Đẩy mạnh hợp tác quốc tế: Chìa khóa để ngành gạo Việt Nam bứt phá

Chuyển mình từ “bán sản phẩm thô” sang “cung cấp giải pháp an ninh lương thực và giá trị cao” là con đường tất yếu để nâng tầm hạt gạo Việt.

Những nỗ lực "làm dày" biên lợi nhuận

Nửa đầu năm 2025 đã chứng kiến một nghịch lý đáng báo động đối với ngành gạo Việt Nam: được mùa nhưng "mất giá". Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Việt Nam đã xuất khẩu 4,9 triệu tấn gạo với tổng giá trị 2,54 tỷ USD trong 6 tháng đầu năm. Mặc dù khối lượng xuất khẩu tăng 7,6% so với cùng kỳ năm 2024, nhưng giá trị lại giảm 12,2%. Giá gạo xuất khẩu bình quân 6 tháng ước đạt 517,5 USD/tấn, giảm đáng kể 18,4% so với cùng kỳ năm trước. Riêng 5 tháng đầu năm 2025, giá bình quân đạt 516,4 USD/tấn, giảm tới 18,7%. Tình trạng này cho thấy một thực tế rõ ràng về áp lực giảm giá đang đè nặng lên các doanh nghiệp.

Philippines vẫn là thị trường tiêu thụ lớn nhất của Việt Nam, chiếm 43,4% thị phần trong 6 tháng đầu năm, dù giá trị xuất khẩu sang thị trường này đã giảm 17,4%. Tuy nhiên, Bờ Biển Ngà và Ghana lại nổi lên là hai thị trường lớn tiếp theo với thị phần lần lượt là 10,7% và 10,5%, cùng với sự tăng trưởng mạnh mẽ về giá trị xuất khẩu, 88,6% sang Bờ Biển Ngà và 61,4% sang Ghana. Đáng chú ý, Bangladesh ghi nhận mức tăng giá trị xuất khẩu kỷ lục, lên tới 293,2 lần, trong khi Malaysia giảm mạnh nhất với 54,7%.

Áp lực giảm giá xuất khẩu đến từ nhiều yếu tố, bao gồm việc nhiều quốc gia trồng lúa lớn đã bước vào mùa thu hoạch, và Ấn Độ cũng đã nới lỏng lệnh hạn chế xuất khẩu gạo, tạo ra nguồn cung dồi dào trên thị trường quốc tế. Điều này khiến các nhà nhập khẩu trở nên thận trọng hơn, hạn chế các đơn hàng mới.

Tình hình này đã tác động trực tiếp đến lợi nhuận của các doanh nghiệp gạo. Chi phí đầu vào cao trong khi giá bán đầu ra giảm là một thách thức lớn. Các công ty lớn như Nông nghiệp công nghệ cao Trung An (TAR) đã thua lỗ trong năm 2023, 2024 và quý I/2025. Tập đoàn Lộc Trời (LTG) thậm chí còn dự kiến lỗ kế toán trước thuế, lãi vay và khấu hao 524 tỷ đồng trong năm 2025, với mục tiêu doanh thu thấp nhất trong 10 năm trở lại đây.

Để thoát khỏi tình trạng “mỏng như lá lúa”, nhiều doanh nghiệp gạo Việt Nam đang chủ động xoay chuyển, tìm kiếm giải pháp và triển khai các chiến lược đa chiều. Một trong những hướng đi quan trọng là đa dạng hóa thị trường kết hợp nâng cao chất lượng sản phẩm. Đây được xem là bước đi chiến lược để giữ giá ổn định, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao của phân khúc gạo chất lượng cao. Điển hình, lô “Gạo Việt xanh phát thải thấp” với 500 tấn đầu tiên đã được xuất khẩu sang Nhật Bản, mở ra cánh cửa mới trên thị trường cao cấp nhờ đáp ứng đồng thời yêu cầu về chất lượng và bảo vệ môi trường.

Song song đó, nhiều doanh nghiệp cũng đẩy mạnh liên kết với nông dân trồng giống lúa chất lượng cao, tập huấn kỹ thuật canh tác sạch, xanh và chủ động tìm kiếm cơ hội mở rộng sang những thị trường tiềm năng như châu Phi, Trung Đông.

Bên cạnh đó, tái cấu trúc và tối ưu hóa bộ máy cũng đang được các công ty tập trung thực hiện. Chẳng hạn, Nông nghiệp công nghệ cao Trung An (TAR) đã tổ chức lại cơ chế điều hành giá mua, giá bán, đồng thời cải thiện chính sách bao tiêu và dịch vụ chăm sóc khách hàng. Họ cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ để cắt giảm chi phí, hướng tới mục tiêu doanh thu 4.200 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế 8,8 tỷ đồng trong năm 2025, cải thiện đáng kể so với khoản lỗ của năm trước.

