Kinh tế thị trường ở Việt Nam: Có đặc thù nhưng không làm trái quy luật

Kinh tế thị trường là hướng đi tất yếu và đúng đắn Việt Nam đang theo đuổi. Ảnh: Khả Doanh

Thời gian gần đây, vấn đề kinh tế thị trường ở Việt Nam lại được “làm nóng” với nhiều cuộc hội thảo, hội nghị của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ban Kinh tế Trung ương, các Viện nghiên cứu...

Trong một hội thảo về xây dựng thể chế kinh tế thị trường do Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức cách đây không lâu, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng phát biểu: “Với xuất phát điểm thấp, nguồn lực hạn chế nên nền kinh tế Việt Nam có đặc thù riêng. Làm sao để nền kinh tế này tiếp cận với các chuẩn mực, thông lệ tốt của thế giới mà các nước đi trước phải mất cả vài trăm năm để có? Việt Nam thích những cái hay nhất của thế giới, những cái là quy luật khách quan, tự nhiên, đó là điều đúng đắn để đi theo, nhưng Việt Nam cũng có những điều kiện riêng cần phải hài hòa hóa”.

GS.TS Trần Minh Đạo (Đại học Kinh tế quốc dân) trong bài nghiên cứu về “Mối quan hệ giữa Nhà nước và thị trường trong nền kinh tế thị trường Việt Nam” nhấn mạnh: Cho đến thời điểm này, Việt Nam đi theo mô hình kinh tế thị trường là bất di bất dịch và không thể đảo ngược. Tuy nhiên điều này cũng phải “dò đá” hàng chục năm mới đi đến sự dứt khoát, để rồi dần dần có được những quyết sách của lãnh đạo Đảng và Nhà nước Việt Nam tiệm cận dần tới chân lý. Quá trình này cũng phải trả một cái giá không nhỏ. Đây cũng chính là điều khác biệt giữa Việt Nam với các nước công nghiệp mới (NICs) và cũng là một trong những nguyên nhân làm cho mục tiêu cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại đi rất chậm chạp và có dấu hiệu bị đe dọa.

TS Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển cho rằng: Kinh tế thị trường tuy có nhiều mô hình khác nhau nhưng vẫn có những nguyên tắc, quy luật phổ quát cần được vận dụng phù hợp với trình độ, điều kiện phát triển của từng nước. Không thể vì tính đặc thù của các mô hình mà làm trái với những nguyên tắc, quy luật phổ quát đó. Một vấn đề có tính phổ quát của nền kinh tế thị trường hiện đại là chế độ sở hữu trong nền kinh tế được xác định với sở hữu tư nhân là phổ biến, là động lực phát triển kinh tế chủ yếu. Kinh tế Nhà nước chỉ tồn tại trong một số lĩnh vực mà các thành phần kinh tế khác không có điều kiện làm hoặc không làm, chủ yếu là trong lĩnh vực công ích. Ở giai đoạn kinh tế còn mới bước đầu phát triển thì kinh tế Nhà nước cần đi đầu trong những ngành và lĩnh vực mới có tác dụng mở đường và lĩnh vực quốc phòng an ninh có những yêu cầu đặc biệt. Nhà nước giảm đến mức tối thiểu chức năng trực tiếp làm kinh tế; tập trung làm chức năng kiến tạo phát triển, phát triển dịch vụ công, hàng hóa công, bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội, điều tiết và ổn định kinh tế vĩ mô, bù đắp những hạn chế và khắc phục mặt trái của thị trường.

Phục vụ lợi ích của nhân dân

PGS-TS Nguyễn Văn Nam, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thương mại cho rằng: Thể chế như hiện nay là thị trường nửa vời vì vẫn còn nhiều biện pháp can thiệp hành chính của Nhà nước vào nền kinh tế thị trường. Thế chế ấy sẽ không phát triển được. Chẳng hạn muốn xử lý nợ xấu phải dùng “tiền tươi tóc thật” chứ không phải chuyển nợ xấu từ ngân hàng này sang một đơn vị khác. Chúng ta đã định hướng đúng việc thực hiện thể chế kinh tế thị trường song khi thực hiện còn ngập ngừng, nên cần đẩy mạnh hơn.

Bình luận về việc phát triển nền kinh tế thị trường thời gian qua, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan chia sẻ: Nhìn về pháp luật, Việt Nam đang hình thành hệ thống pháp luật thị trường, nhưng không thể chỉ nhìn vào số văn bản, hay nội dung văn bản mà cần nhìn vào việc thi hành pháp luật. Việt Nam có độ vênh cực lớn giữa nội dung văn bản pháp quy với việc thực hiện. Nếu dùng thước đo cụ thể bằng cảm nhận của DN, thì rõ ràng kinh tế thị trường Việt Nam về mặt pháp luật còn chưa đầy đủ, còn rất nhiều vấn đề. Nếu so với Trung Quốc, kinh tế thị trường Việt Nam không được phát triển bằng.

GS.TS Trần Minh Đạo cho rằng: Phải thực sự xây dựng được một Nhà nước pháp quyền với hệ thống pháp luật hoàn chỉnh. Trên cơ sở đó toàn xã hội phải thượng tôn pháp luật, không có một tổ chức, cá nhân nào đứng ngoài vòng pháp luật và trên luật pháp. Hệ thống luật pháp cũng phải cần được xây dựng phục vụ cho phát triển thể chế kinh tế thị trường, khuyến khích tự do kinh doanh, tự do cạnh tranh, ngăn cản mọi hành vi độc quyền gian dối trong kinh doanh hoặc gian dối trong việc có được những khoản thu không minh bạch.

Ông Raymond Mallon, Cố vấn cao cấp Dự án nâng cao năng lực cạnh tranh Việt Nam góp ý: Việt Nam cần tập trung xây dựng thể chế kinh tế theo hướng đảm bảo quyền sở hữu và thúc đẩy cạnh tranh, khuyến khích đổi mới, sáng tạo, tăng trưởng năng suất và tăng thu nhập. Bên cạnh đó, giảm rủi ro kinh doanh là nhiệm vụ cốt lõi của Nhà nước trong phát triển kinh doanh. Việt Nam cũng cần thay đổi tư duy, nhận thức về vai trò Nhà nước để tạo thuận lợi phát triển kinh doanh phục vụ lợi ích của nhân dân; duy trì các nỗ lực đẩy mạnh cải cách quy định và thủ tục hành chính để giảm chi phí trong kinh doanh như: Đơn giản hóa, tăng cường sử dụng công nghệ thông tin, cải thiện cơ chế đảm bảo nâng cao trách nhiệm của khu vực công.