Cần thừa nhận chế định “đặc quyền” trong nghề luật sư?

Tại Hội nghị Đại biểu Quốc hội chuyên trách diễn ra gần đây, ông tỏ ý không đồng tình với Khoản 3 Điều 19 Bộ luật Hình sự 2015, theo đó: “Người bào chữa phải chịu trách nhiệm hình sự trong trường hợp không tố giác các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác quy định tại Điều 389 của Bộ luật Hình sự”. Xin ông giải thích rõ hơn quan điểm của mình?

Nghiên cứu Điều 389 Bộ luật Hình sự thì thấy phạm vi các tội mà người bào chữa phải chịu trách nhiệm hình sự (nếu không tố giác) là rất rộng; tác động không nhỏ tới tâm lý người bào chữa, dẫn đến việc bào chữa có thể sẽ hình thức, vì sợ tai nạn nghề nghiệp.

Trong khi đó, Điều 9 Luật Luật sư 2012 quy định cấm luật sư tiết lộ thông tin về vụ việc, về khách hàng mà mình biết được trong khi hành nghề, trừ trường hợp được khách hàng đồng ý bằng văn bản hoặc pháp luật có quy định khác. Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (BLTTHS 2015) - là “pháp luật khác” - đã quy định “người bào chữa không được tiết lộ thông tin về vụ án, về người bị buộc tội mà mình biết khi bào chữa, trừ trường hợp người này đồng ý bằng văn bản”, không còn có câu “thòng” là trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Vì vậy, theo BLTTHS 2015, luật sư muốn tiết lộ thông tin của khách hàng thì phải hỏi ý kiến họ, dĩ nhiên, không bao giờ họ đồng ý.

Theo đó, khoản 3 Điều 19 BLHS 2015 quy định xử lý người bào chữa nếu không tố giác tội phạm “tiết lộ thông tin do khách hàng cung cấp” là xung đột với quy định nêu trên của BLTTHS 2015 vừa được Quốc hội thông qua.

Hơn nữa, điều 19 dự thảo BLHS coi luật sư như người thân thích ruột thịt của người bị buộc tội là bố, mẹ anh chị em ruột của họ nếu không tố giác tội phạm thì phải chịu trách nhiệm hình sự như nhau là đánh đồng bản chất, là hoàn toàn bất hợp lý.

BLTTHS 2015 đang phải tạm dừng thi hành để chờ dự thảo BLHS 2015 sửa đổi thông qua. Nếu quy định này của BLHS 2015 được Quốc hội thông qua vào kỳ họp thứ 3 tới thì Điều 73 BLTTHS 2015 sẽ phải sửa đổi theo, thưa ông?

Đúng vậy. Nhưng về kỹ thuật làm luật thì các luật không được xung đột nhau. Không thể vì sửa luật này lại kéo theo sửa luật khác khi luật đó vừa được thông qua đang chờ có hiệu lực như BLTTHS 2015 lần này. Kinh nghiệm một số nước trên thế giới như Đức, Nhật, Mỹ… thừa nhận chế định “đặc quyền” trong nghề nghiệp luật sư cũng như trong mối quan hệ giữa luật sư với Nhà nước, giữa luật sư và khách hàng. Luật sư có trách nhiệm bảo mật tuyệt đối thông tin của khách hàng, vì vậy, không bao giờ luật sư lại đi tố giác thân chủ của mình.

Thưa ông, có ý kiến nhấn mạnh rằng luật sư là người bảo vệ quyền lợi cho thân chủ, nhưng phải là “quyền lợi hợp pháp”. Mặt khác, luật sư đồng thời cũng không thể không thực hiện nghĩa vụ công dân?

Luật sư dĩ nhiên chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của thân chủ, quyền lợi không hợp pháp thì không bảo vệ và nếu có bảo vệ cũng không được chấp nhận. Khoản 3 Điều 19 dự thảo BLHS 2015 quy định, người bào chữa phải chịu trách nhiệm về tội “không tố giác tội phạm do chính người mà mình bào chữa đã thực hiện hoặc đã tham gia thực hiện mà người bào chữa biết được khi thực hiện nhiệm vụ bào chữa”. Quy định này có thể hiểu, hoặc là trong quá trình bào chữa phát hiện tội phạm thân chủ đang bị điều tra, truy tố không chính xác hoặc còn bị bỏ lọt tội phạm hoặc là tội phạm khác trước đó ngoài tội phạm đang bị điều tra, truy tố. Nhưng Luật Luật sư quy định về nghĩa vụ của luật sư, BLTTHS 2015 quy định nghĩa vụ của luật sư đều không có quy định luật sư phải tố giác tội phạm do người mà mình bào chữa đã thực hiện hoặc đã tham gia thực hiện như Điều 19 dự thảo BLHS 2015 quy định mà các đại biểu Quốc hội đang thảo luận cho ý kiến.

