Bài 1: Mô hình Holding đang trỗi dậy tại Việt Nam và sự tiến hóa trong tư duy M&A

Sự trỗi dậy của mô hình Holding

Theo đánh giá của Vietnam Report, trong thập kỷ qua, chúng ta đã chứng kiến một trong những cuộc tái cấu trúc thầm lặng nhưng có ý nghĩa nhất trong lịch sử doanh nghiệp Việt Nam: Sự dịch chuyển từ "mê cung sở hữu chéo" sang mô hình Công ty mẹ - Công ty con (Holding) chuyên nghiệp.

Đây là bước tiến tất yếu khi các tập đoàn trưởng thành và mang khát vọng vươn ra toàn cầu, chuyển đổi tư duy từ quản lý kinh doanh đơn lẻ sang quản trị một danh mục đầu tư.

Để hiểu rõ hơn bản sắc của mô hình Holding tại Việt Nam, việc đặt nó bên cạnh các hình mẫu quốc tế là rất cần thiết. Bởi, mỗi quốc gia có một mô hình Holding điển hình, phản ánh lịch sử và bối cảnh kinh tế riêng.

Chẳng hạn, với Singapore Holding điển hình là Temasek Holdings, có vai trò, đặc điểm là Nhà nước định hướng vốn quốc gia, đầu tư chiến lược toàn cầu; Mỹ: Holding điển hình là Berkshire Hathaway, với mô hình đầu tư giá trị dài hạn, quản trị phi tập trung; Hàn Quốc: Holding điển hình là Samsung Group (Chaebol), đặc điểm là tích hợp chuỗi giá trị công nghiệp theo chiều dọc, có ảnh hưởng lớn đến kinh tế quốc gia.

Tại Việt Nam: Holding điển hình là Sovico, T&T, BRG, Geleximco…, có vai trò kiến tạo hệ sinh thái nội bộ khép kín, thường với một định chế tài chính làm hạt nhân, để định hình các thị trường riêng.

Phân tích trên cho thấy, trong khi các mô hình quốc tế thường được dẫn dắt bởi Nhà nước hoặc là một quỹ đầu tư tài chính thuần túy, mô hình Holding tại Việt Nam lại mang một bản sắc rất riêng. Đây là mô hình được dẫn dắt bởi các "kiến trúc sư doanh nghiệp" tư nhân, với mục tiêu không chỉ là đầu tư mà là xây dựng các hệ sinh thái cộng hưởng nội bộ, thường xoay quanh một "liên minh" giữa ngân hàng và các mảng kinh doanh công nghiệp, bất động sản.

Điều này cho thấy, các tập đoàn Việt Nam đang học hỏi những chuẩn mực quản trị từ thế giới nhưng đồng thời cũng tự kiến tạo nên một mô hình phù hợp với thực tiễn. Đó là thời khắc quan trọng để hình thành các chuẩn mực quản trị Holding chuyên nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập sâu và phát triển thị trường vốn một cách bền vững.

Lợi thế cốt lõi của mô hình holding.

Mô hình Holding đang trỗi dậy tại Việt Nam được các tập đoàn hàng đầu vận dụng một cách bài bản với bốn lợi thế cốt lõi, bao gồm:

(1) Tối ưu hóa phân bổ vốn: Công ty mẹ hoạt động như một "thị trường vốn nội bộ", điều chuyển dòng tiền từ các đơn vị kinh doanh đã bão hòa sang các lĩnh vực tăng trưởng mới.

(2) Linh hoạt trong M&A và Thoái vốn: Cấu trúc Holding cho phép thực hiện các giao dịch chiến lược một cách nhanh chóng và gọn gàng ở cấp công ty con mà không gây xáo trộn đến cấu trúc chung.

(3) Quản trị rủi ro tập trung: HoldCo có thể triển khai một khung quản trị rủi ro nhất quán và toàn diện trên toàn hệ thống.

(4) Tạo giá trị cộng hưởng: Bằng cách kết nối các công ty con, HoldCo tạo ra một giá trị tổng thể lớn hơn tổng giá trị của các thành viên hoạt động riêng lẻ.

Chẳng hạn: Sovico Group, nơi hệ sinh thái Tài chính (HDBank) – Hàng không (Vietjet) – Bất động sản (Phú Long) tạo thành một vòng tuần hoàn giá trị khép kín, tự cường và đầy sức mạnh.

Sự tiến hóa trong tư duy M&A

Trong bối cảnh đầu tư chiến lược mới của Việt Nam, hoạt động Mua bán & Sáp nhập (M&A) đã có bước đột phá về bản chất.

