“Không quản được thì cấm” – Tư duy cần loại bỏ trong chính sách xuất khẩu gạo

Quy định buộc doanh nghiệp xuất khẩu phải sở hữu kho chứa – thay vì được thuê – đang bị cho là làm tăng rào cản tài chính, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ.

Cần tôn trọng quyền tự do kinh doanh

Một trong những điểm gây tranh cãi là quy định doanh nghiệp xuất khẩu gạo buộc phải sở hữu kho chứa thay vì được thuê như trước đây.

Theo VCCI, mục tiêu chính của quy định này là để đảm bảo năng lực lưu trữ, dự trữ gạo. Tuy nhiên, “sở hữu” hay “thuê” đều có thể đáp ứng mục tiêu này nếu được quản lý đúng cách.

“Việc buộc phải sở hữu kho là không cần thiết và gây cản trở cho doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV). Miễn là đảm bảo được điều kiện lưu trữ, thuê hay mua là quyền tự chủ của doanh nghiệp” – VCCI nêu quan điểm.

Hệ quả rõ ràng là tăng chi phí đầu tư ban đầu, gây khó cho các DNNVV gia nhập thị trường xuất khẩu. Ngoài ra, lập luận rằng doanh nghiệp thuê kho có lợi thế cạnh tranh về giá thành cũng không đủ sức thuyết phục, bởi chi phí thuê là một phần hợp pháp trong cấu thành giá sản phẩm và thuộc về cơ chế thị trường – nơi doanh nghiệp có quyền lựa chọn phương án tối ưu.

Một quy định khác cũng bị VCCI phản đối là cấm doanh nghiệp chưa có giấy phép ủy thác xuất khẩu cho doanh nghiệp đã có giấy phép. Theo phản ánh của doanh nghiệp, quy định này đang làm “hẹp đường sống” của nhiều đơn vị sản xuất gạo đạt chuẩn nhưng chưa hội đủ điều kiện cấp phép.

Điều này đã dẫn đến thực trạng một số doanh nghiệp buộc phải “đẩy” khách hàng sang mua gạo từ Thái Lan hoặc Campuchia – những thị trường có chính sách thông thoáng hơn, làm giảm sản lượng xuất khẩu của Việt Nam và gây thiệt hại kép cho chuỗi giá trị ngành gạo.

VCCI cho rằng: “Ủy thác xuất khẩu là hình thức giao dịch hợp pháp theo Luật Thương mại. Không có lý do gì để cấm nếu hàng hóa không thuộc diện cấm hay hạn chế xuất khẩu”.

Không tạo “cửa hẹp” cho doanh nghiệp Việt

Dự thảo cũng yêu cầu thương nhân mới phải dự trữ tối thiểu 1.250 tấn gạo trong vòng 45 ngày kể từ khi được cấp giấy chứng nhận. Quy định này bị VCCI đánh giá là không phù hợp với thực tế kinh doanh, nhất là khi doanh nghiệp chưa thể ký được hợp đồng xuất khẩu.

“Điều này vừa gây áp lực tài chính vừa làm tăng chi phí lưu kho và bảo quản không cần thiết. Thậm chí, doanh nghiệp có thể bị động do không xác định được chính xác thời điểm được cấp phép”, VCCI phân tích.

Đáng chú ý, tác động của thương nhân mới đến giá gạo nội địa là không đáng kể so với tổng thể thị trường. Việc trông chờ họ giải cứu giá nông sản vào vụ thu hoạch là không thực tế và đặt sai vai trò của nhóm doanh nghiệp nhỏ trong chuỗi xuất khẩu.

Dự thảo mới đề xuất thu hồi giấy phép nếu thương nhân không nộp báo cáo dự trữ lưu thông sau 45 ngày kể từ khi bị đôn đốc. Theo VCCI, đây là một biện pháp xử phạt quá mức cần thiết, bởi vi phạm này chỉ mang tính hành chính.

“Hành vi không báo cáo có thể xử lý bằng biện pháp phạt tiền cao để răn đe. Chỉ nên thu hồi giấy phép khi doanh nghiệp không còn đáp ứng điều kiện kinh doanh”, VCCI khuyến nghị.

Trong bối cảnh Việt Nam đang theo đuổi các mục tiêu xuất khẩu bền vững, gia tăng giá trị và xây dựng thương hiệu quốc gia, việc duy trì những điều kiện kinh doanh “lỗi thời” sẽ khiến doanh nghiệp trong nước mất lợi thế cạnh tranh, trong khi các thị trường lân cận lại ngày càng linh hoạt và cởi mở.

Tư duy “không quản được thì cấm” – từng được đề cập trong Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị như một điểm cần loại bỏ – nếu không được thay đổi, sẽ làm suy yếu động lực phát triển của khối tư nhân và gây tổn hại đến chính ngành gạo – vốn là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.