Bài 3: Định vị thương hiệu quốc gia: Chìa khóa chiến lược và giải pháp đồng bộ

Ban hành bộ tiêu chí xác định sản phẩm Việt là chiến lược giúp doanh nghiệp xây dựng thương hiệu và bảo vệ thị phần ngay trên sân nhà

Từ bảo vệ thị phần đến xây dựng thương hiệu quốc gia

Ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhấn mạnh, việc ban hành bộ tiêu chí xác định sản phẩm của Việt Nam hoặc sản xuất tại Việt Nam là bước đi chiến lược nhằm giúp doanh nghiệp có cơ sở xác định đúng xuất xứ sản phẩm. Từ đó, xây dựng thương hiệu và uy tín “sản phẩm của Việt Nam”, bảo vệ thị phần hàng hóa Việt ngay trên sân nhà.

Bộ tiêu chí này cũng hướng đến mục tiêu bảo vệ người tiêu dùng, hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất chân chính, giảm thiểu tình trạng gian lận thương mại, lẩn tránh xuất xứ, hàng nhái và nhầm lẫn về hàm lượng nội địa – từ đó tăng niềm tin của xã hội đối với hàng Việt và góp phần thúc đẩy thương hiệu quốc gia.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký VCCI, khẳng định việc xác định rõ ràng và minh bạch xuất xứ hàng hóa không chỉ là công cụ chống hàng giả, hàng gian, mà còn là giải pháp quan trọng để thúc đẩy sản xuất trong nước.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và xu hướng siết chặt thương mại toàn cầu, minh bạch nguồn gốc hàng hóa đã trở thành yêu cầu cấp thiết. Thiếu hành lang pháp lý rõ ràng không chỉ gây khó khăn trong công tác quản lý mà còn ảnh hưởng đến uy tín hàng Việt trên thị trường quốc tế.

TS Cấn Văn Lực, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính – tiền tệ quốc gia, nhấn mạnh rằng các doanh nghiệp cần đẩy mạnh chiến lược chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) để phát triển bền vững, đồng thời tăng cường tính minh bạch về nguồn gốc xuất xứ, đối tác và thị trường. Khi phải giải trình với bên thứ ba, doanh nghiệp, địa phương và cơ quan chức năng phải cùng vào cuộc một cách bài bản.

Điều này cho thấy yêu cầu về minh bạch xuất xứ không chỉ dừng lại ở thị trường nội địa mà còn là một phần không thể thiếu trong chiến lược thương mại quốc tế của Việt Nam.

Bài học quốc tế và giải pháp công nghệ trong quản lý xuất xứ

Việc xây dựng tiêu chí xuất xứ hàng hóa nội địa của Việt Nam đang được nghiên cứu dựa trên kinh nghiệm từ các quốc gia tiên tiến.

Bà Trịnh Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt từ Thụy Sĩ, EU và Hoa Kỳ, những nơi áp dụng nguyên tắc: nơi thực hiện công đoạn cuối cùng làm thay đổi bản chất sản phẩm là nơi xác định xuất xứ.

Bà Hiền lấy ví dụ, điện thoại Samsung - một thương hiệu Hàn Quốc, nhưng được sản xuất tại Việt Nam từ linh kiện trong nước, hoặc nhập khẩu. Do đó, cần nhận thức rõ, nơi tạo ra sự thay đổi bản chất từ linh kiện thành sản phẩm cuối cùng chính là nơi xác định xuất xứ của hàng hóa.

Bà Hiền cũng gợi ý ba nhóm xuất xứ hàng hóa: xuất xứ thuần túy (nông sản cơ bản), sản phẩm chế biến (ví dụ: nước ép chanh dây từ chanh dây Việt Nam) và hàng hóa hoàn thiện tại Việt Nam từ nguyên liệu không có xuất xứ nội địa.

Để nâng cao hiệu quả quản lý và chống gian lận, nhiều chuyên gia đề xuất đẩy mạnh ứng dụng công nghệ.

Bà Bùi Thị Thùy Dương, đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ, khuyến nghị sử dụng nhãn điện tử, mã số định danh sản phẩm, và hệ thống khai báo tự động để hỗ trợ doanh nghiệp minh bạch hơn trong việc ghi nhãn và tạo công cụ giám sát hiệu quả cho cơ quan quản lý.

