Nhiên liệu trên phương tiện vận tải XNC: Những vấn đề đặt ra trong công tác quản lý của cơ quan Hải quan

Lực lượng chức năng di chuyển bằng thiết bị chuyên dùng lên tàu để kiểm tra, giám sát hàng hóa trên phương tiện vận tải TNTX tại cảng dầu khí ngoài khơi thuộc vùng biển tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Ảnh: Hải quan Bà Rịa - Vũng Tàu

Từ thực trạng…

Hải quan Việt Nam đã tham mưu cho cơ quan cấp trên ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hành chính nghiệp vụ hướng dẫn liên quan đến quản lý nhiên liệu trên phương tiện vận tải TNTX khi XNC. Bên cạnh đó, thông qua đối tác, các tổ chức, cơ quan Hải quan quốc tế, Hải quan Việt Nam đã kết nối, tổ chức nhiều chương trình đào tạo, dự án mua sắm thiết bị chuyên dùng giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát hải quan.

Đặc biệt, năm 2019, Cục Hải quan Bà Rịa - Vũng Tàu đã nghiên cứu và áp dụng phần mềm Hệ thống cảnh báo phương tiện vận tải NC chưa XC “Ship risk” tại cửa khẩu cảng Vũng Tàu. Việc sử dụng phần mềm đã nâng cao một bước trong việc kiểm tra, giám sát, kiểm soát của cơ quan Hải quan đối với tất cả các phương tiện vận tải XNC tại địa bàn.

Dự báo, trong những năm tiếp theo phương tiện vận tải TXTN thực hiện các dự án sẽ có bước tăng đột biến. Tuy nhiên, hiện công tác quản lý nhiên liệu trên phương tiện vận tải ở Việt Nam còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho công tác quản lý của cơ quan Hải quan. Trong đó, việc quản lý đối với nhiên liệu trên phương tiện vận tải TNTX mới chỉ được quy định ở cấp thông tư do Bộ Tài chính ban hành và được hướng dẫn rải rác tại các văn bản hành chính nghiệp vụ, còn đối với phương tiện vận tải TXTN chưa được quy định cụ thể. Điều này đã phần nào ảnh hưởng đến công tác phối hợp thực thi nhiệm vụ giữa cơ quan Hải quan với các lực lượng chức năng trên địa bàn quản lý như: Biên phòng, Cảnh sát biển…

Ngoài ra, việc thiếu quy trình quản lý cũng là kẽ hở để một số đối tượng lợi dụng vận chuyển, buôn bán trái phép nhiên liệu mà không phải chịu bất cứ khoản tiền thuế nào.

Thống kê trong năm 2022 và 4 tháng đầu năm 2023, cơ quan Hải quan đã bắt giữ 16 vụ việc, thu giữ trên 740 nghìn lít dầu FO, 417 nghìn lít xăng, 76 nghìn lít dầu diesel với trị giá trên 26 tỷ đồng. Từ các vụ bắt giữ cho thấy, đối tượng buôn lậu nhiên liệu sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi, chiêu thức mới như lợi dụng hoạt động cung ứng nhiên liệu cho tàu biển hoặc loại hình TNTX để san mạn trái phép sau đó thẩm lậu vào nội địa.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng buôn bán, vận chuyển trái phép nhiên liệu là do nguồn cung, giá bán ở các khu vực, các nước có sự khác nhau. Xăng dầu là mặt hàng chịu nhiều loại thuế, phí khác nhau, với tỷ lệ chiếm tới 32% giá bán lẻ xăng dầu đã khiến một số đối tượng lợi dụng loại hình TXTN (do được hưởng chính sách ưu đãi) để trốn tránh nghĩa vụ thuế nhà nước.

Thực tế Hải quan Bà Rịa - Vũng Tàu nhận thấy, hiện nay công tác quản lý lượng nhiên liệu trên phương tiện TXTN khi XNC đang được thực hiện như phương tiện vận tải XNC thông thường khác; ngoài việc tiếp nhận các thông tin do DN kê khai trên hệ thống, cơ quan Hải quan thực hiện công tác kiểm tra đối chiếu xác định tính hợp lệ giữa các bản kê khai, chứng từ do DN xuất trình (nếu có) và thực hiện thông quan cho phương tiện vận tải XNC.

