 |
| Hầu hết lý do các DN xin XK quặng đưa ra là bởi trong nước không có nhu cầu Ảnh: S.T |
Ùn ùn xin xuất khẩu
Mới đây, UBND tỉnh Lạng Sơn đã có văn bản đề nghị Bộ Công Thương cho phép một DN ở tỉnh này XK quặng bô xít tồn kho khai thác trên địa bàn. Lý do là DN không tiêu thụ được trong nước, nên phải xin XK. Dẫn Chỉ thị 02/CT-TTg năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động thăm dò, khai thác, chế biến, sử dụng và XK khoáng sản cũng như một loạt thông tư của Bộ, Bộ Công Thương cho rằng quặng bô xít không nằm trong danh mục khoáng sản XK. Vì vậy, Bộ này chưa cho phép XK mà yêu cầu DN tiêu thụ trong nước.
| Theo số liệu của Tổng cục Hải quan (Bộ Tài chính): Năm 2017, số quặng sắt XK là 3,4 triệu tấn với mức giá XK bình quân là 21,2 USD/tấn. Năm 2018, con số XK là 1,25 triệu tấn. 9 tháng đầu năm 2019, con số XK sơ bộ là 1,36 triệu tấn với đơn giá XK trung bình là 33,6 USD/tấn.
Chủng loại quặng sắt XK từ Việt Nam hầu hết là quặng sắt limonit. Loại quặng sắt này có giá XK không cao. Các loại quặng XK đi qua cửa khẩu Lào Cai, cửa khẩu Thanh Thủy (Hà Giang) và cửa khẩu Đồng Đăng (Lạng Sơn). Nguồn gốc của số quặng sắt XK sang Trung Quốc từ 2017 đến nay chủ yếu là của mỏ sắt Quý Xa (Lào Cai) của Công ty TNHH Khoáng sản và Luyện kim Việt Trung - một công ty liên doanh giữa Tổng Công ty Thép Việt Nam với đối tác Trung Quốc. Theo Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), quặng sắt mỏ Quý Xa của Công ty TNHH Khoáng sản và Luyện kim Việt Trung khai thác với công suất 3 triệu tấn/năm. Sau khi trừ đi nhu cầu sử dụng cho nhà máy, còn dư thừa khoảng 2,2-2,3 triệu tấn/năm. |
Với quặng bô xít là vậy, nhưng với quặng sắt, Bộ Công Thương lại có cách hành xử khác. Do quặng sắt tồn kho, không tiêu thụ được trong nước nên từ năm 2017 đến nay, Bộ Công Thương đã cấp phép XK cho hàng triệu tấn quặng sắt. Cụ thể, năm 2017, Bộ này cấp 8 giấy phép với gần 3 triệu tấn; năm 2018 cấp 4 giấy phép; 5 tháng năm 2019 cấp 7 giấy phép.
Thực tế, từ đầu năm đến nay, rất nhiều DN mua quặng sắt của Công ty TNHH Khoáng sản và Luyện kim Việt Trung (VTM) được cấp phép XK quặng sắt. Các lý do xin XK được những DN này đưa ra đều là do trong nước không có nhu cầu. Như trong tháng 1, Bộ Công Thương chấp thuận để 3 DN (Công ty Cổ phần Khai khoáng Minh Đức, Công ty TNHH Xây dựng Lan Anh và Công ty TNHH Thương mại Hoàng Lan) được XK tổng cộng 340.000 tấn quặng sắt limonit có nguồn gốc từ mỏ Quý Xa. Cùng thời điểm đó, Bộ Công Thương cho phép Công ty Cổ phần Đầu tư và Thương mại Xuất nhập khẩu Việt Phát; Công ty Cổ phần Vương Anh XK 140.000 tấn quặng sắt limonit mỏ Quý Xa.
Tiếp đó, ngày 25/2 và ngày 30/3, Công ty TNHH Xây dựng Lan Anh và Công ty Cổ phần Khai khoáng Minh Đức lần lượt đề nghị Bộ Công Thương cho phép XK quặng sắt limonit có nguồn gốc từ mỏ Quý Xa do đã mua năm 2018 nhưng không tiêu thụ được trong nước. Đến tháng 5, Bộ Công Thương đồng ý để hai DN trên XK 130.000 tấn quặng sắt limonit mỏ Quý Xa.
Trong những văn bản cho phép các DN XK, Bộ Công Thương luôn nhấn mạnh: “DN phải ưu tiên bán trong nước khi các DN trong nước có nhu cầu”.
Việt Nam có chủ trương hạn chế XK khoáng sản thô, song các DN lại ùn ùn xin XK, vấn đề đặt ra là liệu chủ trương hạn chế XK các loại khoáng sản thô có còn phù hợp?
Chia sẻ về điều này, một doanh nhân làm khoáng sản, người có sự am hiểu sâu sắc với ngành này trong nhiều năm cho hay: “Đặt bài toán có nên XK khoáng sản thô hay không, phải nhất quán, phải hiểu, phải rạch ròi, thế nào gọi là khoáng sản thô, thế nào là bán thô, thế nào là chế biến sâu và chế biến sâu thì sâu đến đâu”.
Vị này đánh giá, Việt Nam có nhiều loại khoáng sản như đồng, vàng, sắt, kẽm, bô xít… Tuy nhiên, chỉ có than, bô xít, đồng, đất hiếm… là có trữ lượng khá lớn nên quy hoạch thành ngành kinh tế đột phá mũi nhọn, không cho XK thô. Còn những loại khoáng sản trữ lượng thấp, đòi hỏi công nghệ chế biến hiện đại, đắt đỏ thì nên cho XK. Để lại các loại này cũng không làm gì, XK đi còn có thể đem ngoại tệ về.
“Để lại một tý thì làm gì cũng dính vào Luật Khoáng sản. Ví dụ, muốn làm gì trên đất mà đất lại có ít khoáng sản như apatit, đồng, chì, kẽm, thiếc… lại vướng. Đương nhiên, XK đi thì phải có cơ chế quản như thế nào, chính sách minh bạch ra sao nhằm thu được thuế, tránh tình trạng xuất lậu trốn thuế”, vị lãnh đạo DN này lưu ý.
Có còn cần giấy phép?
Trên thực tế, hiện nay với những khoáng sản không thuộc danh mục khoáng sản XK, DN vẫn được XK nhưng phải có giấy phép. Muốn có giấy phép, khoáng sản đó phải đáp ứng yêu cầu của Bộ Công Thương tại Thông tư 12/2016/TT-BCT sửa đổi, bổ sung một số Thông tư 41/2012/TT-BCT quy định về XK khoáng sản. Thông tư này đưa ra một số trường hợp cá biệt được XK như: Khoáng sản tồn kho của các mỏ có giấy phép khai thác nhưng đã hết hiệu lực; khoáng sản không thuộc danh mục được XK, nhưng trong nước không có nhu cầu tiêu thụ hoặc không tiêu thụ hết... Đối với các trường hợp nêu trên, nếu DN có nhu cầu XK khoáng sản thì phải báo cáo UBND cấp tỉnh (nơi khoáng sản đó được khai thác, chế biến) để UBND tổ chức kiểm tra, xác nhận và có văn bản đề nghị Bộ Công Thương xem xét, giải quyết. Trên cơ sở văn bản đề nghị của UBND cấp tỉnh, Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan xem xét, quyết định từng trường hợp cụ thể.
Việt Nam đã hội nhập sâu vào nền kinh tế thị trường nên vị đại diện DN có nhiều năm kinh nghiệm làm khoáng sản kể trên cho rằng, tồn tại giấy phép XK là khá vô lý. “Cái gì thị trường cần, mình có mình bán, cái gì thị trường có mình cần mình mua. Thế giới có mấy chợ khoáng sản là London (Anh), Thượng Hải (Trung Quốc), một phần chợ Singapore, Brazil và Australia... Cứ mang hết ra chợ, thế mới gọi là thị trường. Nhiều khi muốn bán nhưng đợi DN chạy giấy phép, đến lúc được bán khách hàng họ lại không còn nhu cầu mua”, vị này nhấn mạnh.
Một số chuyên gia khác cũng bày tỏ quan điểm, nên bỏ tư tưởng “không quản được thì cấm”. Giấy phép đó làm cho môi trường kinh doanh bất định nên không đơn vị nào dám đầu tư dài hạn. Nếu ổn định, DN sẽ khai thác sâu hơn, đầu tư máy móc để thu cả quặng nghèo. Tuy nhiên nếu biến động, DN chỉ đầu tư ít, khai thác chỗ dễ, phần khó bỏ lại. Giấy phép nên bỏ đi, mấu chốt là quản làm sao để XK khoáng sản mà Nhà nước không để thất thu thuế.
Thanh Nguyễn