Mặt khác, khi tiếp xúc với thân chủ, luật sư chỉ được nghe thân chủ trình bày về việc họ đang nhờ luật sư bào chữa, nếu có nói thêm một hành vi họ đã thực hiện trước đó khó có thể xác định có thuộc các tội quy định tại Điều 389 BLHS 2015hay không, đã bị phát hiện hay chưa. Luật sư mới chỉ nghe qua họ kể thì chưa có gì minh chứng là luật sư “biết rõ”, vì lúc này mới đang là lời nói đơn phương của thân chủ. Nếu chỉ nghe như vậy mà đã đi tố giác thân chủ thì còn có khả năng luật sư bị tố ngược là “vu khống”.

Về ý kiến cho rằng, luật sư không thể không thực hiện nghĩa vụ công dân, tôi cho rằng ở thời điểm không thực hiện trách nhiệm bào chữa thì đúng là luật sư – công dân A khi biết một người đã thực hiện hành vi phạm tội có trách nhiệm tố giác tội phạm. Nhưng khi công dân A là luật sư đã nhận trách nhiệm tham gia tố tụng bào chữa cho khách hàng thì anh ta phải tuyệt đối tuân theo quy định của Luật Luật sư và BLTTHS.

Cũng liên quan đến hoạt động của luật sư, Điều 382 cũng đã quy định chủ thể là người bào chữa phải chịu trách nhiệm hình sự về tội cung cấp tài liệu sai sự thật hoặc khai báo gian dối, ông có đồng tình?

Liên đoàn Luật sư Việt Nam đã đề nghị cân nhắc việc quy định chủ thể là người bào chữa phải chịu trách nhiệm hình sự trong Điều 382.

Theo BLTTHS 2015 thì người bào chữa có quyền đưa ra những tài liệu do đương sự cung cấp hoặc tự mình thu thập để cung cấp cho cơ quan tiến hành tố tụng mà họ cho là có thể gỡ tội cho thân chủ mình. Vào thời điểm thu thập, cung cấp chứng cứ, người bào chữa không thể xác định được tài liệu đó là có sai sự thật hay không, mức độ sai sự thật đến đâu. Qua thực tiễn xét xử, muốn xác định chứng cứ thật, giả, Tòa án phải căn cứ vào kết luận của cơ quan có thẩm quyền giám định. Quá trình xác định sự thật khách quan của vụ án còn phụ thuộc vào việc xem xét, đánh giá chứng cứ của HĐXX không thuộc thẩm quyền của người bào chữa. Mặt khác, hành vi cung cấp tài liệu không phải tự mình làm giả, mới cung cấp, không biết có gây hậu quả hay không, “hậu quả còn phụ thuộc giá trị của tài liệu cung cấp liên quan đến vụ án” để xác định hành vi đó có cấu thành tội phạm hình sự hay không, có gây tác hại đáng kể cho xã hội để phải xử lý về mặt hình sự hay không? Điều 382 quy định buộc luật sư phải chịu trách nhiệm về hành vi cung cấp tài liệu sai sự thật không có xác định tính chất, mức độ nào thì bị xử lý, có bị xử lý hành chính trước hay không là rất không hợp lý và không bình đẳng với các loại tội phạm và các chủ thể khác trong BLHS.

Hơn nữa, điều luật này còn gộp chung hành vi của nhiều người tham gia tố tụng như người làm chứng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch... với hoạt động nghề luật sư - rất khác nhau về bản chất - cũng là không hợp lý. Theo quy định của BLTTHS, không có quy định người bào chữa có quyền hoặc nghĩa vụ “khai báo”.

Tóm lại, Điều 382 quy định người bào chữa “khai báo gian dối” phải chịu trách nhiệm hình sự là không phù hợp về kỹ thuật lập pháp; quy định gộp không rõ ràng trong luật này sẽ không khả thi nhưng lại tạo áp lực, rất ảnh hưởng đến sự phát triển nghề luật sư trong giai đoạn Đảng và Nhà nước đang khuyến khích và tạo động lực cho sự phát triển nghề đặc thù này ở nước ta hiện nay.

Xin cảm ơn ông!