Mối lo thiên tai sau chuỗi ngày nắng nóng kỷ lục

Người dân Ấn Độ chật vật vì thiếu nước trong đợt nắng nóng bất thường.

El Nino chính thức bắt đầu vào tháng 6/2023, đạt đến đỉnh điểm vào tháng 12 của năm và tiếp tục kéo dài đến tháng 5/2024. Giai đoạn này được ghi nhận là một trong số 5 đợt El Nino mạnh nhất mà Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) ghi nhận được, chỉ sau các đợt “siêu El-Nino” năm 1982-1983, 1997-1998 và 2015-2016.

Hiện tượng El Nino đã góp phần làm nhiệt độ đặc biệt tăng vào năm 2023, được ghi nhận là năm nóng nhất, vượt kỷ lục trước đó của năm 2016 là 0,16°C. Nhiệt độ bề mặt trung bình toàn cầu đã vượt quá thời kỳ tiền công nghiệp 1,45°C, trong khi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu đặt mục tiêu hạn chế sự nóng lên dưới mức 1,5°C. Mỗi El Nino, ở đỉnh điểm, thường khiến nhiệt độ toàn cầu nóng lên khoảng 0,25°C. Tác động này xuất phát từ thực tế là vùng nhiệt đới Thái Bình Dương chiếm 1/4 bề mặt hành tinh.

El Nino gây lũ lụt ảnh hưởng đến hơn 2 triệu người Brazil vào cuối tháng 4 và đầu tháng 5/2023, tạo ra những trận mưa xối xả ở vùng Sừng châu Phi từ tháng 3 đến tháng 5 và ở Dubai vào tháng 4/2023, dẫn đến hạn hán ở Indonesia và Philippines vào mùa Xuân, hoặc giai đoạn tẩy trắng san hô đang diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới. Hiện tượng này cũng có thể liên quan đến đợt bùng phát sốt xuất huyết tồi tệ nhất được ghi nhận trong năm nay ở khu vực Nam Mỹ, Trung Mỹ và vùng Caribe.

Vùng xích đạo Thái Bình Dương hiện đã trở lại trạng thái trung bình, với những diễn biến nóng và lạnh bất thường ở mức tối thiểu, chủ yếu ở lưu vực phía Đông và trung tâm. Tuy nhiên, theo giải thích của Michael McPhaden, nhà khoa học làm việc tại Cơ quan Khí quyển và Đại dương quốc gia (NOAA) của Mỹ, điều này không có nghĩa là ảnh hưởng của El Nino đã kết thúc. Theo dự đoán của các nhà khoa học, hiện tượng này sẽ còn tồn tại thêm hai đến ba tháng nữa trên phạm vi toàn cầu.

Tình trạng quá nóng này có thể được hạn chế hơn vào năm 2025 nếu El Nino nhường chỗ cho La Nina. WMO ước tính có 70% khả năng xảy ra La Nina trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 10/2024. Tuy nhiên, La Nina có thể sẽ không giúp giảm nhiệt độ nhiều do biến đổi khí hậu. Hơn thế nữa, La Nina cũng sẽ có khả năng gây ra mưa lớn và lũ lụt ở Australia hoặc làm tăng gió mùa Ấn Độ và ngược lại gây hạn hán ở một số khu vực phía Nam Nam Mỹ, phía Nam nước Mỹ và bang California, vùng Sừng châu Phi và Trung Á.

La Nina, kết hợp với nhiệt độ cực cao ở Đại Tây Dương, cũng có thể dẫn đến một mùa mưa bão “bất thường” ở lưu vực này. NOAA đã dự báo xuất hiện từ 17 đến 25 cơn bão tại khu vực này. Trong số đó, có 8 đến 13 trận bão lớn với sức gió trên 119 km/h, và từ 4 đến 7 trận bão ở cấp độ 3 trở lên (hơn 178 km/h). WMO cũng cảnh báo thêm rằng: “Điều kiện thời tiết sẽ tiếp tục khắc nghiệt hơn do nhiệt độ và độ ẩm tăng thêm trong khí quyển” do khí nhà kính gây ra, chủ yếu được tạo ra từ quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch như than, dầu và khí đốt.

Tuy nhiên, Phó Tổng Thư ký WMO, bà Ko Barrett lưu ý rằng kết thúc El Nino không có nghĩa là biến đổi khí hậu tạm dừng trong một thời gian dài. Bà nhấn mạnh Trái Đất sẽ tiếp tục ấm lên do khí nhà kính, đồng thời nhiệt độ mặt nước biển cao bất thường sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong những tháng tới.

Thực tế cho thấy những ngày qua, nóng cực đoan đã thiêu đốt nhiều khu vực trên khắp Ấn Độ, cướp đi sinh mạng của gần 100 người. Thủ đô New Delhi hứng chịu mức nhiệt 52,9 0C – mức cao nhất trong 100 năm qua - và Nagpur – thành phố lớn thứ ba của bang Maharashtra, miền Tây Ấn Độ - đã bị hun trong nền nhiệt 56 0C, vượt qua mọi kỷ lục trước đó. Tương tự, Cơ quan Khí tượng Quốc gia Trung Quốc (NMC) cho biết một đợt nắng nóng lớn có thể lan rộng khắp các khu vực ở miền Bắc nước này, đẩy nhiệt độ lên mức cao kỷ lục tại một số khu vực. Nắng nóng đã buộc một số trường học ở châu Á phải đóng cửa để đảm bảo an toàn sức khỏe cho giáo viên và học sinh.

Tại Cyprus, thông tin từ Cục Khí tượng trong ngày 7/6, nước này đã ghi nhận ngày nóng nhất từ trước đến nay trong các tháng 6, khi nhiệt độ tăng lên mức chưa từng thấy 44 0C, cao hơn 10 0C so với nhiệt độ cao nhất trung bình của tháng trên. Mexico đang trải qua những ngày nắng nóng lịch sử, khiến lượng điện tiêu thụ ở mức cao kỷ lục, thậm chí ở một số thời điểm lượng điện tiêu thụ còn cao hơn mức mà cơ sở hạ tầng của nước này có thể sản xuất và truyền tải. Trong khi đó, dù chưa chính thức bước vào mùa Hè, song khu vực Tây Nam nước Mỹ đã hứng chịu đợt nắng nóng khắc nghiệt đầu tiên, với mức nhiệt cao kỷ lục, vượt 43 0C từ bang California đến Arizona.

Có thể thấy, ảnh hưởng của El Nino vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại và tác động của biến đổi khí hậu khiến nắng nóng ngày càng xuất hiện sớm và khắc nghiệt hơn. WMO cảnh báo, nhiều khả năng năm 2024 sẽ là một năm nắng nóng kỷ lục tiếp theo, "xô đổ̉" kỷ lục về nắng nóng của năm 2023. Những năm gần đây, diễn biến thời tiết cũng ngày càng khó lường và các thảm họa tự nhiên đều gây ra thương vong kỷ lục. Trước tình hình này, bà Barrett đánh giá các dự báo theo mùa về El Nino và La Nina, cũng như những tác động tiềm tàng đối với các hình thái khí hậu trên toàn cầu là một công cụ quan trọng để đưa ra những cảnh báo sớm để triển khai các biện pháp ứng phó.