Lộ trình giảm thuế NK ô tô- Lo cho sản xuất trong nước

Để phát triển sản xuất trong nước, điều mà các doanh nghiệp ô tô trông đợi đó chính là quyết sách ổn định, nhất quán và lâu dài của Chính phủ. Ảnh: H.P.

Khi mốc thời điểm thuế trong khu vực xuống 0% còn rất ngắn thì ngành công nghiệp ô tô Việt Nam còn đang ngổn ngang rất nhiều khó khăn. Tuy có tốc độ tăng trưởng nhanh song thị trường ô tô Việt Nam hiện chỉ bằng 1/2 của Philippines, 1/5 của Malaysia, 1/10 của Indonesia và Thái Lan. Cùng với đó là áp lực cạnh tranh khi các cam kết trong hội nhập được thực hiện; Công nghiệp hỗ trợ cho công nghiệp ô tô vẫn chưa phát triển, nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu.

Đây được đánh giá là thời điểm “thử thách” với ngành sản xuất ô tô trong nước trước xu thế thuế giảm, xe NK nguyên chiếc gia tăng. Một câu hỏi được đặt ra là liệu có còn DN nào muốn đầu tư sản xuất ô tô và với xu thế đua nhau NK xe nguyên chiếc, bài toán cân đối ngoại tệ, giảm nhập siêu sẽ tính thế nào?

Thuế giảm, xe NK ắt gia tăng

Thị trường ô tô Việt Nam năm 2016 ghi nhận một thực tế đã được nhìn thấy trước, đó là xu thế NK xe từ các nước trong khu vực, đặc biệt là Thái Lan tăng nhanh. Hiện Thái Lan từ vị trí thứ 4 (năm 2015) đã vượt qua Trung Quốc, Nhật Bản vươn lên dẫn đầu về lượng xe NK vào Việt Nam (7 tháng năm 2016, ô tô từ Thái Lan XK vào Việt Nam đạt 18.840 xe, tăng 55,4%).

Thái Lan là nước có ngành công nghiệp ô tô phát triển nhất khu vực Aseanvới sản phẩm đa dạng, chất lượng tốt, giá thành sản xuất rẻ, chi phí vận chuyển thấp… Quan trọng hơn ô tô NK từ Thái Lan có lợi thế rất lớn về giá khi năm 2016, thuế suất thuế NK ôtô nguyên chiếc từ Asean về Việt Nam giảm xuống 40%. Xu thế này được dự báo sẽ còn tiếp tục gia tăng khi theo lộ trình, năm 2017, thuế suất thuế NK sẽ tiếp tục giảm xuống còn 30% và thuế TTĐB giảm 5% (đối với dòng xe có dung tích xi lanh 1.5L từ 45% xuống 40%). Đặc biệt năm 2018 thuế NK sẽ giảm còn 0% và thuế TTĐB tiếp tục giảm 5% (cho xe có dung tích xi lanh 1.5L và 2.0L).

Nhận định từ các chuyên gia trong lĩnh vực này đều cho rằng làn sóng xe NK từ Asean (trong đó chủ yếu là Thái Lan, Indonesia) sẽ tràn vào Việt Nam trong thời gian tới.

Không chỉ Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), với Hàn Quốc, bên cạnh Hiệp định giữa ASEAN và Hàn Quốc, vào tháng 12-2015, Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Hàn Quốc (VKFTA) bắt đầu có hiệu lực cũng giúp hàng hóa từ nước này, đặc biệt máy móc thiết bị, nguyên phụ liệu và ô tô... có thuế NK vào Việt Nam thấp hơn, thậm chí về 0%.

Cùng với đó ô tô nguyên chiếc từ một thị trường khá mới là Nga, với những ưu đãi đến từ Hiệp định thương mại tự do với Liên minh Kinh tế Á - Âu (VN - EAEU FTA). Việt Nam với Nga đã cùng ký riêng một Hiệp Nghị định thư Hợp tác về ô tô, theo đó Việt Nam sẽ cho phép các DN liên doanh giữa Nga với Việt Nam được NK miễn thuế xe nguyên chiếc để bán thăm dò dung lượng và thị hiếu của thị trường, đồng thời cho hưởng hạn ngạch miễn thuế cụ thể đối với linh kiện, phụ tùng lắp ráp ô tô trong vòng 5 năm. Đây là khoảng thời gian trước khi thuế NK linh kiện, phụ tùng ô tô theo VN – EAEU FTA được cắt giảm dần về 0%. Theo lộ trình, Nga sẽ XK sang Việt Nam 2.550 xe trong 3 năm đầu và 13.500 phụ kiện trong 5 năm đầu. Do vậy lượng xe ô tô nguyên chiếc từ thị trường Nga XK vào Việt Nam cũng sẽ giá tăng trong thời gian tới.

