Thủ tục hải quan điện tử: Bước chuyển cho một phương thức mới

Hoạt động nghiệp vụ tại Chi cục Hải quan Hải Dương (Cục Hải quan Hải Phòng) - đơn vị có 100% DN tham gia TTHQĐT. Ảnh: T.BÌNH

Bắt đầu thực hiện thí điểm tại Cục Hải quan Hải Phòng và TP.HCM năm 2005 và mở rộng thí điểm (theo Quyết định 149 năm 2005 và Quyết định 103 năm 2009 của Thủ tướng Chính phủ), đến nay, sau 8 năm thực hiện TTHQĐT đã lan tỏa và tác động tới hoạt động của cả cơ quan Hải quan lẫn DN. Hiện cả nước có 21/34 cục hải quan địa phương triển khai. Có thể nói, dù đang trong quá trình thí điểm nhưng với sự nỗ lực của ngành Hải quan và cộng đồng DN, TTHQĐT đã tạo được một nền tảng hết sức vững chắc.

Còn nhớ những ngày mới thực hiện thí điểm và mở rộng thí điểm, các chi cục hải quan, các cục hải quan địa phương phải rất vất vả để thuyết phục, lựa chọn DN tham gia. Bởi việc chuyển đổi một cách làm, một thói quen tồn tại nhiều năm đã khó, trong khi thực hiện TTHQĐT lại phải có những đầu tư nhất định về máy móc thiết bị, đặc biệt là đào tạo cho người trực tiếp thực hiện.

Rồi sự dôi dư của một bộ phận đáng kể người lao động ở các bộ phận liên quan đến XNK cũng đặt ra cho DN những bài toán về sắp xếp, bố trí việc làm (bởi khi thực hiện TTHQĐT số người tham gia khai báo và làm các thủ tục liên quan sẽ được giảm thiểu đáng kể). Tuy nhiên, lợi ích mà TTHQĐT mang lại cho DN về lâu dài lớn hơn rất nhiều so với những gì họ phải bỏ ra do cắt giảm được nhiều chi phí liên quan đến nhân lực, thời gian thông quan nhanh giúp nâng cao năng lực sản xuất, tạo sức cạnh tranh cho hàng hóa… Với nhiều tiện ích như vậy mà sau này việc mở rộng TTHQĐT đã không còn gặp khó khăn trong vận động DN tham

gia, trái lại, sự chủ động, tích cực hưởng ứng đã được cộng đồng phát huy cao độ. Minh chứng rõ nét là đã có tới khoảng 59 nghìn DN đăng kí tham gia TTHQĐT (tính từ thời điểm triển khai đến nay), chiếm hầu hết số DN có hoạt động XNK tại các địa bàn đã thực hiện.

Với nội bộ ngành Hải quan thời gian khởi đầu cũng gặp không ít gian nan. Vấn đề đầu tiên chính là làm sao để đội ngũ CBCC thay đổi được nhận thức, nền nếp làm việc cũ để từ đó tiếp cận với cái mới bởi thói quen “thủ công” tồn tại hàng chục năm qua. Tuy nhiên, nếu không đổi mới, không “điện tử hóa” rõ ràng CBCC hải quan không thể nào cáng đáng hết lượng công việc ngày một tăng lên gấp nhiều lần.

Lãnh đạo Chi cục Hải quan quản lí hàng đầu tư gia công, Cục Hải quan Hải Phòng chia sẻ, với số lượng toàn chi cục (kể cả lãnh đạo) chỉ 70 người trong khi lượng tờ khai hiện nay lên đến khoảng 150.000 bộ/năm, nếu vẫn cứ làm “thủ công” như trước thì dù CBCC “có ba đầu sáu tay” cũng không giải quyết xuể lượng công việc khổng lồ đó. Tuy nhiên, nhờ có TTHQĐT nên guồng quay công việc ở đây vẫn nhịp nhàng, đều đặn đáp ứng nhu cầu phát triển mạnh mẽ của hoạt động XNK tại địa bàn.

Sự đồng thuận, chủ động của CBCC và giới DN có lẽ là điều cốt yếu để TTHQĐT có bước tiến dài cả về chất và lượng như vừa qua.

