Ước mơ xây dựng văn hóa làm khoa học

Giáo sư Vũ Hà Văn.

Có sự nghiệp vững chắc tại Mỹ đã nhiều năm, một chức vụ hành chính hay một khoản thu nhập thêm không phải là điều nhà toán học Vũ Hà Văn phải toan tính. Điều mà nhà toán học Vũ Hà Văn mong muốn là từ vai trò giám đốc khoa học của Viện Big Data, có thể thúc đẩy những hoạt động nghiên cứu tại Việt Nam.

Nhà toán học Vũ Hà Văn chia sẻ kế hoạch về Quỹ phát triển khoa học công nghệ trực thuộc Viện Big Data bắt đầu đi vào từ ngày 1-1-2019: “Tôi hy vọng những người làm khoa học cảm thấy có động lực hơn và trách nhiệm hơn. Quỹ là một hướng đi góp phần thay đổi không khí, môi trường làm khoa học ở Việt Nam. Không chỉ hỗ trợ về tài chính, chúng tôi còn hỗ trợ cho họ về cơ chế, môi trường nghiên cứu… Đây là ước mơ và khát vọng của những người làm khoa học. Làm được điều đó dần dần sẽ xây dựng được văn hoá làm khoa học, làm việc hết mình đeo bám đến cùng, thay vì nghiệm thu rồi để đó”.

Khởi động từ cột mốc Á khoa đầu vào Đại học Bách khoa Hà Nội, Vũ Hà Văn được học bổng sang Hungary theo học ngành điện tử tại Đại học Bách khoa Budapest. Ban đầu, Vũ Hà Văn theo học điện tử tại Đại học Bách khoa Budapest, nhưng sau đó được một giáo sư ngành toán khuyến khích, anh chuyển sang Đại học Eotvos, Budapest, Hungary. Năm 1994, Vũ Hà Văn tốt nghiệp cử nhân, và tiếp tục hành trình chinh phục những đỉnh cao mới trong toán học. Sau khi công bố cuốn sách “Additive Combinatorics” (Tổ Hợp Cộng Tính), Vũ Hà Văn được xem như một gương mặt xuất sắc toàn cầu về nghiên cứu Toán Học Rời Rạc.

Thành công của giáo sư toán học Vũ Hà Văn càng khiến những ai yêu mến ông thú vị hơn khi biết rằng ông được sinh ra trong một gia đình không liên quan gì đến toán học: Thân phụ là nhà thơ Vũ Quần Phương, thân mẫu là dược sĩ Đỗ Thị Hường. Giáo sư Vũ Hà Văn còn có một em trai đang làm việc cho tập đoàn Google! Hai anh em Vũ Hà Văn đều lớn lên theo những vần thơ của người cha: “Nếu nhắm mắt trong vườn lộng gió/ Sẽ được nghe thấy tiếng chim hay/ Tiếng lích chích chim sâu trong lá/ Con chìa vôi vừa hót vừa bay/ Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện/ Sẽ được nhìn thấy các bà tiên/ Thấy chú bé đi hài bảy dặm/ Quả thị thơm, cô Tấm rất hiền…”.

Nhà thơ Vũ Quần Phương đã từng là bác sĩ trước khi chọn nghiệp văn chương, nhưng ông không thể hướng dẫn con học toán: “Điều duy nhất tôi dạy con là tinh thần trách nhiệm, trách nhiệm với đời của mình và trách nhiệm với nghề của mình!”.

Còn nhà toán học Vũ Hà Văn thổ lộ: “Tôi học ở cha tôi sự nề nếp và sự chăm chỉ. Cha tôi làm thơ mà còn nghiêm túc, thì tôi làm toán càng phải nghiêm túc!”.