Nỗi lo nhập siêu

Bức tranh thị trường ô tô Việt Nam 9 tháng đầu năm 2016 cho thấy nhu cầu sở hữu ô tô tại Việt Nam rất lớn, bất chấp việc giá xe hiện đang cao và sẽ tiếp tục tăng cao. 9 tháng năm 2016, toàn thị trường đạt 214.398 xe các loại, tăng 31% so với cùng kỳ.

Nhận định chung của các DN kinh doanh ô tô là tốc độ tăng trưởng năm 2016 vẫn rất tốt, thậm chí có thể bằng năm 2015 (năm thị trường ô tô Việt Nam đạt tốc độ tăng trưởng cao nhất từ trước đến nay với 244.914 xe, tăng trưởng 55%, riêng NK tăng tới 77% ).

Trong giai đoạn tới thị trường ô tô Việt Nam sẽ vẫn tiếp tục tăng trưởng tốt nhờ kinh tế phát triển ổn định, nhu cầu sử dụng ô tô ngày một gia tăng. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng nhanh chóng của mặt hàng ô tô kéo theo nỗi lo về ùn tắc giao thông. Đặc biệt với xu thế gia tăng NK nguyên chiếc như hiện nay, nỗi lo về nhập siêu từ ô tô đang là bài toán cần được tính đến.

Thực tế tình trạng nhập siêu của Việt Nam trong những năm gần đây nhìn chung đã được cải thiện, 9 tháng đầu năm 2016 Việt Nam xuất siêu gần 2,76 tỷ USD; nhập siêu của Việt Nam từ Trung Quốc cũng giảm nhẹ trong thời gian gần đây, nhưng lại tăng cao từ Hàn Quốc và các nước ASEAN.

Phân tích kỹ hơn sẽ thấy cơ cấu NK của Việt Nam chủ yếu gồm ba cấu phần chính: Hàng vốn đầu tư (tức thiết bị máy móc, nguyên liệu), hàng trung gian và hàng tiêu dùng, trong đó hàng tiêu dùng chiếm khoảng 10%. Hàn Quốc, ASEAN, và Trung Quốc là ba đối tác mà Việt Nam nhập siêu nhiều nhất. Đối với ASEAN, Việt Nam nhập siêu không nhiều từ khu vực này, nhưng riêng với một số mặt hàng, và với một số nước như Thái Lan thì Việt Nam không những nhập siêu mà mức nhập siêu đang tăng lên. Nhận định của các chuyên gia cho rằng xu thế này có liên quan đến thực tế người tiêu dùng Việt Nam đang có thu nhập ngày càng tăng lên, kéo theo nhu cầu tiêu dùng hàng xa xỉ, đắt tiền như ô tô...

Chính vì vậy với xu thế thuế NK trong khu vực ASEAN và Hàn Quốc giảm, mặt hàng tiêu dùng không được khuyến khích là ô tô sẽ gia tăng nhanh chóng gây áp lực không nhỏ cho việc cân đối cán cân thương mại.

Năm 2014 Việt Nam chi tới 1,581 tỷ USD (tăng 119%) để NK 70.956 ô tô nguyên chiếc (tăng 102%); năm 2015 Việt Nam bỏ ra 1,9 tỷ USD (tăng 88,6%) để NK 125.534 xe nguyên chiếc (tăng 77%). 9 tháng năm 2016 do nhiều lý do liên quan đến sự thay đổi, chưa ổn định trong chính sách lượng và trị giá NK ô tô nguyên chiếc có giảm (7,3% lượng và 16,9% giá trị) song Việt Nam cũng đã bỏ ra 1,75 tỷ USD để NK 77.515 xe.

Theo số liệu của Cục Đăng kiểm Việt Nam, năm 2015 Việt Nam có 282.300 xe đăng ký mới, dự kiến năm 2016 là 344.600 xe. Theo dự báo đến năm 2020, Việt Nam sẽ đạt mức thu nhập bình quân đầu người khoảng 3.000 USD và bước vào giai đoạn phổ cập ô tô. Nhu cầu thị trường trong nước năm 2025 có thể lên 500.000 - 600.000 xe/năm. Nếu sản xuất trong nước không cạnh tranh nổi, xe NK gia tăng, lượng ngoại tệ hàng năm bỏ ra để NK mặt hàng ô tô được ước tính là con số rất lớn, ảnh hưởng không nhỏ đến bài toán kiềm chế nhập siêu, tác động xấu tới nền kinh tế.

Bài toán đầu tư trong nước

Năm 2014, Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược và Quy hoạch phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035, xác định ô tô là ngành công nghiệp quan trọng đối với nền kinh tế nước nhà, trong đó nhấn mạnh cần khuyến khích phát triển ngành công nghiệp ô tô bằng những chính sách ổn định, nhất quán và dài hạn.

