Ngành cơ khí muốn “ngóc đầu” dậy phải đổi mới quản lý

Ông đánh giá như thế nào về trình độ công nghệ, thiết bị cơ khí của Việt Nam hiện nay?

Hiện tại, trình độ công nghệ, thiết bị sản xuất cơ khí của Việt Nam quá lạc hậu với thế giới. Về cơ bản, các DN cơ khí nội địa thuộc nhiều thành phần kinh tế vẫn đang tổ chức sản xuất ở trình độ công nghiệp 2.0 là công nghệ và quản lý sản xuất mà các nước công nghiệp trên thế giới đã bỏ qua, đặc biệt lại bị chia tách không kết nối được với nhau. Chỉ có rất ít DN cơ khí Việt Nam đạt trình độ công nghiệp 3.0. Điều này khiến cho ngành cơ khí Việt Nam bị thua ngay trên “sân nhà” trước các đối thủ có nền công nghiệp cơ khí hiện đại. Đây là thực tế rất đáng buồn.

Theo ông, đâu là nguyên nhân khiến cho ngành cơ khí Việt Nam tụt hậu như vậy?

Nguyên nhân khiến ngành cơ khí Việt Nam tụt hậu sau gần 20 năm phát triển, từ năm 2000-2018 có trách nhiệm của cả quản lý nhà nước và của các DN nội địa.

Cụ thể, hệ thống chính sách và bộ máy quản lý nhà nước đối với sản xuất cơ khí nội địa không hữu hiệu, không đi vào cuộc sống, không bảo vệ được thị trường nội địa, mất nhiều đơn hàng cho nước ngoài và để DN FDI lấn sân ngay tại thị trường Việt Nam cũng như khu vực. Trong khi đó, các DN cơ khí Việt Nam đầu tư tự phát; nghiên cứu thị trường, quản lý công nghệ yếu kém dẫn đến sản phẩm cơ khí Việt Nam rất khó cạnh tranh với các nước. Sản phẩm cơ khí chủ yếu gia công kết cấu thép, ít sản phẩm có giá trị gia tăng cao.

Sản xuất cơ khí cũng giống như sản xuất của các ngành kỹ thuật khác, thị trường là yếu tố quan trọng nhất. Nhiều năm qua, do những yếu kém nói trên dẫn đến thị trường cơ khí nội địa Việt Nam dù có dung lượng lớn nhưng các DN cơ khí trong nước không thể cạnh tranh, khai thác được. Ví dụ, sản xuất, lắp ráp ô tô, đóng tàu thủy, tàu pha sông biển, tàu đánh bắt hải sản xa bờ, máy cơ giới hóa nông nghiệp, công nghiệp khai thác dầu khí, phát triển hệ thống năng lượng, giao thông vận tải, xây dựng… của Việt Nam rất lớn nhưng hầu như DN nước ngoài thao túng và chiếm lĩnh thị trường.

Để có thể thay đổi cục diện, vươn lên phát triển trong những năm tới, giải pháp nào là khả thi cho ngành công nghiệp cơ khí Việt Nam, thưa ông?

Thời gian tới, chiến lược phát triển công nghiệp cơ khí Việt Nam cần dựa trên cơ sở nghiên cứu tính toán, lựa chọn một số ngành hàng sản xuất sản phẩm cơ khí có thị trường nội địa, có thể cạnh tranh được với sản phẩm của nước ngoài để bổ sung vào danh mục sản phẩm trọng điểm. Đó là sản xuất, lắp ráp ô tô buýt, ô tô tải; chế tạo thiết bị phi tiêu chuẩn, kết cấu thép cho các công trình công nghiệp đầu tư xây dựng mới; chế tạo những trang thiết bị chống ngập mặn, xử lý bảo vệ môi trường, sản xuất năng lượng xanh và một số sản phẩm của công nghiệp quốc phòng. Những sản phẩm cơ khí này phần lớn là đầu tư công, do đó cần có chính sách để tạo đơn hàng trước hết cho sản xuất cơ khí nội địa, kiểu như nhiều nước đã và đang thực hiện hết sức nghiêm ngặt. Nhà nước cần tính toán và có chính sách sao cho DN trong nước có nhiều đơn hàng, thị trường đầu tư phát triển.

Hơn nữa, nhằm bảo vệ thị trường cơ khí nội địa, Việt Nam cần học theo bài học bảo vệ thị trường nội địa của các nước công nghiệp. Đó là, Chính phủ cần xây dựng hệ thống chính sách đồng bộ, hạn chế tối đa việc NK các công nghệ, máy móc trang thiết bị đã qua sử dụng lạc hậu, tiêu tốn năng lượng, ô nhiễm môi trường từ các nước về Việt Nam. Không làm tốt việc này, sản xuất cơ khí nội địa sẽ không bao giờ “ngóc đầu” dậy được để phát triển trong những năm tới.

Nhà nước cần có chính sách phù hợp để tạo cơ hội cho ngành cơ khí phát triển

Ngoài các giải pháp nêu trên, trong tình hình hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng hiên nay, hướng tới mục tiêu nhanh chóng tạo đà phát triển cho ngành cơ khí, VAMI có đề xuất gì tới Chính phủ?

Để xây dựng và bảo vệ được thị trường cho ngành cơ khí nội địa phát triển cũng như bảo vệ được thị trường trong nước trong tình hình Việt Nam ngày càng mở rộng hội nhập kinh tế quốc tế, VAMI kiến nghị Chính phủ cần sớm ban hành một số chính sách. Cụ thể, Chính phủ cần đổi mới quản lý ngành cơ khí trên phạm vi toàn quốc, cho hình thành một cơ quan để giúp Chính phủ thống nhất quản lý và phân bổ nguồn lực cho đầu tư phát triển cơ khí Việt Nam; học tập các nước có hàng rào kỹ thuật, chính sách khuyến khích sản xuất không vi phạm các cam kết tự do thương mại.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng cần ban hành chính sách hạn chế tối đa việc cho NK công nghệ và thiết bị lạc hậu trong sản xuất cơ khí như các nước đã và đang làm trong thời kỳ tự do thương mại; đổi mới chính sách khoa học công nghệ, kế hoạch đầu tư, tài chính, ngân hàng, đào tạo nguồn nhân lực đối với ngành cơ khí; nhanh chóng luật hóa các hoạt động của hiệp hội, ngành hàng để các hiệp hội có cơ sở pháp lý tư vấn, phản biện, kiến nghị với Chính phủ ban hành những chính sách thích hợp trong từng giai đoạn…

Xin cảm ơn ông!