Tương tự, ông Trần Việt Hùng, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, đề xuất đẩy mạnh ứng dụng các công nghệ như blockchain và QR code trong truy xuất nguồn gốc, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia liên thông giữa các bộ, ngành, địa phương, nâng cao năng lực giám sát không gian mạng và tổ chức đào tạo cho lực lượng chức năng.

Việc xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về xuất xứ hàng hóa và liên thông dữ liệu giữa các bộ, ngành được coi là giải pháp quan trọng để phục vụ đồng bộ công tác quản lý thị trường, hải quan, bảo vệ người tiêu dùng và hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng thương hiệu hàng Việt.

Doanh nghiệp có thể tự kê khai số liệu về tỷ lệ nội địa hóa, mã HS, chứng từ đầu vào và được cấp mã định danh số cho sản phẩm đã đủ điều kiện ghi “sản xuất tại Việt Nam”, giúp cơ quan quản lý hậu kiểm nhanh chóng và giảm gánh nặng thủ tục giấy tờ cho doanh nghiệp.

Việc thúc đẩy ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, nhãn điện tử (QR code, blockchain, RFID) trên nhãn sản phẩm sẽ cho phép người tiêu dùng truy cập thông tin chi tiết về quy trình sản xuất, nơi gia công, tỷ lệ linh kiện nhập khẩu. Đối với các ngành có rủi ro gian lận cao, có thể thí điểm truy xuất nguồn gốc đến cấp lô hàng hoặc từng sản phẩm.

Cơ chế phối hợp và lộ trình hoàn thiện

Việc xác định xuất xứ Việt Nam đối với hàng hóa lưu thông trong nước đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn từ các bộ, ban, ngành và cơ quan quản lý nhà nước. Ông Nguyễn Anh Sơn nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc phối hợp chia sẻ thông tin nhằm xử lý các tình huống gian lận trong thực tế.

Theo ghi nhận của phóng viên, nhiều ý kiến đề xuất cần tập trung trao đổi về cơ chế phối hợp giữa các bộ, ban, ngành và địa phương, vai trò của các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp trong việc thực hiện chính sách.

Để đảm bảo hiệu quả, Bộ Công thương đã và đang triển khai nhiều hoạt động đồng bộ. Cục Xuất nhập khẩu được giao chủ trì nghiên cứu, tham mưu sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực xuất xứ hàng hóa, phù hợp với Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức Chính quyền địa phương 2025 để việc cấp C/O diễn ra thông suốt, tránh gián đoạn.

Bên cạnh đó, Bộ Công thương cũng đã ban hành Thông tư số 23/2025/TT-BCT, có hiệu lực từ ngày 5/5/2025, nhằm cập nhật quy định về xác định và kê khai xuất xứ hàng hóa cho cả hàng xuất khẩu và nhập khẩu. Đặc biệt, Thông tư số 40/2025/TT-BCT cũng đã được ban hành, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, quy định về việc cấp C/O và chấp thuận tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, với quy trình thực hiện qua Hệ thống eCoSys nhằm tăng cường quản lý và cấp chứng nhận điện tử.

Chỉ thị số 09/CT-BCT ngày 15/4/2025 của Bộ Công thương cũng yêu cầu tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động kiểm tra, giám sát xuất xứ hàng hóa trong tình hình mới. Điều này bao gồm việc tăng cường kiểm tra, xác minh xuất xứ hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt là nguyên liệu đầu vào cho sản xuất hàng xuất khẩu, và đề xuất các biện pháp ngăn chặn chuyển tải bất hợp pháp, chống gian lận xuất xứ để bảo vệ uy tín và lợi ích của hàng hóa xuất khẩu Việt Nam.

Việc hoàn thiện tiêu chí xác định xuất xứ Việt Nam cho hàng hóa lưu thông nội địa là một nhiệm vụ phức tạp nhưng vô cùng quan trọng. Nó không chỉ là giải pháp kỹ thuật để định danh sản phẩm mà còn là một chiến lược toàn diện nhằm bảo vệ thị trường, nâng cao niềm tin người tiêu dùng, thúc đẩy sản xuất trong nước và khẳng định vị thế thương hiệu quốc gia trên trường quốc tế.

Cùng đó, sự chủ động, tự giác của doanh nghiệp và người tiêu dùng trong việc minh bạch thông tin về nguồn gốc sản phẩm, cùng với nỗ lực phối hợp đồng bộ của các cơ quan quản lý sẽ là chìa khóa để tạo lập một môi trường kinh doanh lành mạnh và nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng Việt Nam trong tương lai.