Bộ Kế hoạch và Đầu tư góp ý gì về cơ chế phát triển điện mặt trời mái nhà?

Kính gởi ban biên tập,
Kính gởi Thủ Tướng Chính Phủ, phó Thủ Tướng Trần Hồng Hà, bộ trưởng bộ Công Thương,
Tôi xin ý kiến đóng góp như sau:
ĐỂ KHÔNG ĐỂ LÃNG PHÍ TÀI NGUYÊN, NGUỒN LỰC XÃ HỘI ĐỐI VỚI ĐIỆN NĂNG LƯỢNG MẶT TRỜI
I. Sự “hấp thụ” điện năng lượng tái tạo (ĐNLTT) đối với hệ thống điện Quốc Gia
a. Nguyên nhân
Thời ký 2019 và 2020, với giá PIT1 và PIT2 để khuyến khích phát triển ĐNLTT, đã làm phát triển quá nóng ĐNLTT, dẫn đến nguy cơ hệ thống điện Quốc Gia không “hấp thụ” hết điện năng từ NLTT. Việc không hấp thụ hết điện NLTT do các nguyên nhân sau:
1. Đặc thù của NLTT phụ thuộc thời tiết rất lớn (nắng và gió), nên công suất phát có thể suy giảm đột ngột.
2. Các nguồn điện của Việt Nam chưa có nhiều nhà máy điện khí, pin lưu trữ để đáp ứng việc bù vào phần công suất suy giảm đột ngột do thời tiết của ĐNLTT.
Tức là thiếu các nguồn chạy đỉnh, trong khi tỷ trọng điện NLTT lại cao.
3. Hệ thống điều độ hệ thống chưa đủ “thông minh” để điều tiết trong các trường hợp thời tiết cực đoan tức thì.
4. Hệ thống truyền tải chưa đáp ứng truyền tải thêm phần công suất của ĐNLTT, do vậy gây nghẽn truyền tải.
Trong các hội nghị, tham luận, các phương tiện truyền thông, thường chỉ nêu nguyên nhân này nên chưa đủ và chưa chính xác.
b. Giải pháp
1. Xây dựng thêm các nhà máy điện có thể điều chỉnh công suất linh hoat, như điện khí …
2. Phát triển thuỷ điện tích năng.
3. Phát triển nhà máy điện mặt trời có lưu trữ hoặc các trạm phát điện sử dụng Pin lưu trữ độc lập.
4. Sự dụng ĐNLMT sản xuất hydrogen và dùng hydrogen làm pin nhiêu liệu …
5. Lưu trữ ĐNLTT dưới dạng khí nén.
II. Không để lãng phí tài nguyên, nguồn lực xã hội đối với điện năng lượng mặt trời (ĐNLMT) hộ gia đình và Văn phòng công sở:
a. Đặc thù của ĐNLMT hộ gia đình và văn phòng công sở:
* Công suất lắp đặt nhỏ, đối với hộ gia đình thì thường từ 3 đến 10KWp; Văn phòng công sở, thông thường từ 10 đến khoảng 50KWp.
* Công suất phụ tải nhỏ, nêm điện năng tiêu thụ ít.
* Thời gian nghỉ lễ tết và cuối tuần nhiều (Xem chi tiết dưới đây).
* Đối với các hộ sử dụng điện với mục đích sinh hoạt, phần lớn phải ra khỏi nhà để đi làm từ 7h đến 17h hàng ngày, khung giờ ĐMTMN phát huy hiệu quả phát điện thì lại không có phụ tải sử dụng điện.
* Đối với văn phòng công ty, công sở, 1 năm có 115 ngày nghỉ cuối tuần và nghỉ lễ, trong 250 ngày làm việc từ 8 giờ sáng đến 17 giờ chiều, trong đó 1 giờ nghỉ trưa.
* Phân bố phân tán trên diện rộng (Thành phố, khu vực, vùng miền), nên ít ảnh hưởng bởi thời tiết cực đoan, do vậy ít ảnh hưởng đến điều độ hay truyền tải hệ thống điện của EVN.
b. Tính toán tỷ lệ sử dụng hữu dụng của hệ thống NLMT “tự sản tự tiêu”, chi tiết như sau.