M&A không còn là những thương vụ mang tính cơ hội nhằm mục đích thâu tóm nhanh một tài sản, mà đã trở thành một công cụ chiến lược, một nghệ thuật được các "kiến trúc sư doanh nghiệp" sử dụng để xây dựng và hoàn thiện hệ sinh thái phức hợp. Sự thay đổi trong tư duy này được thể hiện rõ nét qua ba xu hướng chủ đạo.

M&A thâu tóm năng lực

Xu hướng này ngày càng rõ nét trong các lĩnh vực thâm dụng tri thức. Mục tiêu của các thương vụ không phải là mua lại doanh thu, mà là để sở hữu những tài sản vô hình quý giá: Một đội ngũ kỹ sư chuyên môn cao, một bằng sáng chế độc quyền hoặc một nền tảng công nghệ đã được chứng minh hiệu quả. Đây là một "lối tắt" chiến lược giúp doanh nghiệp tiết kiệm nhiều năm tự nghiên cứu và phát triển.

Chiến lược của FPT là dẫn chứng cho xu hướng này. Thương vụ mua lại Công ty công nghệ Cardinal Peak (Mỹ) không phải để mua doanh thu của họ, mà là để sở hữu ngay lập tức một đội ngũ kỹ sư có chuyên môn sâu về kỹ thuật sản phẩm và một tệp khách hàng chiến lược tại Bắc Mỹ.

Tương tự, thương vụ với NAC (Nhật Bản) là để có được đội ngũ chuyên gia về Salesforce/CRM. FPT đang sử dụng M&A như một công cụ chính xác để mua "trí tuệ" và "năng lực", nhanh chóng nâng tầm vị thế trên chuỗi giá trị toàn cầu.

Một số M&A tiêu biểu 2020-2024.

M&A hoàn thiện chuỗi giá trị

Các tập đoàn lớn đang sử dụng M&A như một công cụ để xây dựng những mô hình kinh doanh tích hợp. Thay vì phụ thuộc vào đối tác bên ngoài, họ chủ động mua lại các mắt xích còn thiếu trong chuỗi giá trị của mình để tạo ra một "hào kinh tế" vững chắc.

Ví dụ, T&T Group - thương vụ "thần tốc" thâu tóm Vietravel Airlines không phải là một động thái đầu tư đơn lẻ, mà là mảnh ghép cuối cùng để hoàn thiện chuỗi giá trị Hạ tầng - Logistics - Hàng không mà Tập đoàn này kiến tạo.

Nó kết nối hoàn hảo với các tài sản khác như sân bay Quảng Trị, cảng cạn SuperPort Vĩnh Phúc và cảng biển Quảng Ninh, tạo ra hệ sinh thái logistics đa phương thức khép kín – một lợi thế cạnh tranh mà các đối thủ đầu tư đơn lẻ khó có được.

M&A xuyên biên giới

Nếu trước đây Việt Nam chủ yếu là thị trường mục tiêu thì giờ đây các "sếu đầu đàn" của Việt Nam đã bắt đầu "ra biển lớn" mua lại các công ty nước ngoài để tiếp cận thị trường và công nghệ quốc tế.

Nhìn vào trường hợp của Sovico, thương vụ mua lại 51% cổ phần của hãng hàng không Qazaq Air (Kazakhstan) là một bước đi đầy táo bạo.

Thay vì chỉ mở đường bay, Sovico quyết định mua lại và vận hành một hãng bay quốc gia ở Trung Á với mục tiêu xuất khẩu mô hình kinh doanh hàng không giá rẻ (LCC) thành công của Vietjet, biến khu vực này thành trung tâm hoạt động mới.

Đây là tư duy không chỉ để bán hàng, mà còn để thiết lập sự hiện diện chiến lược tại một thị trường hoàn toàn mới.

Nhìn chung, sự đa dạng trong các case study (nghiên cứu điển hình/tình huống) trên - từ việc FPT "mua trí tuệ", T&T "ghép hình" hệ sinh thái, đến Sovico "xuất khẩu mô hình" – đều cho thấy một điểm chung: M&A đã thực sự trở thành công cụ không thể thiếu của các "kiến trúc sư doanh nghiệp" trong việc kiến tạo những đế chế có sức cạnh tranh bền vững. Tuy nhiên, để làm được điều này, các tập toàn Việt cần nhận diện rõ sự trỗi dậy của Bộ ba vàng: Chuyển đổi số, ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) và Đổi mới sáng tạo, cũng như những thách thức cốt lõi trong hệ sinh thái này.