Mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện: Hướng đến đối tượng tiềm năng

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, hiện phần lớn nông dân, lao động tại nông thôn và lao động phi chính thức chưa tham gia BHXH tự nguyện. Ảnh: S.T.

Tiết kiệm chưa đến 5.000 đồng/ngày để có lương hưu

Với quy định về mức đóng tối thiểu bằng mức thu nhập bình quân chuẩn nghèo khu vực nông thôn (700.000 đồng/tháng) và có sự hỗ trợ của Nhà nước, người tham gia BHXH tự nguyện chỉ cần tiết kiệm chưa đến 5.000 đồng/ngày là có cơ hội hưởng lương hưu khi hết tuổi lao động – bài toán đơn giản này cần được truyền đi trong cộng đồng theo một phương thức rộng rãi hơn, để mọi người dân có cơ hội được bảo đảm an sinh xã hội.

Theo Luật BHXH năm 2014, công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên, nếu không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc đều có thể đăng ký tham gia BHXH tự nguyện. Khi tham gia BHXH tự nguyện, người dân được hưởng nhiều lợi ích, đó là khi đã đóng BHXH đủ 20 năm trở lên thì được hưởng lương hưu theo quy định; được cơ quan BHXH cấp thẻ BHYT khi nghỉ hưu và được hưởng quyền lợi khám, chữa bệnh như những người tham gia BHXH bắt buộc hưởng lương hưu, chế độ tử tuất.

Thực tế cho thấy, phương thức và mức đóng theo quy định mới của Luật BHXH đa dạng và tạo thuận lợi cho người lao động. Người lao động có thể lựa chọn mức đóng linh hoạt, trong đó 22% mức thu nhập tháng do người lao động lựa chọn. Mức thấp nhất bằng mức chuẩn nghèo khu vực nông thôn, cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở.

Phương thức đóng cũng được quy định linh hoạt, đóng hàng tháng, 3/6/12 tháng, một lần cho nhiều năm về sau, một lần cho những năm còn thiếu.

Tuy nhiên, số người tham BHXH tự nguyện vẫn chỉ là con số khiêm tốn. Đây là một điều rất đáng tiếc bởi BHXH là một sàn an sinh xã hội bảo đảm cho tất cả mọi người dân được hưởng những quyền lợi về BHXH như lương hưu và tử tuất sau khi họ đã mất sức lao động, nghỉ hưu.

Qua khảo sát, thống kê của BHXH một số địa phương, những người thuộc đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ở địa phương chủ yếu trong khu vực phi chính thức với đặc thù lao động tự do, thu nhập bấp bênh và không bền vững. Do đó, để “kích cầu”, tăng thêm số lượng người tham gia BHXH, từ ngày 1/1/2018, ngân sách nhà nước đã hỗ trợ người tham gia BHXH tự nguyện dựa trên chuẩn nghèo khu vực nông thôn (700.000 đồng) với 3 mức hỗ trợ là 30% cho hộ nghèo, 25% cho cận nghèo và 10% cho đối tượng khác. Việc hỗ trợ tiền đóng từ 10% - 30% theo tỷ lệ phần trăm trên mức đóng BHXH hàng tháng theo mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn được coi là giải pháp thiết thực để thu hút đối tượng tham gia BHXH tự nguyện.

Cụ thể, hỗ trợ 30% đối với người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ nghèo, tương ứng mức hỗ trợ là 46.200 đồng/tháng. Người tham gia còn phải đóng với mức thấp nhất là 107.800 đồng/tháng; Hỗ trợ bằng 25% đối với người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ cận nghèo, tương ứng mức hỗ trợ là 38.500 đồng/tháng. Người tham gia còn phải đóng với mức thấp nhất là 115.500 đồng/tháng. Và hỗ trợ 10% đối với các đối tượng khác, tương ứng với mức hỗ trợ là 15.400 đồng/tháng, như vậy người tham gia còn phải đóng với mức thấp nhất là 138.600 đồng/tháng, tương đương với 4.620 đồng/ngày. Như vậy, chỉ tiết kiệm chưa đến 5.000 đồng/ngày, người lao động đã có cơ hội được hưởng lương hưu.

Cần một “cú huých” mạnh

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, hiện phần lớn nông dân, lao động tại nông thôn và lao động phi chính thức chưa tham gia BHXH tự nguyện. Đây là nhóm đối tượng tiềm năng để phát triển BHXH tự nguyện. Tuy nhiên, nhóm đối tượng này lại ít được tiếp cận các thông tin, chính sách về BHXH tự nguyện.

Bà Trịnh Thu Nga, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu dân số, lao động, việc làm của Viện Khoa học Lao động và Xã hội (ILLSA) cho biết, báo cáo của ILLSA đã chỉ rõ có tới 35,2% lao động phi chính thức chưa tham gia BHXH tự nguyện mong muốn tham gia. Đặc biệt, 8,5% lao động cho biết sẽ tham gia BHXH tự nguyện nếu có sự điều chỉnh, bổ sung các quy định được cho là hợp lý và nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ của ngành BHXH. Cụ thể, 80% mong muốn giảm thời gian, 55% mong muốn thông tin tư vấn rõ ràng, cụ thể và đổi mới thủ tục đóng hưởng thuận lợi, linh hoạt như bảo hiểm thương mại...

Theo các chuyên gia, nhiều người lao động cho rằng khi tham gia BHXH tự nguyện phải đóng 22% mức thu nhập khai đóng BHXH tự nguyện, trong khi đó người lao động trong doanh nghiệp chỉ đóng 1/3 mức trên. Hơn nữa, nếu đóng theo mức thấp nhất là mức chuẩn nghèo nông thôn thì mức đóng góp ít, thời gian tham gia dài nên chưa tạo sức hấp dẫn cho người dân tham gia.

Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ của nhà nước thời gian qua còn chưa đủ hấp dẫn, vẫn cần tạo thêm động lực như là một “cú huých” để thúc đẩy người dân đến gần với chính sách hơn. Đồng thời cần có sự thay đổi mạnh mẽ trong chính sách BHXH tự nguyện, để chính sách này ngày càng đến gần với lực lượng lao động phi chính thức - nhóm lao động chịu nhiều yếu thế và tổn thương trong xã hội.

Theo Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Lê Quân, hiện nhiều người dân muốn đóng BHXH tự nguyện nhưng lại ngại chờ đợi tới 20 năm sau mới được hưởng chế độ. Bên cạnh đó, dù người dân rất quan tâm đến các chế độ hưởng ngắn hạn như ốm đau, thai sản thì BHXH tự nguyện chỉ quy định 2 chế độ hưởng dài hạn là hưu trí và tử tuất. Đây là điểm kém hấp dẫn của BHXH tự nguyện với các loại hình bảo hiểm tư nhân khác. Do vậy, Nghị quyết 28-NQ/TƯ đã đề cập đến vấn đề giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu xuống 15 năm, hướng tới 10 năm với mức tính toán phù hợp, đồng thời từng bước mở rộng các chế độ hưởng của BHXH tự nguyện.