1. Với Văn Phòng Công Ty, Công Sở Nghỉ Thứ ngày 7 và Chủ Nhật hàng tuần
- Tổng ngày lễ trong năm: 11 Ngày
- Tổng ngày chủ nhật trong năm: 53 Ngày (tính theo 4 năm có 1 năm nhuận).
- Tổng ngày thứ 7 trong năm: 53 Ngày (tính theo 4 năm có 1 năm nhuận).
- Tổng cộng: 117 Ngày nghỉ lễ, thứ bẩy và chủ nhật
- Tổng số ngày làm việc trong năm (8h/ngày): 365 Ngày
=> Tỷ lệ ngày nghỉ so với ngày làm việc trong năm là: (365/117)  32.05%
Hay % hiệu dụng sử dụng hệ thống NLMT “tự sản tự tiêu” là: 67,95%
- Nghỉ trưa 1 giờ (từ 12 giờ đến 13 giờ), đây là những giờ có hiệu suất cao nhất của hệ thống, trung bình (tính trong năm) công suất phát bằng 60% công suất lắp đặt, tương đương 0.6 giờ Tmax
(Tmax là số giờ trung bình phát công suất cực đại của hệ thống ĐNLMT, đối với miền Nam là 4.2 đến 4.5 giờ/ ngày; miền Bắc 2.8 đến 3 giờ/ngày; Ninh Thuận, Bình Thuận khoảng 5.2 đến 5.5 giờ; Tây Ninh, Đắk Lắk, Kon Tum từ 4.5 đến 5 giờ/ ngày).
- Hệ thống ĐNLMT hoạt động tiwf 5h30 sáng đến 18h30 chiều, nhưng giờ làm việc hành chính thường từ 8h sáng đến 17h chiều, do vậy 2.5 giờ sáng sớm và 1.5 giờ chiều tối không sử dụng, nhưng do các giừo này công suất phát rất thấp nên chỉ tính 0.1 giờ Tmax.
=> Với 1 giờ nghỉ trưa, cộng với 2.5 giờ buổi sáng và 1.5 giờ buổi chiều không sử dụng, tạm tính trung bình là 0.7 giờ Tmax, tương ứng không sử dụng thêm: 0.7/4.5  15.56% (tính theo Tmax của miền Nam)
=> Tổng tỷ lệ điện năng không sử dụng hay nói cách khác là bỏ phí là:
32.05% + 15.56% = 47.61%
Cũng tương ứng với 47.61% vốn đầu tư vô ích
2. Với Văn Phòng Công Ty, Công Sở Nghỉ chiều Thứ 7 Và ngày Chủ Nhật hàng tuần
- Tổng ngày lễ trong năm: 11 Ngày
- Tổng ngày chủ nhật trong năm: 53 Ngày (tính theo 4 năm có 1 năm nhuận)
- Tổng ngày thứ 7 trong năm: 53 Ngày (tính theo 4 năm có 1 năm nhuận)
=> Nghỉ chiều thứ 7, nên tương đương với 26.5 ngày.
- Tổng cộng: 90.5 Ngày nghỉ lễ, thứ chiều bẩy và chủ nhật
- Tổng số ngày làm việc trong năm (8h/ngày): 365 Ngày
=> Tỷ lệ ngày nghỉ so với ngày làm việc trong năm là: (365/90.5)  24.79%
Hay % hiệu dụng sử dụng hệ thống NLMT “tự sản tự tiêu” là: 75.21%
- Nghỉ trưa 1 giờ (từ 12 giờ đến 13 giờ), đây là những giờ có hiệu suất cao nhất của hệ thống, trung bình (tính trong năm) công suất phát bằng 60% công suất lắp đặt, tương đương 0.6 giờ Tmax
(Tmax là số giờ trung bình phát công suất cực đại của hệ thống ĐNLMT, đối với miền Nam là 4.2 đến 4.5 giờ/ ngày; miền Bắc 2.8 đến 3 giờ/ngày; Ninh Thuận, Bình Thuận khoảng 5.2 đến 5.5 giờ; Tây Ninh, Đắk Lắk, Kon Tum từ 4.5 đến 5 giờ/ ngày).
