Có nên lập Quỹ bồi thường án oan sai

Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi) quy định trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong ba lĩnh vực quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án.

Cơ quan nào ra quyết định sau cùng phải bồi thường

Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (sửa đổi) quy định trách nhiệm bồi thường của nhà nước trong ba lĩnh vực quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án.

Về phạm vi trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong từng lĩnh vực cụ thể, một số đại biểu cho rằng, hiện khi bồi thường, khó khăn của cơ quan quản lý nhà nước chính là là căn cứ tính chi phí thiệt hại để bồi thường, nên khi thương lượng bồi thường gặp khó khăn vì không cụ thể. Do vậy, đại biểu kiến nghị nên đưa vào Luật những quy định "cứng" để bồi thường, mức bồi thường sẽ ra sao, và bổ sung những quy định "mềm" để cơ quan quản lý nhà nước căn cứ vào đó xác định bồi thường. Bởi có những tổn hại của người bị mắc án oan sai về việc làm, sức khỏe, tinh thần, hiện không có cơ sở để xác minh thiệt hại.

Do vậy theo Dự thảo Luật sửa đổi lần này, nguyên tắc xác định cơ quan giải quyết bồi thường được quy định như sau: Trường hợp cơ quan giải quyết bồi thường đã được chia, tách, sáp nhập, hợp nhất hoặc bị giải thể thì cơ quan kế thừa chức năng, nhiệm vụ của cơ quan đó là giải quyết bồi thường; trường hợp không có cơ quan nào kế thừa chức năng, nhiệm vụ của cơ quan đã bị giải thể thì cơ quan đã ra quyết định giải thể phải chịu giải quyết bồi thường; trường hợp cơ quan đã ra quyết định giải thể là Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ thì cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền về công tác bồi thường nhà nước xác định cơ quan giải quyết bồi thường.

Trường hợp có nhiều người thi hành công vụ thuộc nhiều cơ quan cùng gây thiệt hại thì cơ quan chủ trì thực hiện nhiệm vụ là cơ quan giải quyết bồi thường; trường hợp không có sự thống nhất về cơ quan giải quyết bồi thường thì cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền về công tác bồi thường nhà nước xác định cơ quan giải quyết bồi thường.

Trường hợp tại thời điểm thụ lý đơn yêu cầu bồi thường nhưng người thi hành công vụ gây thiệt hại không còn làm việc tại cơ quan quản lý người đó thì cơ quan giải quyết bồi thường sẽ là cơ quan quản lý người thi hành công vụ tại thời điểm gây ra thiệt hại.

Trường hợp có sự uỷ quyền hoặc uỷ thác thực hiện công vụ thì cơ quan uỷ quyền hoặc cơ quan uỷ thác là cơ quan giải quyết bồi thường; trường hợp cơ quan được ủy quyền, cơ quan nhận ủy thác thực hiện không đúng nội dung ủy quyền, ủy thác gây thiệt hại thì cơ quan này là cơ quan giải quyết bồi thường.

Giải thích rõ nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cho biết, trường hợp Tòa án hủy bản án để điều tra lại mà sau đó Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án hoặc Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra (chưa có kết luận điều tra mới) thì trách nhiệm bồi thường thuộc Tòa án đã tuyên bản án bị hủy; trường hợp Tòa án hủy bản án để điều tra lại, Viện kiểm sát yêu cầu Cơ quan điều tra tiến hành điều tra lại và Cơ quan điều tra tiến hành điều tra, ra kết luận điều tra mới, nhưng sau đó Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ vụ án hoặc trả lại để điều tra bổ sung và Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra thì trách nhiệm bồi thường thuộc Viện kiểm sát.

Về nguyên tắc bồi thường, đa số ý kiến đại biểu Quốc hội đề nghị giữ nguyên tắc bồi thường như Luật hiện hành, theo đó cho phép giải quyết bồi thường trong quá trình giải quyết khiếu nại, trong quá trình tố tụng. Đồng thời, một số ý kiến đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định người bị thiệt hại khi đã có văn bản làm căn cứ yêu cầu bồi thường có quyền khởi kiện tại Tòa án yêu cầu bồi thường.

Không thể trích từ nguồn ngân sách

Một vấn đề khá quan trong trong việc thực hiện bồi thường của nhà nước đó là kinh phí bồi thường và lập dự toán kinh phí bồi thường.

Một số ý kiến đại biểu Quốc hội và ý kiến của Bộ Tài chính cho rằng, quy định căn cứ thực tế số tiền bồi thường đã cấp phát của năm trước để lập dự toán kinh phí bồi thường cho năm sau là không hợp lý. Ông Đỗ Hoàng Anh Tuấn, Thứ trưởng Bộ Tài chính cho rằng, nhà nước nên bố trí kinh phí để bồi thường cho những trường hợp cần thiết, khi đó sẽ giải quyết bức xúc của nhân dân về việc lấy tiền thuế của nhân dân để bồi thường.

Có ý kiến đại biểu Quốc hội đề nghị thành lập Quỹ bồi thường độc lập, nguồn thu của quỹ được trích từ một phần tiền phạt xử lý vi phạm hành chính, tiền do phạm tội mà có, tiền hoàn trả của người thi hành công vụ và một số nguồn thu hợp pháp khác; cơ quan quản lý bồi thường nhà nước quản lý, chi trả và quyết toán quỹ theo quy định của Luật ngân sách nhà nước.

Về ý kiến đề nghị thành lập Quỹ bồi thường độc lập, Thường trực Ủy ban Pháp luật nhận thấy, khoản tiền xử lý vi phạm hành chính, tiền do phạm tội mà có, tiền hoàn trả của người thi hành công vụ là các khoản thuộc nguồn thu của ngân sách nhà nước. Theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước thì “toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách phải được dự toán, tổng hợp đầy đủ vào ngân sách nhà nước” (khoản 2 Điều 8 Luật Ngân sách nhà nước). Vì vậy, nếu thành lập Quỹ bồi thường độc lập thì các nguồn thu này vẫn phải nộp vào ngân sách nhà nước, sau đó ngân sách nhà nước phân bổ cho Quỹ.

Trong điều kiện ngân sách nhà nước còn khó khăn, việc bố trí một khoản tiền để thành lập Quỹ bồi thường nhà nước cần được hết sức cân nhắc. Mặt khác, nếu thành lập Quỹ sẽ phát sinh tổ chức bộ máy biên chế, không phù hợp với chủ trương tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức theo Nghị quyết số 39-NQ/TW ngày 17/4/2015 của Bộ Chính trị. Vì vậy, Ủy ban Pháp luật đề nghị giữ cơ chế về chi trả bồi thường như dự thảo Luật.