Mừng thọ- nét văn hóa đầu xuân

Các cụ 90-100 tuổi được mặc áo đỏ khăn xếp, ngồi ghế tràng kỷ

Trọng lễ nghi

Năm nay, cụ ông Đỗ Ngọc Oanh (thôn Bất Động, xã Quảng Ngọc, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa) vừa tròn 85 tuổi. Từ 5h sáng, các con cháu đã có mặt đầy đủ tại nhà, mỗi người một chân một tay nấu xôi, làm gà, bày mâm hoa quả… chuẩn bị ngày mừng thượng thọ của cụ. Tuy nhiên, cũng như nhiều nơi khác, ngoài việc tổ chức lễ nghi, ăn uống trong nhà thì mừng thọ đều có phần lễ quan trọng theo quy định của lệ làng mà ai cũng tuân theo. Con cháu cụ Oanh cho biết: “Đó là quy định bắt buộc nhưng cũng là sự mong muốn của mỗi gia đình để thể hiện niềm tự hào có bố mẹ, ông bà thượng thọ và để cả thôn xóm cùng được chia vui, chúc mừng”.

Theo chân vị trưởng họ, tất cả các con cháu cụ Oanh đã mang lễ ra đình làng Bất Động thông báo với Thành Hoàng làng. Sau đó, về làm lễ ở nhà. Cụ Oanh ngồi trên chiếc ghế tràng kỷ, mặc áo đỏ, đội khăn xếp đỏ, đi hài đỏ, nhận những lời chúc và món quà của con cháu, mong cụ sống lâu, để phúc cho con cháu.

Tết Nhâm Thìn 2012, cụ Hà Văn Hải (thôn 3, Tây Tựu, Từ Liêm, Hà Nội) vừa tròn 70 tuổi. Theo nghi thức của làng, những ai ở độ tuổi tròn 70 (trung thọ), 80 (thượng thọ), 90 (thượng thượng thọ), 100 (đại thọ) sẽ tổ chức mừng thọ vào ngày 9-1 âm lịch. Tuổi 70 được mặc áo vàng khăn xếp, 80-90-100 tuổi mặc áo đỏ khăn xếp. Gia đình người mừng thọ sẽ phải sắm ba lễ: Lễ ra đình làng, lễ gia tiên và lễ ở nhà thờ họ. Mâm lễ tùy theo mỗi gia đình thường có trầu, cau, rượu, xôi, thịt. Ngoài ra, ở đây còn có tục lệ lão tuế, đó là những người qua tuổi 55 sẽ mặc áo the, khăn xếp mang rượu, gà ra đình làng làm lễ, báo với các vị tổ tiên trong làng mình đã vượt qua nửa cuộc đời.

Mừng thọ văn minh

Thôn An Hạ, xã An Khánh, Hoài Đức, Hà Nội có tục “lên lão” đối với những người tuổi 49, 50. Tùy theo điều kiện mỗi gia đình mà làm cỗ to hoặc nhỏ. Ông Nguyễn Hữu Mai (56 tuổi, thành viên ban tế ở đình) tâm sự: “Tục lệ lên lão bắt buộc đối với tất cả đàn ông trong làng. Nếu ai đi xa, hoặc công tác thì phải nhờ người ở nhà làm lễ hộ. Nếu không thì sẽ không được công nhận là ông lão, không được tham gia vào các công việc quan trọng của làng. Tương truyền, trước đây có một người không có lễ xin lên lão tuổi 49, 50, 60 không được ra đình ngồi ăn cùng mâm với các cụ, đặc biệt bị mọi người từ trẻ cho tới già gọi bằng... anh”.

Trong đình chia vách Đông dành cho những cụ trên 60 tuổi, vách Tây dành cho những cụ trên 50 tuổi. Các cụ từ 80 trở lên sẽ mặc áo đỏ, đội mũ đỏ; các cụ từ 50 đến 79 thì mặc áo dài, quần trắng, đội khăn xếp đen. Việc sắp xếp các mâm (nhất, nhì, ba, bốn) phụ thuộc vào độ tuổi và thành phần gia đình từ thời phong kiến: tri huyện, chánh tổng hoặc lý trưởng…, ông Mai chia sẻ. Ông Trần Văn Đáng (đội 7, thôn Đầu Đặng, An Khánh, Hoài Đức, Hà Nội) cho biết: “Cách đây 5 năm, những nhà có người được tân lão làm tới 60-70 mâm cỗ là chuyện bình thường. Có nhà ăn lai rai tới hai ngày. Ai cũng cố chứng tỏ khả năng của mình, rồi lại phải làm nhiệm vụ “trả nợ miệng”. Sau tân lão, nhiều nhà gần như sạt nghiệp. Tuy nhiên, dù không có quy định bằng văn bản nhưng những ai chưa làm lễ tân lão, chưa trình báo cho thần linh và bà con làng nước biết mình đã 55 tuổi thì không được làm thượng thọ tiếp”.

Làng Triều Khúc, Thanh Trì, Hà Nội lại có cách mừng thọ khá đặc biệt. Cụ Cao Hùng Trí, vị bô lão trong làng kể lại: “Theo tục lệ của làng từ hơn 1.000 năm nay, những người đến tuổi 68 sẽ được thành hoàng làng cho thêm 2 tuổi thành 70 tuổi, 10 năm sau lên 80 tuổi 10 năm sau nữa lên 90 tuổi. Những người này được xếp vào hàng thọ trong làng và sẽ được tổ chức mừng thọ vào dịp đầu năm mới từ ngày mùng 9 đến 12 tháng Giêng tại đình làng.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Giang Quân, mừng thọ là phong tục có từ ngày xưa. Trong tâm thức dân gian, người có tuổi thọ và gia đình có người cao tuổi thường được xem là có phúc lớn. Vì thế, việc tổ chức mừng thọ không chỉ thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” mà còn nhân lên nét đẹp văn hóa “kính già, trọng lão”.

“Đối với các cụ già, tổ chức mừng thọ là để động viên, khích lệ tinh thần tuổi cao, gương sáng để các cụ tiếp tục khỏe mạnh, sống lâu, sum vầy với con cái. Nhưng việc mừng thọ nên tổ chức trang trọng, nhẹ nhàng, ấm cúng, có chè, bánh kẹo và những bài hát chúc mừng các cụ; tránh việc tổ chức tiệc lớn, gây lãng phí, tốn kém. Những tập tục lạc hậu nên bỏ dần để mừng thọ ngày càng văn minh”, ông Giang Quân nói.

Hồng Nụ