- Hệ thống ĐNLMT hoạt động tiwf 5h30 sáng đến 18h30 chiều, nhưng giờ làm việc hành chính thường từ 8h sáng đến 17h chiều, do vậy 2.5 giờ sáng sớm và 1.5 giờ chiều tối không sử dụng, nhưng do các giừo này công suất phát rất thấp nên chỉ tính 0.1 giờ Tmax.
=> Với 1 giờ nghỉ trưa, cộng với 2.5 giờ buổi sáng và 1.5 giờ buổi chiều không sử dụng, tạm tính trung bình là 0.7 giờ Tmax, tương ứng không sử dụng thêm: 0.7/4.5  15.56% (tính theo Tmax của miền Nam)
=> Tổng tỷ lệ điện năng không sử dụng hay nói cách khác là bỏ phí là:
24.79% + 15.56% = 40.36%
Cũng tương ứng với 40.36% vốn đầu tư vô ích
3. Với hộ gia đình
- Thông thường, các hộ gia đình, nhu cầu sử dụng điện vào ban đêm nhiều hơn ban ngày, vì ban ngày đi làm.
=> Nhu cầu sử dụng điện vào ban đêm là chủ yếu.
- Đa phần các hộ gia đình, sáng đi làm tối mới về => Hầu như không có nhu cầu sử dụng điện vào ban ngày.
- Các hộ gia đình ở chung cư thì không thể lắp ĐNLMT.
4. Hiệu quả lắp đặt hệ thống điện NLMT “tự sản tự tiêu”
- Với văn phòng công sở như nêu trong mục 2 trên đây: Hiệu quả sử dụng tối đa là 52.39% (Tối đa là với điều kiện không có phần điện dư  thiết kế rất sát và bám theo tải tại mùa có bức xạ thấp nhất trong năm) => lãng phí tối thiểu 47.61% điện năng hay tối thiểu 47.61% vốn đầu tư vô ích.
- Với văn phòng công sở như nêu trong mục 3 trên đây: Hiệu quả sử dụng tối đa là 59.65% (Tối đa là với điều kiện không có phần điện dư  thiết kế rất sát và bám theo tải tại mùa có bức xạ thấp nhất trong năm) ) => lãng phí tối thiểu 40.35% điện năng hay tối thiểu 40.35% vốn đầu tư vô ích.
- Với hộ gia đình như nêu trong mục 3 trên đây: Hiệu quả sử dụng hệ thống NLMT là rất thấp, nên hầu như không có nhu cầu lắp đặt vì không hiệu quả, trừ các hộ gia đình có sử dụng điện vào ban ngày và nếu lắp thì phải là hệ thống có lưu trữ, nhưng hệ thống này chi phí đầu tư rất cao (lắp lưu trữ tối thiểu thừ xuất đầu tư khoảng 26 triệu / 1 KWP).
5. Với điện NLMT trên mái nhà máy, xí nghiệp
Đặc thù của nhà máy xí nghiệp:
- Đa phần là làm việc 3 ca, tức làm việc 24/7.
- Công suất phụ tải lớn, nên điện năng tiêu thụ hàng tháng rất lớn.
- Công suất lắp ĐNLMT lớn, từ vài trăm KWp đến 5, 7 MWp cho một nhà máy.
- Tính tập trung cao (một nhà máy; một khu công nghiệp).
- Giá điện trung bình mua từ EVN, hiện tải cao hơn giá PIT1 và PIT2 (theo biểu
giá 3 giá của EVN).
Do tập trung, nên rất dễ ảnh hưởng bởi thời tiết bất thường, một đám mây nhỏ có thể trong tích tắc sẽ làm giảm công suất hệ thống từ 80-90% xuống 5 đến 10%.
=> Rất ảnh hưởng đến điều độ hệ thống của EVN.
=> Đề nghị phải có sự điều tiết và khuyến khích phù hợp để không gây phát triển nóng, nhưng vẫn ưu tiên các nhà máy đăng ký tiêu chuẩn môi trường xanh (LEED; Lotus ...), ảnh hưởng đến điều độ hệ thống và truyền tải của EVN.
6. Kết luận và đề xuất:
6.1 Với văn phòng công sở:
- Để khuyến khích cho khối văn phòng công sở lắp đặt hệ thống ĐNLMT, đề nghị EVN mua lại phần điện năng không sử dụng trong các ngày nghỉ làm việc.
