Những định hướng quan trọng từ những ngày đầu tiên

Tòa nhà Quốc hội.

Xây dựng Chính phủ hợp hiến, hợp lòng dân

Ngay từ khi ra đời Chính phủ cách mạng lâm thời đã thu hút được sự ủng hộ của toàn dân, được toàn dân bảo vệ vì nó hợp với lòng dân. Chính quyền mới đã trực tiếp mang lại những quyền lợi dân sinh, dân chủ, dân quyền mà nhân dân Việt Nam chưa từng được hưởng: Bãi bỏ thuế thân (ngày 7-9-1945), bắt buộc học chữ quốc ngữ và không phải trả tiền (ngày 8-9-1945), quy định thể lệ Tổng tuyển cử (ngày 17-10-1945), giảm tô 25% (ngày 20-11-1945), giảm 20% thuế điền (ngày 20- 11- 1945)...

Trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 3-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề nghị: “Trước chúng ta đã bị chế độ quân chủ chuyên chế cai trị, rồi đến chế độ thực dân không kém phần chuyên chế, nên nước ta không có Hiến pháp. Nhân dân ta không được hưởng quyền tự do dân chủ. Chúng ta phải có một Hiến pháp dân chủ. Tôi đề nghị Chính phủ tổ chức càng sớm càng hay cuộc TỔNG TUYỂN CỬ với chế độ phổ thông đầu phiếu. Tất cả công dân trai gái mười tám tuổi đều có quyền ứng cử và bầu cử, không phân biệt giàu nghèo, tôn giáo, dòng giống...”.

Viết về ý nghĩa của Tổng tuyển cử, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Tổng tuyển cử là một dịp cho toàn thể quốc dân tự do lựa chọn những người có tài, có đức, để gánh vác công việc nước nhà. Tổng tuyển cử tức là tự do, bình đẳng; tức là dân chủ, đoàn kết”. Sau cuộc tổng tuyển cử tự do và dân chủ đầu tiên trong lịch sử dân tộc, Chính phủ cách mạng lâm thời đã trở thành Chính phủ hợp hiến, do dân bầu, bao gồm nhiều thành phần, đại diện cho các tầng lớp xã hội, đấu tranh cho quyền lợi của cả dân tộc Việt Nam.

Nhấn mạnh dân chủ, đồng thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng quản lý đất nước, xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật. Dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ban soạn thảo Hiến pháp được thành lập với sự tham gia của nhiều nhân sĩ trí thức tiêu biểu đã cho ra đời bản Dự thảo Hiến pháp trình trước kỳ họp thứ hai của Quốc hội và đã được thông qua ngày 9-11-1946. Chỉ sau 14 tháng Chính quyền của nhân dân đã có được bản Hiến pháp trong hoàn cảnh phải vượt qua bao khó khăn, thách thức “vừa kháng chiến, vừa kiến quốc”. Đó cũng là thành quả to lớn trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở Việt Nam.

Lời nói đầu của Hiến pháp 1946 đã nêu rõ: Hiến pháp là thành quả vẻ vang của cách mạng và được xây dựng trên các nguyên tắc:

Đoàn kết toàn dân không phân biệt giống nòi, trai gái, giai cấp, tôn giáo.

Bảo đảm các quyền tự do dân chủ.

Thực hiện chính quyền mạnh mẽ và sáng suốt của nhân dân.

Những nguyên tắc được nhấn mạnh đó chính là sự hiện thực hóa, pháp chế hóa mục tiêu đấu tranh cách mạng của Đảng và nhân dân Việt Nam. Những quy định của Hiến pháp 1946 về tổ chức bộ máy Nhà nước từ Nghị viện nhân dân, Chính phủ đến Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính các cấp, về cơ quan tư pháp chứa đựng sâu sắc những nội dung về bản chất của một Nhà nước pháp quyền kiểu mới, của dân, do dân và vì dân.

