Hiệu quả chưa tương xứng với nguồn lực vốn nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp

Đến cuối năm 2023, cả nước có 841 doanh nghiệp có vốn góp nhà nước. Ảnh: ST

Hơn 1,75 triệu tỷ đồng vốn nhà nước tại doanh nghiệp

Thay mặt Chính phủ, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc đã ký duyệt báo cáo gửi Quốc hội trước Kỳ họp thứ 8 về hoạt động đầu tư, quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp trong phạm vi toàn quốc năm 2023.

Theo báo cáo, đến cuối năm 2023, cả nước có 841 doanh nghiệp có vốn góp nhà nước, nhưng 28 doanh nghiệp chưa có số liệu báo cáo.

Trong đó có 473 doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ, 198 doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ, còn lại do nhà nước nắm giữ từ 50% vốn điều lệ trở xuống.

Qua báo cáo của 813 doanh nghiệp, đến cuối năm 2023, tổng vốn nhà nước đang đầu tư tại các doanh nghiệp này là hơn 1,75 triệu tỷ đồng, tăng 2% so với đầu năm 2023, trong đó vốn nhà nước tại các doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ là gần 1,59 triệu tỷ đồng. Lãi phát sinh trước thuế năm 2023 đạt gần 218 nghìn tỷ đồng, giảm 13% so với năm 2022.

Đáng lưu ý, tổng nợ phải trả đến cuối năm 2023 của các doanh nghiệp nhà nước là gần 2,1 triệu tỷ đồng, tăng 2% so với đầu năm 2023.

Tổng giá trị các khoản phải thu là hơn 605 nghìn tỷ đồng, tăng 5% so với đầu năm 2023, trong đó nợ phải thu khó đòi là hơn 66,8 nghìn tỷ đồng, chiếm 11% tổng số các khoản phải thu và các doanh nghiệp đã trích lập dự phòng gần 51,2 nghìn tỷ đồng cho giá trị tổn thất của các khoản nợ phải thu khó đòi.

Theo báo cáo của Chính phủ, trong năm 2023, có 25 doanh nghiệp được đầu tư bổ sung vốn nhà nước.

Trong đó, đầu tư bổ sung vốn nhà nước gần 8.590 tỷ đồng vào 20 doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ; bổ sung hơn 15,24 nghìn tỷ đồng vào 5 công ty cổ phần từ nguồn cổ tức được chia và Quỹ Đầu tư phát triển.

Báo cáo đánh giá, việc đầu tư của Nhà nước vào doanh nghiệp đã bám sát mục tiêu, phạm vi, trình tự, thủ tục; các cơ quan đại diện chủ sở hữu đã thực hiện quyền, trách nhiệm trong việc đầu tư vốn nhà nước và doanh nghiệp.

Việc tăng vốn điều lệ giúp các doanh nghiệp tăng tiềm lực trong kinh doanh, mở rộng kinh doanh, đa dạng sản xuất kinh doanh tăng trưởng doanh thu, tăng nguồn thu vào ngân sách nhà nước hàng năm, bảo đảm thu nhập, nâng cao chất lượng phục vụ và góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Vốn đầu tư của Nhà nước và doanh nghiệp chủ yếu từ Quỹ Đầu tư phát triển đã được các doanh nghiệp cân đối, sử dụng để thực hiện các dự án đầu tư, đưa vào sử dụng cho nhiệm vụ của doanh nghiệp.

Tỷ suất lãi phát sinh trước thuế trên vốn sở hữu giảm

Tuy vậy, Báo cáo hiệu quả của dòng vốn nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp cũng đã chỉ ra nhiều số liệu đáng chú ý. Thể hiện rõ nhất là tỷ suất lãi phát sinh trước thuế trên vốn chủ sở hữu (ROE) bình quân chung năm 2023 chỉ đạt 12%, thấp hơn mức 14% của năm 2022. Tuy nhiên, xét riêng ROE của từng loại hình doanh nghiệp thì doanh nghiệp có ít vốn nhà nước hơn lại hoạt động hiệu quả hơn.

Cụ thể, năm 2023, ROE bình quân của tập đoàn, tổng công ty mà nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ là 11%. Trong khi ROE bình quân của khối doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ là 14%, của doanh nghiệp do nhà nước nắm giữ dưới 50% vốn là 15%.

Báo cáo của Chính phủ cũng chỉ ra một số tồn tại của các doanh nghiệp nhà nước, trong đó có nêu, hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với nguồn lực.

Các tập đoàn, tổng công ty mặc dù đã rất nỗ lực triển khai dự án đầu tư mới nhưng hiệu quả đầu tư chưa như kỳ vọng, đầu tư ra nước ngoài gặp khó khăn, một số dự án đầu tư lớn không thành công, tiềm ẩn rủi ro, một số dự án lỗ luỹ kế lớn trong nhiều năm, phương thức tái cơ cấu chưa hiệu quả…

Nguyên nhân được nêu ra là do cơ chế, chính sách quản lý đối với các doanh nghiệp nhà nước còn bất cập, chưa tạo điều kiện phát huy hết tính chủ động trong hoạt động sản xuất kinh doanh; quy định về doanh nghiệp nhà nước bị phân tán tại nhiều văn bản quy phạm pháp luật nên có những quy định vướng mắc, chồng chéo. Hơn nữa, quy trình đầu tư trực tiếp vốn từ ngân sách nhà nước vào doanh nghiệp gặp khó khăn.

Do đó, để nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp, Bộ Tài chính đã tham mưu, soạn thảo để Chính phủ trình Quốc hội dự án Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp thay thế Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp (Luật số 69/2014/QH13).

Phát biểu tại Phiên họp thứ 38 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vào ngày 7/10/2024, Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn cho biết, việc thay thế này là cần thiết nhằm đáp ứng yêu cầu mới từ thực tiễn quản lý và hội nhập quốc tế, kịp thời khắc phục những hạn chế, tồn tại của Luật 69.

Theo quy định tại dự thảo Luật, việc sử dụng vốn, tài sản được quy định theo hướng “đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp”; việc quản lý nợ phải thu, phải trả được giao cho doanh nghiệp quyết định nhằm xác định rõ Nhà nước là chủ sở hữu đầu tư vốn, quản lý theo phần vốn góp tại doanh nghiệp, không can thiệp hành chính vào hoạt động của doanh nghiệp; đồng thời tăng cường phân cấp mạnh gắn với trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp.

Về đối tượng áp dụng, Chính phủ thống nhất dự thảo Luật không đưa đối tượng doanh nghiệp có vốn nhà nước đầu tư khác vào trong phạm vi điều chỉnh của Luật và giao cho doanh nghiệp có vốn đầu tư của Nhà nước chịu trách nhiệm.