Cần đánh giá tác động toàn diện về tăng thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá

Hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá” diễn ra tại Hà Nội ngày 16/7/2024.

Bộ Tư pháp vừa tổ chức phiên họp thẩm định Dự án Luật TTĐB (sửa đổi) để lấy ý kiến thành viên Hội đồng thẩm định và các bên liên quan trước khi thực hiện các bước kế tiếp để hoàn thiện Báo cáo thẩm định theo quy định.

Đánh giá tác động đến xã hội và doanh nghiệp

Theo đại diện Bộ Kế hoạch và Đầu tư đánh giá, việc sửa đổi Luật Thuế TTĐB sẽ có ảnh hưởng tới nhiều ngành hàng, doanh nghiệp; do vậy cần đánh giá tác động và xây dựng lộ trình thực hiện phù hợp, tránh gây “sốc” cho doanh nghiệp, hạn chế xáo trộn tới việc làm của người lao động.

Đại diện Bộ Nội vụ cũng đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục đánh giá tác động xã hội đối với các chính sách mới, nhất là về căn cứ tính thuế tiêu thụ đặc biệt, tránh gây áp lực, ảnh hưởng đến sản xuất, kinh doanh của tổ chức, cá nhân; bảo đảm hài hòa hoạt động cũng như doanh thu của các mặt hàng chịu tác động với mục tiêu của chính sách.

Cũng tại phiên họp này, về phía các hiệp hội có sản phẩm thuộc đối tượng điều chỉnh của dự thảo Luật, đại diện Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam bày tỏ ý kiến, nếu mức thuế áp dụng với thuốc lá điếu tăng đột ngột và lớn như dự thảo Luật (từ năm 2026 là 2.000-5.000/bao và 10.000/bao vào năm 2030) sẽ ảnh hưởng lớn tới ngành thuốc lá ở nhiều khía cạnh như: giá bán xuất xưởng, giá bán lẻ, gói chi tiêu của người tiêu dùng, an sinh xã hội, việc làm của người dân trồng thuốc lá và người lao động trong cơ sở phân phối thuốc lá.

Trả lời phỏng vấn báo chí về phương án tăng thuế để hạn chế sử dụng thuốc lá, ông Trần Văn Tuấn, Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Bắc Giang cho biết: “Việc lựa chọn phương án cần tính đến sự hài hòa, tác động đến doanh nghiệp, làm sao không tạo ra áp lực quá lớn thông qua việc đánh giá tác động toàn diện, kỹ lưỡng, đưa ra chính sách phù hợp, có thể đưa ra chính sách tăng thuế, đồng thời có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong sản xuất, kinh doanh, điển hình như giảm thuế GTGT 2% như trong thời gian qua”.

Trước đó, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng khẳng định các doanh nghiệp đồng tình với quan điểm của Đảng và Nhà nước trong việc sử dụng chính sách thuế TTĐB để bảo vệ sức khỏe người dân, hạn chế tiêu dùng các mặt hàng có hại cho sức khỏe. Tuy nhiên, dự thảo hiện đề xuất mức tăng thuế mạnh và tốc độ tăng thuế nhanh đối với các mặt hàng này. Điều này sẽ khiến các doanh nghiệp không thể điều chỉnh công suất sản xuất phù hợp với sự sụt giảm sản lượng tiêu thụ do chính sách thuế, sẽ dẫn đến nhiều dự án đầu tư gặp thua lỗ, không thể thu hồi vốn.

Thêm vào đó, sự sụt giảm sản lượng quá nhanh sẽ tác động tiêu cực đến việc làm của người lao động, khó để chuyển đổi nghề nghiệp cho số lượng lao động dôi dư từ các nhà máy. Do đó, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu đưa ra lộ trình tăng thuế đối với thuốc lá phù hợp hơn với tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Các mô hình đánh giá tác động

Mới đây, tại hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá” diễn ra tại Hà Nội ngày 16/7/2024, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) cho rằng cần nghiên cứu các mô hình đánh giá tác động của phương án tăng thuế để đưa ra các phương án có thể hài hòa nhiều mục tiêu khác nhau, điển hình như mô hình mà Công ty PwC và Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính) đã trình bày tại Hội thảo.

Theo đó, bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Chủ tịch PwC Việt Nam đã phân tích các kịch bản có thể xảy ra khi thuế TTĐB thuốc lá tăng quá nhanh tại Việt Nam. Nếu áp dụng phương án của Bộ Tài chính, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể sẽ giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại, trong khi thuốc lá lậu có thể tăng lên 50 tỷ điếu vào năm 2030, thất thu từ thuốc lá lậu có thể lên đến 40 nghìn tỷ đồng vào năm 2030 so với mức 5-6 nghìn tỷ đồng hiện tại. Hoạt động sản xuất kinh doanh sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, và rủi ro nhiều doanh nghiệp thu hẹp sản xuất, thậm chí đóng cửa tương tự như tại Malaysia khi quốc gia này tăng thuế sốc, kéo theo việc làm của người lao động tại các nhà máy thuốc lá, nông dân ở các vùng trồng nguyên liệu và các nhà bán lẻ, bán buôn chịu tác động tiêu cực.

Mô hình đánh giá tác động của việc điều chỉnh thuế TTĐB đối với thuốc lá của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính) cũng nhận được sự quan tâm của nhiều đại biểu. Theo đó, ở cả 2 phương án tăng thuế của Bộ Tài chính, tổng lượng tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm khoảng 7% vào năm 2030. Sản lượng thuốc lá hợp pháp ở cả 2 phương án đều giảm mạnh vào năm 2030: thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỷ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025 trước khi tăng thuế. Điều này sẽ gây ra thiệt hại nặng nề cho ngành thuốc lá, các doanh nghiệp có thể phá sản trong thời gian ngắn khi doanh thu sụt giảm khoảng 32%-35%.

Ngược lại, lượng thuốc lá lậu sẽ tăng mạnh ở cả 2 phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất. Đến năm 2030, thuốc lá lậu có thể sẽ tăng 205% ở phương án 1 (khoảng 22 tỷ điếu) và tăng 230% ở phương án 2 (tương đương 24 tỷ điếu) so với 2025.

Các mô hình đánh giá tác động của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính) và PwC Việt Nam cho thấy có mối liên hệ rõ ràng giữa việc tăng sốc thuế với tình trạng tăng thuốc lá lậu và việc giảm nguồn thu từ thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá.

Các chuyên gia tại Hội thảo cũng khuyến cáo Việt Nam cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế khi tăng thuế TTĐB để hài hòa nhiều mục tiêu khác nhau, song song với việc thực hiện đồng bộ và nâng cao các biện pháp quản lý Nhà nước, đẩy mạnh hơn nữa công tác phòng chống thuốc lá lậu.