Mặc dù vậy, cơ quan Hải quan chỉ thực hiện công tác kiểm soát hải quan và không thể niêm phong hải quan, thực hiện giám sát trong quá trình phương tiện hoạt động. Do đó, đã xảy ra tình huống khó xác định chủng loại xăng dầu tái xuất trên phương tiện vận tải TNTX khi XNC.

Đáng chú ý, hiện tuyến cửa khẩu đường bộ có nhiều trường hợp phương tiện vận tải gia cố thêm thùng, bồn để chứa nhiên liệu, trong khi đó, pháp luật chưa quy định biện pháp, chế tài xử phạt bổ sung với hành vi gia cố nhằm mục đích buôn lậu và mức xử phạt còn chưa nghiêm khắc… Hay tại văn bản quy phạm pháp luật còn nhiều điểm chồng chéo phát sinh vướng mắc, bất cập trong quá trình thực thi. Cụ thể, hiện công tác phối hợp giữa cơ quan Hải quan và Cảnh sát biển còn nhiều hạn chế trong việc thực hiện nhiệm vụ đấu tranh chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa nói chung, xăng dầu nói riêng.

... đến giải pháp

Để nâng cao hiệu quả công tác quản lý đối với nhiên liệu trên phương tiện TNTX, TXTN khi XNC, nhóm nghiên cứu của Cục Hải quan Bà Rịa - Vũng Tàu mạnh dạn đề xuất cấp có thẩm quyền đánh giá tồn tại, hạn chế đang diễn ra, từ đó tham mưu các giải pháp hoàn thiện thể chế quản lý đối với loại hình này; chú trọng hoàn thiện quy định pháp luật, quy trình nghiệp vụ theo hướng thống nhất, chi tiết, cụ thể, rõ ràng để đạt hiệu quả khi thực thi nhiệm vụ.

Đồng thời, xây dựng mô hình tổ chức phù hợp, nâng cao năng lực cho đội ngũ công chức bằng việc xây dựng tài liệu giáo trình quản lý, kiểm soát đặc thù trong đào tạo; đưa ra các cảnh báo phù hợp nhằm tăng hiệu quả công tác chống gian lận, thất thu cho ngân sách. Cơ quan ban, ngành phối hợp đồng bộ, thống nhất công tác quản lý đối với phương tiện vận tải TNTX, TXTN khi XNC; liên kết cập nhật, kết xuất, chia sẻ, tra cứu thông tin đảm bảo chính xác, đầy đủ, minh bạch và hiệu quả.

Đẩy mạnh công tác thu thập thông tin, kiểm tra thực tế, xác nhận và giám sát chặt chẽ quá trình làm thủ tục của DN; áp dụng quản lý rủi ro để kiểm soát các hành vi vi phạm thông qua nghiệp vụ điều tra, nắm tình hình, tuần tra, kiểm soát tại khu vực biên giới; thanh, kiểm tra sau thông quan; phối hợp, trao đổi, chia sẻ thông tin giữa các lực lượng chức năng và chính quyền địa phương biên giới; đề xuất, tham mưu Chính phủ chỉ đạo phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong xử lý các vụ vi phạm, tránh chồng chéo dẫn đến giảm hiệu quả thực thi.

Song song đó, tập trung đầu tư, hiện đại hóa trang thiết bị kỹ thuật, công cụ hỗ trợ, hạ tầng, công nghệ thông tin, tích hợp các hệ thống thông tin dữ liệu hàng hóa XNK, phương tiện XNC và các hệ thống dữ liệu nghiệp vụ hải quan khác, khắc phục tình trạng tắc nghẽn, lỗi sự cố, đảm bảo truyền nhận và xử lý dữ liệu trực tuyến thuận lợi; đầu tư, bố trí trang thiết bị kỹ thuật chuyên dùng, dụng cụ hỗ trợ như seal điện tử, seal định vị, bơm điện tử, thiết bị đo điện tử... phù hợp với thực tế.

Nghiên cứu nâng cấp Hệ thống quản lý phương tiện XNC theo hướng tạo thuận lợi trong việc kiểm tra, đối chiếu thông tin hồ sơ, thủ tục; xây dựng và hoàn thiện các hệ thống để tích hợp Hệ thống quản lý phương tiện của Bộ Giao thông vận tải với Hệ thống Một cửa quốc gia nhằm chia sẻ dữ liệu với các cơ quan quản lý nhà nước liên quan. Đặc biệt, ưu tiên giải pháp nâng cao nguồn nhân lực, đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn sâu theo đúng mục tiêu sử dụng năng lực.