Tương tự, TCO Holdings đang chủ động tham gia sâu vào chuỗi giá trị ngành gạo, với các khâu như sấy, xay xát và đánh bóng. Doanh nghiệp này đặt kỳ vọng vào xuất khẩu trực tiếp để loại bỏ khâu trung gian, từ đó cải thiện biên lợi nhuận, và hiện đã hoàn tất các thủ tục để sớm được cấp phép xuất khẩu gạo trực tiếp, dự kiến đóng góp khoảng 30% tổng doanh thu thời gian tới.

Nhiều doanh nghiệp khác cũng kỳ vọng Nhà nước sẽ tiếp tục có các chính sách ưu tiên, hỗ trợ ngành gạo phát triển ổn định, đẩy mạnh mở rộng thị trường và tháo gỡ những rào cản về tín dụng, nhằm đảm bảo nguồn vốn lưu động theo mùa vụ. Những tín hiệu này đang đặt nền móng cho một chiến lược phát triển bền vững, đưa biên lợi nhuận ngành gạo thoát khỏi cảnh “mỏng như lá lúa” vốn kéo dài suốt nhiều năm qua.

Cơ hội bứt phá từ hợp tác quốc tế

Một trong những điểm sáng đầy tiềm năng, mở ra cơ hội đột phá để "làm dày" biên lợi nhuận cho ngành gạo Việt Nam, chính là cơ hội hợp tác sâu rộng với Brazil. Tại Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam - Brazil vào chiều ngày 5/7/2025, Brazil đã khẳng định sẵn sàng nhập khẩu nhiều hơn thủy hải sản và gạo của Việt Nam. Hai bên cũng nhất trí sẽ ký kết hiệp định về bảo đảm an ninh lương thực ổn định, lâu dài cho Brazil, trong đó Việt Nam sẽ đóng vai trò xuất khẩu gạo để ổn định nguồn lương thực cho quốc gia Nam Mỹ này.

Không chỉ dừng lại ở việc xuất khẩu, hai bên còn đẩy mạnh hướng hợp tác mới mang tính chiến lược hơn: đầu tư sản xuất và chế biến sâu các mặt hàng nông sản ngay tại chỗ. Thủ tướng Phạm Minh Chính đã đưa ra ví dụ đầy tính hình tượng: doanh nghiệp Việt Nam có thể trồng lúa, chế biến gạo ngay tại Brazil, và ngược lại, doanh nghiệp Brazil có thể chăn nuôi gia súc, chế biến thịt tại Việt Nam.

Cách tiếp cận này là một bước tiến mang tính cách mạng, vượt ra khỏi khuôn khổ thương mại truyền thống, hướng tới một chuỗi giá trị bền vững hơn, giúp phát huy thế mạnh của mỗi nước, tối ưu hóa chi phí và hài hòa lợi ích. Điều này trực tiếp giải quyết bài toán biên lợi nhuận bằng cách cắt giảm chi phí logistics và tăng giá trị gia tăng ngay tại thị trường tiêu thụ.

Hơn nữa, hai quốc gia cũng nhất trí sớm kết thúc đàm phán Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) giữa Việt Nam và Khối thị trường chung Nam Mỹ (MERCOSUR) trong 6 tháng cuối năm 2025, cũng như thúc đẩy FTA song phương giữa Việt Nam và Brazil. Đây là những nền tảng pháp lý quan trọng, tạo thuận lợi tối đa cho hoạt động thương mại và đầu tư, trong bối cảnh nền kinh tế thế giới đang đối mặt với nhiều khó khăn. Mục tiêu đưa kim ngạch thương mại song phương lên mức 15 tỷ USD vào năm 2030 càng củng cố tầm nhìn hợp tác mạnh mẽ này.

Nhìn chung, ngành gạo Việt Nam đang ở một ngã rẽ quan trọng. Dù đối mặt với những thách thức về giá cả và nhu cầu thị trường, sự linh hoạt trong đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao chất lượng và đặc biệt là việc tận dụng các cơ hội hợp tác chiến lược như với Brazil – không chỉ là thương mại mà còn là đầu tư sản xuất tại chỗ – sẽ là chìa khóa để ngành gạo Việt Nam bứt phá. Những nỗ lực này hứa hẹn sẽ đưa biên lợi nhuận ngành gạo thoát khỏi tình trạng "mỏng như lá lúa" và mở ra một kỷ nguyên phát triển bền vững, khẳng định thương hiệu và giá trị cao hơn trên bản đồ lương thực toàn cầu.

Việc chuyển mình mạnh mẽ từ "người bán sản phẩm thô" sang "nhà cung cấp giải pháp an ninh lương thực và sản phẩm giá trị cao" là con đường tất yếu để làm giàu cho hạt gạo Việt.