Khi nhà thơ Vũ Quần Phương rời khỏi Bộ Y tế sang công tác ở Đài Tiếng nói Việt Nam, thì Vũ Hà Văn thường xuyên theo bố đến cơ quan. Thấy trên sóng phát thanh có chương trình kể chuyện mẫu giáo, Vũ Hà Văn 4 tuổi xin bố cho mình thử sức. Không ngờ, Vũ Hà Văn rất có khiếu diễn đạt, các biên tập viên rất hài lòng. Lần đầu lên sóng kể chuyện, Vũ Hà Văn được trả 8 đồng (cũng không ít, nếu so với lương chuyên viên của nhà thơ Vũ Quần Phương lúc ấy là 64 đồng mỗi tháng) và nhờ bố chở ra chợ mua một cái ghế nhựa để ngồi ăn cơm. Lần sau, Vũ Hà Văn lên đài kể chuyện tiếp, nhưng không được trả tiền ngay. Chờ khoảng một tuần, Vũ Hà Văn thắc mắc: “Bố ơi, người ta trả tiền chưa? Để con đưa mẹ mua rau!”.

Sự quan tâm của Vũ Hà Văn đến cuộc sống gia đình còn thể hiện rõ hơn khi xa nhà du học. Nhà thơ Vũ Quần Phương nhớ lại: “Vũ Hà Văn học ở Hungari được 3 năm mới có dịp về ăn Tết với cha mẹ. Lúc đó, Văn để dành được 100 đô la Mỹ và đưa cho chúng tôi. Tôi thương con vô cùng. Tôi hiểu ở thời điểm đó, trong hoàn cảnh khó khăn như vậy, con vẫn để dành tiền cho bố mẹ, nghĩa là đã phải tiết kiệm đến mức quên đi nhu cầu sống đầy đủ của mình!”. Bà Đỗ Thị Hường nhắc thêm: “Thời bao cấp khó khăn, vợ chồng tôi cũng vay mượn để mua áo “kimono” gửi sang cho Vũ Hà Văn bán, có thêm tiền sách vở. Thế nhưng, Vũ Hà Văn không đem bán, cứ chất đầy tủ. Khi chúng tôi sang thăm con, ngạc nhiên hỏi thì Vũ Hà Văn chỉ giải thích đơn giản: “Con đang học mà có người gọi bảo mang áo đến, con sẽ mất tập trung, phân tán lắm”. Ngược lại, Vũ Hà Văn tự bươn chải kiếm sống bằng cách mùa hè thì đi hái quả ở nông trang. Tất cả các đồ dùng cần thiết cho cuộc sống như quần áo, sách vở, radio... Vũ Hà Văn đều phải mua lại của những sinh viên tốt nghiệp về nước với giá chỉ bằng 20 - 30% so với đồ mới…”.

Giáo sư toán học Vũ Hà Văn hiện đang sống cùng vợ và hai con bên Mỹ. Vợ của Vũ Hà Văn cũng làm nhân viên hành chính ở Đại học Yale. Con lớn của Vũ Hà Văn đã vào đại học, còn con nhỏ đang học trung học. Giáo sư toán học Vũ Hà Văn dạy tiếng Việt cho con bằng chính thơ của Vũ Quần Phương, từ những bài cha viết cho mình khi còn nhỏ: “Con ngủ con chơi mong con chóng lớn/ Đồng đất quê ta lũ lụt qua rồi/ Con đê qua làng con đê đi mãi/ Cha hát ru con điệu hát bao đời/ Điệu hát chở che như con đê rộng/ Hạt phù sa nhỏ, hạt phù sa ơi…” đến những bài thơ cha viết cho mình khi định cư đất khách: “Các con đã lớn khôn - những chân trời thăm thẳm/ Mẹ con như căn nhà, như chiếc tổ chờ trông/ Sống bằng nỗi nhớ con, bây giờ thêm nhớ cháu/ Những năm tháng đời người lặng lẽ đi qua...”.

Bây giờ ở tuổi 48, giáo sư toán học Vũ Hà Văn thao thức về một tương lai toán học cho nước nhà: “Nền toán học Việt Nam còn rất "trẻ" so với các nền toán học mạnh trên thế giới. Như tôi được biết, hàng năm có khoảng 5-10 bạn tốt nghiệp tiến sỹ toán học ở các đại học uy tín trên thế giới. Nếu như nhà nước có kế hoạch trọng dụng họ, hy vọng một ngày không xa chúng ta sẽ có một đội ngũ đáng kể”.