Quản lý thuế doanh nghiệp cá thể: Kinh nghiệm các nước và một số khuyến nghị cho Việt Nam

Xóa bỏ thuế khoán sẽ tạo công bằng người nộp thuế

Quy định pháp luật đối với doanh nghiệp cá thể tại một số quốc gia

Trên thế giới, có ba loại hình kinh doanh cá thể cơ bản là: doanh nghiệp (DN) cá thể (sole proprietorship hay sole trader), hợp danh (partnership) và công ty TNHH/công ty cổ phần (corporation). Khái niệm "HKD" như ở Việt Nam không phổ biến, nhưng loại hình DN cá thể (Sole Proprietorship) được áp dụng rộng rãi ở các quốc gia như Singapore, Mỹ, Liên minh châu Âu (Đức, Pháp, Hà Lan).

Đặc điểm chính của DN cá thể này đó là do một cá nhân duy nhất sở hữu và điều hành toàn bộ hoạt động kinh doanh.

Chủ sở hữu chịu trách nhiệm vô hạn bằng toàn bộ tài sản của mình đối với mọi nghĩa vụ tài chính và pháp lý của DN. Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh được tính vào thu nhập chịu thuế cá nhân của chủ sở hữu.

Trung Quốc đã ban hành Luật DN cá thể có hiệu lực từ 1/1/2020. Luật này quy định rõ DN do một cá nhân làm chủ, chịu trách nhiệm vô hạn, có thể dùng địa chỉ nhà làm địa chỉ đăng ký kinh doanh, được ký kết hợp đồng lao động và có trách nhiệm tham gia BHXH cho người lao động. Chế độ thuế áp dụng là thuế thu nhập cá nhân.

Singapore và Malaysia: DN cá thể được quy định trong Luật Đăng ký Kinh doanh (Business Registration Act).

Thái Lan: DN cá thể là một hình thức kinh doanh được quy định chung theo Luật Dân sự và thương mại.

Nhìn chung, DN cá thể ở các nước đều là loại hình kinh doanh đơn giản nhất, có chi phí thấp nhất, tiện lợi nhất và có các quy định giản đơn nhất về đăng ký, kê khai và thực hiện các nghĩa vụ thuế.

Quản lý thuế đối với DN cá thể

Theo thông lệ, các quốc gia xác định chủ thể kinh doanh cá thể dưới 2 hình thức: cá nhân kinh doanh và pháp nhân kinh doanh. Quy định về DN cá thể và việc thành lập DN có sự khác biệt tùy vào từng quốc gia. Tuy nhiên, hầu hết các quốc gia cho phép hoạt động dưới hình thức DN cá thể với các điểm chung sau:

Người nộp thuế (NNT) có thể bắt đầu kinh doanh mà không bắt buộc phải thành lập một DN chính thức với tư cách pháp nhân riêng biệt (như công ty TNHH hay cổ phần).

Tuy nhiên, một số quốc gia đưa ra ngưỡng doanh thu, số lượng lao động... để khuyến khích DN cá thể chuyển đổi sang tư cách pháp nhân (Công ty TNHH,....) nhằm bảo vệ tài sản cá nhân, tối ưu hóa thuế, giảm rủi ro trách nhiệm pháp lý, ví dụ như:

Nhật Bản nếu doanh thu hàng năm vượt quá 10 triệu yên (tương đương 75.000 USD) thì phải đăng ký nộp thuế tiêu dùng và có thể xem xét chuyển đổi thành công ty TNHH hoặc công ty TNHH Một thành viên

Tại Đức nếu doanh thu vượt 22.000 EUR/năm, NNT phải đóng thuế GTGT và có thể cần chuyển đổi thành công ty TNHH.

Tại Pháp nếu doanh thu hàng năm vượt 77.700 EUR đối với dịch vụ và 188.700 EUR đối với thương mại, NNT phải đăng ký thành lập DN theo mô hình công ty TNHH hoặc công ty cổ phần đơn giản hóa.

Các DN cá thể này được đăng ký một cách rất dễ dàng (tại chính quyền sở tại hoặc qua mạng) và chi phí tuân thủ, chi phí quản lý tiết kiệm hơn rất nhiều so với các loại hình công ty khác, do bản chất và quy mô của loại hình DN này.

Các sắc thuế mà DN cá thể thường phải nộp gồm thuế thu nhập cá nhân, thuế và thuế bảo hiểm xã hội và y tế (Self-Employment Tax).

