Triển vọng quan hệ Trung-Nhật

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong cuộc hội đàm ngày 22-4-2015 bên lề hội nghị thượng đỉnh Á-Phi tại Jakarta (Indonesia)

Bằng chứng mới nhất về việc điều chỉnh chính sách của Trung Quốc đối với Nhật Bản là cuộc gặp giữa Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị thượng đỉnh Á-Phi tại Jakarta (Indonesia) hồi tháng trước. Tháng 11-2014, khi hai nhà lãnh đạo lần đầu tiên gặp nhau tại Bắc Kinh, Chủ tịch Tập Cận Bình muốn được coi là chủ nhà hiếu khách, do đó, đã không gây mâu thuẫn với Thủ tướng Abe. Tại Jakarta, Chủ tịch Trung Quốc đã có sự linh hoạt hơn khi không chỉ đồng ý gặp mà dường như chính ông là người đề xuất cuộc gặp này. Mặc dù hãng tin Tân Hoa Xã của Trung Quốc đưa tin cuộc gặp diễn ra theo yêu cầu của Nhật Bản, song các quan chức cấp cao của Nhật Bản cho biết chính ông Tập Cận Bình đã yêu cầu gặp ông Abe với điều kiện phía Nhật Bản không được tiết lộ cuộc gặp này do phía Trung Quốc sắp xếp.

Sự thay đổi này là kết quả của việc Bắc Kinh đã thừa nhận rằng việc Trung Quốc liên tục gây áp lực đối với Nhật Bản kể từ khi Chính phủ Nhật Bản mua lại một vài hòn đảo thuộc quần đảo Senkaku/Điếu Ngư từ một chủ sở hữu tư nhân vào tháng 9-2012 đã làm tiêu tốn của Trung Quốc một khoản chi phí lớn hơn nhiều so với lợi ích nó mang lại cho Trung Quốc. Thực tế, đầu tư trực tiếp của Nhật Bản vào Trung Quốc năm 2013 chỉ giảm khoảng 4% nhưng đến năm 2014 đã giảm tới 38,8%, chỉ còn 4,33 tỷ USD. Trong khi đó, Nhật Bản đã tăng ngân sách quốc phòng trong tài khoá 2015 lên 42 tỷ USD. Đây là năm thứ 3 liên tiếp Nhật Bản tăng ngân sách quốc phòng, sau 11 năm cắt giảm liên tục. Bên cạnh đó, Nhật Bản đã nới lỏng lệnh cấm chuyển giao các thiết bị quốc phòng và thay đổi cách lý giải hiến pháp của quyền phòng vệ. Cơ cấu và vị thế lực lượng quân sự Nhật Bản đang được tổ chức lại với ưu tiên nhiệm vụ rõ ràng là bảo vệ các hòn đảo phía Tây Nam. Rõ ràng áp lực của Trung Quốc lên Nhật Bản đã không thành công, vì thế Chủ tịch Tập Cận Bình đã thay đổi cách tiếp cận. Ngoài việc gặp trực tiếp Thủ tướng Abe, Trung Quốc đã nối lại cuộc đối thoại an ninh cấp cao với Nhật Bản sau gần bốn năm gián đoạn, khởi động lại đối thoại Quốc hội Trung- Nhật, và làm sống lại cơ chế ba bên giữa bộ trưởng ngoại giao ba nước Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Sự chuyển hướng thuận lợi trong chính sách của Trung Quốc đối với Nhật Bản đã được hoan nghênh. Giới phân tích khẳng định nếu biết tiết chế các hành động của mình, quan hệ Trung-Nhật nhiều khả năng sẽ được cải thiện và nếu mối quan hệ Trung-Nhật được cải thiện thì an ninh khu vực châu Á-Thái Bình Dương sẽ được hưởng lợi. Để có thể đưa quan hệ Trung-Nhật vào một quỹ đạo tích cực lâu dài, hai bên cần phải nỗ lực nhiều hơn nữa. Theo đó, Tokyo và Bắc Kinh cần phải tuân thủ thỏa thuận bốn điểm đạt được vào tháng 11-2014, cũng như cần phải thiết lập cơ chế quản lý khủng hoảng hàng hải song phương càng sớm càng tốt để ngăn chặn các cuộc đụng độ vô ý đối với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng nên giảm bớt các cuộc tuần tra của mình trong lãnh hải của quần đảo tranh chấp và tránh sử dụng các lễ kỷ niệm 70 năm kết thúc Chiến tranh thế giới II sắp tới, bao gồm cả buổi lễ ở Bắc Kinh theo kế hoạch diễn ra vào ngày 3-9-2015, làm phức tạp thêm chủ nghĩa dân tộc chống Nhật và tạo ra những mối căng thẳng mới trong quan hệ Trung- Nhật. Trong khi đó, Tokyo cũng cần phải thể hiện thiện chí hoà giải của mình.

Nếu các lễ kỷ niệm kết thúc chiến tranh có thể được kiểm soát tốt và hai bên đều nắm bắt những cơ hội, thu xếp một cuộc gặp thượng đỉnh giữa Thủ tướng Abe và Chủ tịch Tập Cận Bình vào cuối năm 2015 hoặc đầu năm 2016, quan hệ song phương nhiều khả năng sẽ được cải thiện. Một kịch bản như vậy sẽ đóng góp quan trọng vào an ninh của toàn bộ khu vực châu Á-Thái Bình Dương.