói.

Tôi đã sợ hãi

Kể về những ngày tác nghiệp ở chiến trường Việt Nam, Nick Út nhắc nhiều đến một mặt trận khiến ông bị ám ảnh nhiều nhất: Chiến trường Quảng Trị. Đó là 2 tuần lễ “chiến đấu” tại Thành cổ Quảng Trị, ông nói. Có lẽ không tiêng tôi mà tất cả những người lính, dù ở chiến tuyến nào cũng đều thấy ám ảnh khi nghĩ đến những mùa hè đỏ lửa tại Quảng Trị năm 1972. Chiến trường thì nơi đâu cũng có chết chóc nhưng chính nơi đây đã cho tôi thấm thía thế nào là đau thương. Chứng kiến cảnh người chết và bị thương la liệt, trong đó có cả những dân thường vô tội – đó là một cảm giác không dễ vượt qua. Điều kiện sinh hoạt của bộ đội chiến đấu tại Thành Cổ Quảng Trị thiếu thốn đã đành, họ phải chịu thêm sự tấn công của một loại vũ khí có “tính sát thương cao”: nắng gió khắc nghiệt!

“Tôi nhớ khi làm nhiệm vụ tại thị xã Quảng Trị, khoảng 4-5h chiều tôi thường đi ăn tại một tiệm cơm gần bờ sông Thạch Hãn. Thị xã Quảng Trị lúc này chỉ còn là một bãi đổ nát, và dưới đó tôi biết có rất nhiều xác người chết chưa được kịp mang đi chôn cất. Gió Lào lùa vào lạnh buốt cả sóng lưng. Chưa kể những hôm đi tác nghiệp ở vùng cát trắng Hải Lăng, Cửa Việt... đi đến đâu cũng gặp cảnh nhân dân thiếu ăn, thiếu mặc. Dù đã vét hết lương thực, thuốc men mang theo bên mình để cho họ, nhưng bước chân đi khỏi những ngôi làng đó, tôi vẫn không thể nào vơi nỗi day dứt”, Nick nghẹn lời.

“Tôi phải thừa nhận một nỗi xấu hổ rằng những lúc đó tôi đã thấy sợ hãi. Tôi sợ hãi khi chứng kiến cảnh nhân dân đói khổ, khóc la thảng thốt sau tiếng bom đạn. Tôi sợ những khoảnh khắc viên đạn xoẹt ngang đầu lúc đang mải mê tác nghiệp. Dù nhiệm vụ luôn được hoàn thành, nhưng tôi không thể phủ nhận điều đó”, Nick Út tâm sự.

“Vietnamese” là biệt danh tôi thích được gọi nhất

Mỗi lần tiếp xúc với bạn bè và đồng nghiệp ở quê nhà, Nick Út vẫn giữ phong thái rặt miền Tây Nam Bộ. Ấn tượng khi trò chuyện cùng ông là cách ông sử dụng từ “dạ” để đáp lại những câu nói của người đối diện, kể cả khi người đó nhỏ hơn ông. Đó là cách người miền Tây Nam Bộ của Việt Nam thể hiện sự tôn trọng với người khác, vừa là sự thật thà, khiêm nhường, đúng mực của bản thân họ.

“Khi tôi làm việc ở Mỹ, hoặc có dịp công tác ở nhiều nước khác, mọi người đều gọi tôi bằng cái tên thân mật là “Vietnamese” (Người Việt Nam). Tôi tên thật là Huỳnh Công Út, Nick Út là cái tên được gọi nhiều khi tôi vào làm cho Hãng thông tấn AP (Associated Press), nhưng “Vietnamese” là biệt danh tôi thích được gọi nhất”, ông nói rồi cười khoái chí.

Nick sống ở nước ngoài nhiều hơn ở quê mẹ. Thành công trong sự nghiệp của ông cũng gắn liền với một Hãng thông tấn nước ngoài. Nhưng Việt Nam vẫn là nơi ông hướng về nhiều nhất. Mỗi lần về nước ông đều tranh thủ chụp thật nhiều cảnh đẹp quê hương để mang về khoe với bạn bè ở Mỹ. Tất cả họ đều lấy làm ngạc nhiên vì vẻ đẹp của đất nước và con người Việt Nam. Thậm chí có những người ngỏ ý muốn xin theo về Việt Nam để tìm hiểu. “Lúc đó tôi biết, Việt Nam trong lòng bạn bè quốc tế không chỉ là chiến tranh”, ông nói.

Hàng năm Nick đều về quê ít nhất 1 lần. Lần đầu Nick Út về quê kể từ năm 1975 là chuyến đi về vùng lũ Tuy Hòa năm 1989. “Lần đó, chứng kiến bà con chống chọi với cơn lũ trong điều kiện hết sức thiếu thốn, tôi thực sự muốn được chia sẻ cùng họ nhưng chưa có sự chuẩn bị nào. Nhớ ra mình còn một hộp thuốc cảm 500 viên mang theo phòng thân, tôi lấy ra chia cho mọi người với mong muốn có thể chia sẻ phần nào cho họ. Từ khi đó, tôi luôn háo hức những chuyến trở về quê hương. Nhìn bà con đói khổ, tôi cứ thấy mình mắc nợ quê hương” – Nicky dừng nói, mắt nhòe nước.