Báo Cứu quốc số 69 ra ngày 17-10-1945 đã đăng Thư gửi Ủy ban nhân dân các kỳ, tỉnh, huyện và làng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Một lần nữa Người nêu rõ bản chất cách mạng và dân chủ của chính quyền nhân dân, nguồn gốc sức mạnh của chính quyền là ở sự gắn bó với nhân dân, hết lòng, hết sức mưu cầu tự do, hạnh phúc cho nhân dân: “Nếu không có nhân dân thì Chính phủ không đủ lực lượng. Nếu không có Chính phủ, thì nhân dân không ai dẫn đường. Vậy nên Chính phủ với nhân dân phải đoàn kết thành một khối. Ngày nay, chúng ta đã xây dựng nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Nhưng nếu nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì”. Sau này Người nhiều lần nhấn mạnh: “Việc gì có lợi cho dân, ta phải hết sức làm. Việc gì có hại đến dân, ta phải hết sức tránh. Chúng ta phải yêu dân, kính dân thì dân mới yêu ta, kính ta”.

Củng cố bộ máy và rèn luyện đội ngũ cán bộ chính quyền

Ngay từ những ngày đầu của chính thể Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kiên quyết đấu tranh chống lại những bệnh tật dễ mắc trong bộ máy Nhà nước - càng dễ mắc hơn khi cán bộ và nhân dân ta mới giành được chính quyền, hoàn toàn chưa có kinh nghiệm quản lý Nhà nước. Người đã thẳng thắn chỉ ra những khuyết điểm thường gặp của cán bộ chính quyền: trái phép, cậy thế, hủ hóa, tư túi, chia rẽ, kiêu ngạo, đặc biệt là những “bệnh” tham ô, xa hoa, lãng phí, quan liêu và hách dịch với dân. Người nghiêm khắc phê phán những biểu hiện: “ngang tàng, phóng túng, muốn sao được vậy, coi khinh dư luận, không nghĩ đến dân. Quên rằng dân bầu mình ra là để làm việc cho dân, chứ không phải để cậy thế với dân”. Trong khi đời sống của dân còn đói khổ mà cán bộ “Ăn muốn cho ngon, mặc muốn cho đẹp, càng ngày càng xa xỉ, càng ngày càng lãng mạn, thử hỏi tiền bạc ấy ở đâu ra? Thậm chí lấy của công dùng vào việc tư, quên cả thanh liêm, đạo đức”. Những biểu hiện kéo bè, kéo cánh, cá nhân, cục bộ, không vì việc chung... cũng rất nặng nề. Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh phê phán gay gắt những “bệnh” quan cách mạng, độc hành, độc đoán, dĩ công dinh tư (lấy của chung làm của riêng), thậm chí dùng pháp công để báo thù tư (dùng pháp luật Nhà nước để trả thù riêng)...

Phê phán những khuyết điểm của cán bộ chính quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh mong muốn mọi người sửa chữa để chính quyền ngày càng hoàn thiện và làm việc tốt hơn. Người nêu rõ: “Chúng ta không sợ sai lầm, nhưng đã nhận biết sai lầm thì phải ra sức sửa chữa. Vậy nên, ai không phạm những lầm lỗi trên này, thì nên chú ý tránh đi, và gắng sức cho thêm tiến bộ. Ai đã phạm những lầm lỗi trên này, thì phải hết sức sửa chữa; nếu không tự sửa chữa thì Chính phủ sẽ không khoan dung”. Tháng 11-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh trả lời trước kỳ họp thứ hai Quốc hội khoá I về những thành viên của Chính phủ không trong sạch: “Chính phủ đã hết sức làm gương, và nếu làm gương không xong thì sẽ dùng pháp luật mà trị những kẻ ăn hối lộ. Đã trị, đang trị và sẽ trị cho kỳ hết”.

Ý nghĩa và những bài học từ những ngày đầu tiên xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân do dân và vì dân ở Việt Nam từ 70 năm trước đến nay vẫn được kế thừa và phát triển. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) được Đại hội lần thứ XI của Đảng (1-2011) thông qua tiếp tục khẳng định: “Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân, giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo”. Đây cũng là định hướng để Đảng tiếp tục tự chỉnh đốn, tự đổi mới, làm cho Đảng trong sạch vững mạnh, là đạo đức, là văn minh trong công việc cải cách hành chính, chỉnh đốn khắc phục tệ quan liêu, tham nhũng, làm cho bộ máy Nhà nước trong sạch, vững mạnh, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân.