Tăng thuế thuốc lá giúp cải thiện sức khỏe cộng đồng

Tăng thuế với thuốc lá là một trong những giải pháp được nhiều nước áp dụng nhằm giảm tỷ lệ hút. Ảnh: minh họa.

Mức thuế đối với thuốc lá còn thấp

Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam nằm trong số các quốc gia có số lượng người hút thuốc cao nhất thế giới. Mỗi năm, hơn 103.300 người Việt tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, bao gồm 84.500 người chết do hút thuốc chủ động và 18.800 người chết vì phơi nhiễm khói thuốc thụ động.

Đáng lo ngại hơn, phần lớn trong số người tử vong này đang ở độ tuổi lao động, làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng và quy mô nguồn nhân lực quốc gia.

Ước tính, việc sử dụng thuốc lá tiêu tốn của Việt Nam hơn 108 nghìn tỷ đồng/năm, con số này bao gồm 16,4 nghìn tỷ đồng chi phí y tế trực tiếp; 5,9 nghìn tỷ đồng chi phí gián tiếp do bệnh tật; 85,8 nghìn tỷ đồng thiệt hại từ tử vong sớm. Ngoài ra còn 49 nghìn tỷ đồng mà người dân chi để mua thuốc lá hàng năm.

Theo các chuyên gia y tế, hút thuốc lá hiện tại sẽ để lại hậu quả nặng nề trong vòng 10–20 năm tới, khi những người hút thuốc bắt đầu chịu các tác động lâu dài lên sức khỏe.

Ngân hàng thế giới và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho rằng, giá và thuế là một trong những chính sách quan trọng nhất để kiểm soát tiêu dùng thuốc lá, chiếm tới 50% trong việc góp phần làm giảm tỷ lệ hút, đặc biệt là thanh thiếu niên.

WHO khẳng định, thanh thiếu niên và người nghèo phản ứng mạnh nhất với thay đổi giá, với mức giảm tiêu dùng đến 10%, đồng thời ngăn trẻ em và thanh thiếu niên bắt đầu hút thuốc.

Giai đoạn 2008-2019, Việt Nam đã 3 lần tăng thuế TTĐB với thuốc lá. Tuy nhiên, mức tăng còn thấp và cách biệt thời gian giữa các lần điều chỉnh quá dài, không đủ sức tác động đến hành vi tiêu dùng.

So với các nước ASEAN, Việt Nam cũng có mức thuế còn thấp. Thuế tính trên giá bán lẻ thuốc lá thấp hơn nhiều quốc gia như: Thái Lan là 78,6%, Phillipines là 71,3% và Singapore là 67,5%. Điều này khiến giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn rẻ nhất Đông Nam Á.

Hiện trên thị trường, có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, thậm chí có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên.

Tăng thuế mang lại nhiều lợi ích

Nếu không có biện pháp mạnh mẽ để điều chỉnh như tăng thuế và kiểm soát giá thuốc lá, hệ thống y tế và kinh tế sẽ ngày càng chịu thêm áp lực.

Vì thế, tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để giảm tiêu thụ, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn thu cho ngân sách.

Có nhiều bằng chứng về tác động tích cực của tăng thuế tại các quốc gia trên thế giới. Tại Mỹ, khi giá thuốc lá tăng gấp 3 (thông qua tăng thuế), tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên giảm hơn 1/2.

Philippines là một minh chứng rõ ràng cho một chính sách “cùng thắng” (win-win solution) – vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng, vừa gia tăng nguồn thu cho ngân sách quốc gia. Họ đã được những kết quả ấn tượng trong việc giảm được 30% tỷ lệ hút thuốc sau cải cách thuế thuốc lá với tăng 400% mức thuế suất.

WHO khuyến nghị, thuế thuốc lá nên chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ để đạt hiệu quả tối ưu trong việc giảm tiêu thụ. Việt Nam hiện đang áp dụng mức thuế suất 75% trên giá bán của cơ sở sản xuất (giá xuất xưởng) đối thuốc lá sản xuất trong nước. Khi tính theo chuẩn quốc tế (tỷ lệ thuế trong giá bán lẻ), thuế thuốc lá của Việt Nam (bao gồm cả thuế GTGT), chỉ chiếm 36% giá bán lẻ tại thời điểm năm 2022.

Đồng thời, hệ thống thuế cần được thiết kế để tăng giá thuốc lá theo thời gian, tính đến yếu tố lạm phát và tăng trưởng kinh tế.

Trong đó, thuế tuyệt đối hoặc hệ thống thuế hỗn hợp được coi là lựa chọn ưu việt hơn so với thuế theo tỷ lệ giá. Thuế tuyệt đối, với một mức cố định áp dụng cho mỗi đơn vị thuốc lá, giúp kiểm soát giá bán lẻ tốt hơn và giảm tiêu thụ hiệu quả hơn.

Việc chuyển sang áp dụng thuế tuyệt đối, hoặc kết hợp giữa thuế tuyệt đối và thuế theo tỷ lệ, là một hướng đi cần thiết để tăng cường hiệu quả của chính sách thuế.

Việt Nam nên áp dụng một hệ thống thuế TTĐB hỗn hợp với thuốc lá, bằng cách bổ sung thuế tuyệt đối bên cạnh mức thuế theo tỷ lệ hiện có, nhằm đạt các mục tiêu giảm tiêu thụ và tạo thêm nguồn thu ngân sách nhà nước.

Luật thuế TTĐB (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội xem xét, thông qua trong kỳ họp thứ 9 này, trong đó có nội dung đề cập đến việc tăng thuế với thuốc lá.

Tăng thuế thuốc lá sẽ mang lại nhiều lợi ích. Theo đó, giá thuốc lá tăng cao sẽ khuyến khích nhiều người bỏ thuốc, giảm tỷ lệ hút thuốc và các bệnh liên quan. Nguồn thu từ thuế sẽ tăng, tạo thêm kinh phí để đầu tư vào y tế và các chương trình phòng chống tác hại của thuốc lá. Đồng thời, giúp giảm gánh nặng y tế và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Các chuyên gia nhận định, Việt Nam đang đứng trước cơ hội quan trọng để cải thiện sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn thu ngân sách thông qua việc áp dụng chính sách thuế thuốc lá hiệu quả hơn.