Để thực sự “điện tử hóa, tự động hóa” trong quy trình thủ tục và nâng cao chất lượng cho TTHQĐT, ngành Hải quan cũng đã có sự nâng cấp đáng kể về chất đối với TTHQĐT như nâng cấp phiên bản thông quan tự động lên 3.0 và 4.0 (đang áp dụng thí điểm ở một số đơn vị); thực hiện thanh toán thuế, lệ phí qua ngân hàng thương mại bằng phương thức điện tử (e-Payment); tiếp nhận bản lược khai hàng hóa đối với tàu biển XNC bằng phương thức điện tử (e-Manifest); ứng dụng chữ kí số trong TTHQĐT…

Tiếp cận công nghệ Nhật Bản

Việc Chính phủ ban hành Nghị đinh 87 về TTHQĐT (ngày 23-10-2012), bên cạnh việc nâng tầm khung khổ pháp lí cho hoạt động này, thì những yêu cầu, những quy định cao hơn trong thực hiện TTHQĐT cũng được đặt ra. Chính vì vậy, Nghị định sẽ giúp khắc phục những hạn chế, thiếu sót trong thời gian thí điểm và có những điểm mới được xem là mục tiêu, điều kiện cao hơn đối với TTHQĐT.

Theo Ban cải cách hiện đại hóa Hải quan- Tổng cục Hải quan, một số điểm mới, có tác động lớn như: Quy định về điều kiện hạ tầng công nghệ thông tin, kĩ năng khai báo của người khai hải quan điện tử để đảm bảo hệ thống được vận hành ổn định, thông suốt, đáp ứng được yêu cầu của người khai và quá trình xử lí của cơ quan Hải quan (2 chủ thể chính trong thực hiện TTHQĐT). Vấn đề nữa là chuẩn hóa dữ liệu và cơ chế trao đổi thông tin giữa các bộ, ngành liên quan để tăng tính tự động trong xử lí dữ liệu của Hệ thống thông quan tự động, qua đó giảm thiểu các thao tác thủ công (phục vụ kiểm tra) và đáp ứng yêu cầu cải cách thủ tục hành chính.

Bên cạnh đó, để tăng tính tự động của Hệ thống so với thời gian thí điểm, giảm can thiệp trực tiếp của CBCC, Nghị định cho phép các khâu tiếp nhận, kiểm tra, đăng kí tờ khai được thực hiện tự động thông qua Hệ thống xử lí dữ liệu điện tử của ngành Hải quan.

Kết quả khả quan trong thực hiện TTHQĐT thời gian qua cũng là bước tiến quan trọng trong cải cách thủ tục hành chính và tạo tiền đề quan trọng để Hải quan Việt Nam tiếp nhận và tiến tới ứng dụng thành công Hệ thống thông quan tự động của Hải quan Nhật Bản (khi triển khai ở Việt Nam được gọi tắt là VNACCS/VCIS).

Theo lãnh đạo Ban cải cách hiện đại hóa Hải quan, với mục tiêu phục vụ công tác quản lí và thông quan hàng hóa tự động nên VNACCS/VCIS được thiết kế nhiều phần mềm để đáp ứng yêu cầu công tác nghiệp vụ của Hải quan Việt Nam. Các quy trình quản lí, nghiệp vụ được xây dựng phần mềm ứng dụng bao gồm: Phần mềm về khai báo điện tử (e-Declaration); lược khai hàng hóa điện tử (e-Manifest); hóa đơn điện tử (e-Invoice); thanh toán điện tử (e-Payment); chứng nhận xuất xứ hàng hóa điện tử (e-C/O); Packing List (phiếu đóng gói hàng) điện tử (e-P/L); phân luồng (Selectivity); quản lí hồ sơ rủi ro/tiêu chí rủi ro; quản lí DN XNK; thông quan và giải phóng hàng; giám sát và kiểm soát; kiểm tra vận hành hệ thống, đào tạo người sử dụng hệ thống, hỗ trợ kĩ thuật và bảo trì hệ thống.

N.Quốc