Về xu hướng quản lý thuế, qua nghiên cứu của Cục Thuế cho thấy nhiều quốc gia đang dần bỏ thuế khoán (thuế ấn định) và thay bằng cơ chế kê khai thuế dựa trên doanh thu thực tế nhằm: hạn chế gian lận và thất thu thuế do thuế khoán dựa trên ước tính dẫn đến khai báo thuế thấp hơn thực tế.

Việc xóa bỏ thuế khoán cũng tạo công bằng giữa NNT; phù hợp xu hướng số hóa (đơn giản hóa khai thuế). Tuy nhiên, để khuyến khích chuyển đổi thì các nước đã áp dụng nhiều giải pháp đồng bộ như miễn giảm thuế ban đầu, đơn giản hóa thủ tục và hỗ trợ tài chính..

Một số khuyến nghị cho Việt Nam

Để khuyến khích các HKD chuyển đổi lên mô hình DN, các chuyên gia cho rằng cần có chính sách ưu đãi thuế và chi phí trong giai đoạn đầu sau khi chuyển đổi:

Theo đó, Nhà nước có thể miễn thuế TNDN trong 1-2 năm đầu sau khi HKD chuyển đổi. Giảm 50% thuế TNDN trong 3-5 năm tiếp theo để giảm áp lực tài chính. Miễn lệ phí môn bài trong năm đầu tiên để khuyến khích chuyển đổi. Cung cấp phần mềm kế toán, đại lý tư vấn thuế miễn phí cho DN mới trong 6 tháng - 1 năm đầu.

Ngành Thuế cần đẩy mạnh xây dựng các ứng dụng trên thiết bị di động hỗ trợ kê khai thuế có kết nối với hệ thống ngân hàng và hóa đơn điện tử để tự động xác định doanh thu của HKD như: xây dựng app thuế dành riêng cho HKD, cho phép HKD kê khai thuế nhanh gọn; nhắc nhở thời hạn nộp thuế. Tra cứu hóa đơn và báo cáo thuế. Đưa ra thông báo khuyến nghị HKD có doanh thu vượt ngưỡng chuyển đổi sang mô hình DN tư nhân và cung cấp thông tin về các chính sách ưu đãi sau khi chuyển đổi.

Cơ quan thuế cần sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để hỗ trợ kê khai, phân tích doanh thu, dữ liệu từ hóa đơn điện tử, giao dịch ngân hàng, lượng hàng nhập kho, dữ liệu tiêu thụ điện nước,…

Tự động so sánh dữ liệu kê khai thuế của HKD với các hộ có mô hình tương tự để phát hiện bất thường. Áp dụng phân tích Big Data để dự đoán doanh thu thực tế của từng loại hình kinh doanh. Tự động đưa ra danh sách HKD có doanh thu đến ngưỡng để tự động ra thông báo đề nghị chuyển sang mô hình DN tư nhân, công ty TNHH

Trường hợp HKD bán hàng online, sử dụng thanh toán qua ngân hàng, hệ thống có thể tự động tổng hợp doanh thu giúp kê khai dễ dàng hơn. Cùng với đó, ngành Thuế cần áp dụng quản lý rủi ro trong quản lý HKD có doanh thu lớn.

Bên cạnh đó, ngành Thuế cần phối hợp với cơ quan chức năng để đơn giản hóa hồ sơ đăng ký doanh nghiệp, như cho phép chuyển đổi tự động mà không cần giải thể HKD cũ; Đơn giản hóa quy trình chuyển đổi để HKD không e ngại thủ tục; Đơn giản bộ máy doanh nghiệp; Giảm bớt yêu cầu về giấy tờ (CMND, hợp đồng thuê nhà, giấy phép con…). Miễn hoặc giảm chi phí đăng ký khi chuyển đổi thành DN.

Chính phủ cũng cần nghiên cứu ưu đãi vay vốn cho DN mới chuyển đổi như chương trình vay vốn lãi suất thấp dành riêng cho HKD lên doanh nghiệp. Ngân hàng Nhà nước bảo lãnh vay vốn nếu DN có lịch sử thuế tốt.

Cùng với đó, cơ quan quản lý cần đơn giản hóa quy định lao động và bảo hiểm xã hội như miễn hoặc giảm đóng BHXH trong thời gian đầu. Có chính sách linh hoạt về lao động cho phép DN nhỏ áp dụng hợp đồng lao động đơn giản, không cần lập bảng lương phức tạp.

Ngoài ra cần tăng cường truyền thông để HKD hiểu rõ lợi ích khi chuyển đổi để lên DN để các đơn vị hiểu và áp dụng.