- Giá mua phần điện năng phát lên lưới EVN được tính toán đảm bảo hiệu quả cho EVN (không bị lỗ) và mức giá cao hay thấp tuỳ thuộc vào thời điểm để điều tiết được lượng công suất lắp đặt đấu nối hoà vào hệ thống điện của EVN.
- Nếu xét với một trạm biến áp cung cấp điện hạ thế cho 1 khu vực, trong đó có các phụ tải là văn phòng công sở; hộ gia đình và các cơ sở sản xuất kinh doanh nhỏ. Nếu công suất ĐNLMT lắp đặt chỉ dưới 70% công suất trạm, thì phần điện dư của các hộ phụ tải có lắp ĐNLMT sẽ đẩy lên lưới hạ thế của trạm và cấp cho các hộ phụ tải không lắp ĐNLMT cũng thuộc trạm biến áp này. Như vậy sẽ không có phần điện dư từ trạm đẩy lên phía trung thế của trạm biến áp.
=> Lợi ích: Giảm tổn thất đường dây trung thế, tổn thất trạm (tổn thất Fe & Cu của trạm); EVN có lợi về giá mua và giá bán; Công suất nhỏ nên không anh hưởng đến điều độ hệ thống. Lợi ích này rất tốt đối với các phụ tải THÀNH PHỐ.
6.2 Với hộ gia đình:
- Như phân tích ở trên, hộ gia đình lắp đặt hầu như không có hiệu quả, chỉ những hộ gia đình có hoạt động kính doanh; có nhu cầu tiêu điện vào ban ngày thì mới có thể lắp đặt để giảm tiền điện hàng tháng.
=> Nên hầu như không có khuyến khích với tiêu chí “tự sản tự tiêu”.
- Đề nghị Chính Phủ có chính sánh phù hợp hơn, như:
+ Khuyến khích lắp hệ thống NLMT có lưu trữ và mua lại phần điện dư với giá được điều tiết tương tự như nêu trong mục 6.1.
+ Đối với hệ thống NLMT hoà lưới không lưu trữ, Chính Phủ cũng nên mua lại phần điện năng dư, nhưng giá thấp hơn giá mua của hệ thống lưu trữ và tất nhiên giá này phải được điều tiết để đảm bảo không phát triển “nóng”.
6.3 Với các hộ sản xuất nhỏ, đặc biệt trong nông nghiệp
- Nêm có chính sách khuyến khích vượt trội vì công suất lắp đặt cũng không lớn mà lợi ích là lợi ích kép, góp phần thức đẩy phát triển nền nông nghiệp nước nhà.
- Đặc biệt trong nuôi trồng thuỷ sản, sản xuất nước đá cho đánh bắt xa bờ thì tỷ trọng điện năng trong giá thành là khá cao, nên cần khuyến khíchtoost hơn.
6.4 Với Nhà máy xí nghiệp công nghiệp
- Như phân tích ở trên, hệ thống ĐNLMT “tự sản tự tiêu” dù mua bán trực tiếp (DPPA) hay gián tiếp đã dư khuyến khích.
- Giá điện bình quân, theo biểu giá 3 giá của EVN cho nhà máy (với mọi loại hình) cao hơn giá PIT1 và PIT2.
=> Đặc biệt lưu ý về chính sách để không phát triển nóng, ảnh hưởng đến điều độ và truyền tải hệ thống của EVN.
6.4 Trong Quy hoạch Điện VIII đã dự kiến phát triển quy mô Pin lưu trữ điện là 300 MW, nên tôi đề xuất:
- Để tận dụng tối đa nguồn lực từ Doanh Nghiệp tư nhân, hộ gia đình và vận hành hiệu quả nguồn điện năng lượng tái tạo, hệ thống điện và phát triển áp dụng công nghệ lưu trữ điện năng trên diện rộng.
- Do vậy cần có chính sách giá mua điện, bán điện đối với công nghệ lưu trữ điện để làm cơ sở thúc đẩy khuyến khích các doanh nghiệp, hộ gia đình đầu tư và phát triển loại hình ĐNLMT có lưu trữ.
Kính đề nghị Chính Phủ xem xét thấu đáo.
Trân trọng!