Trong lĩnh vực đầu tư sản xuất ô tô trong nước, DN Việt Nam có 2 tên tuổi lớn, đó là Công ty ô tô Xuân Kiên (Vinaxuki)và Công ty ô tô Trường Hải (Thaco). Nếu Vinaxuki theo đuổi việc chế tạo ra chiếc ô tô du lịch made in Vietnam, thì Thaco lại hợp tác với các thương hiệu quốc tế, nhưng chưa có cơ sở sản xuất tại Việt Nam và khu vực ASEAN. Phương thức được Thaco đưa ra là phải có thị trường tiêu thụ, sau đó mới quay lại đầu tư cho sản xuất, đi từ các chi tiết đơn giản đến những chi tiết khó hơn, tốn tiền đầu tư hơn và từng bước thâm nhập vào chuỗi sản xuất của các thương hiệu quốc tế, gia tăng sản xuất tại Việt Nam với tư cách là bàn đạp mở thị trường ASEAN.

Chiến lược là vậy, bỏ không ít tiền, tâm huyết đeo đuổi đầu tư sản xuất ô tô nhưng đến nay, Vinaxuki đang gặp nhiều khó khăn, còn lại Thaco vẫn theo đuổi mục tiêu phát triển sản xuất ô tô để rồi chinh phục ra thị trường ASEAN.

Theo ông Trần Bá Dương, Chủ tịch HĐQT Thaco, tại Việt Nam, số DN đang lắp ráp ô tô có lợi thế là Thaco và Toyota. Toyota có thể nhập xe từ các nước ASEAN mà họ có cơ sở sản xuất, còn Thaco nếu không làm ở Việt Nam thì sẽ không có gì. Vì thế, Thaco sẽ làm hết sức, quyết tâm để đẩy sản lượng lên, giảm giá để đạt sản lượng.

Và Thaco đã và đang “đổ” ra không ít tiền của để trụ vững và phát triển trong ngành sản xuất ô tô tại Việt Nam. Tổng dự kiến kế hoạch đầu tư cho giai đoạn 2016 - 2018 của Thaco là 30.110 tỷ đồng, bao gồm 20.372 tỷ đồng đầu tư cho khu phức hợp Chu Lai và 9.738 tỷ đồng cho hệ thống phân phối và showroom bán lẻ. Đơn cử Thaco đầu tư nhà máy mới có công suất trên 100.000 xe/năm, đồng thời thay đổi toàn diện về công nghệ và thiết kế nhằm nâng cao chất lượng xe buýt theo tiêu chuẩn quốc tế và hướng đến XK. Hãng cũng lên kế hoạch sản xuất kinh doanh xe mini buýt (12 - 16 chỗ). Đối với dòng xe ô tô du lịch, ngoài nhà máy lắp ráp xe Mazda tại khu phức hợp này, Thaco sẽ xây dựng thêm một nhà máy ô tô Mazda hoàn toàn mới có công suất lớn hơn, lên đến 100.000 xe/năm tại đây. Cùng với đó Thaco cũng sẽ phát triển tổ hợp các nhà máy công nghiệp hỗ trợ để cung ứng linh kiện cho các nhà máy lắp ráp ô tô bán ra thị trường nội địa và tham gia XK.

Với Toyota Việt Nam, mặc dù vẫn khẳng định tiếp tục sản xuất ô tô tại Việt Nam, nhưng thời gian qua, liên doanh này chưa có động thái gì rõ nét thể hiện cho mục tiêu đó cả. Thậm chí hiện xu thế gia tăng NK, nhất là dòng xe bán tải trong khu vực của Toyota Việt Nam đang khá rõ. Liên doanh này hiện đang “nghe ngóng” chờ đợi các quyết sách cụ thể hơn của Chính phủ để “quyết” sẽ sản xuất ô tô hay NK ô tô.

Nhận định cho rằng thời gian không còn nhiều, một DN khác, vốn “chuyên” về NK ô tô nguyên chiếc lại đang có những bước đi chiến lược để đầu tư vào sản xuất lắp ráp ô tô tại Việt Nam, đó là Hyundai Thành Công. Hiện DN này đang lắp ráp 3 mẫu xe tại Nhà máy ô tô của mình đặt tại Ninh Bình. Không dừng ở đó, Hyundai Thành Công đã đạt được những thoả thuận ban đầu và hoàn tất những bước quan trọng trong việc hợp tác với Hyundai để đầu tư sản xuất lắp ráp các sản phẩm của Hyundai tại Việt Nam, đưa Việt Nam trở thành trung tâm cung cấp xe Hyundai tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Ông Trần Bá Dương cho rằng, DN làm dự án và đưa ra các đề xuất cũng phải nhanh, nhưng từ phía Chính phủ cũng cần phải có những quyết định sớm để không lỡ cơ hội, bởi không cần tới năm 2018, mà từ năm 2017, khi thuế NK xe NK về 30% là lắp ráp xe của các DN hiện có tại Việt Nam đã bị khó rồi.